اختصاصی شاخه سبز

ترکیه به دنبال منافع بیشتر در افغانستان

با ورود حزب اسلام گرای عدالت و توسعه در راس حکومت سکولار ترکیه نگاه این کشور به شرق اطراف بیش از پیش افزایش یافت، به دنبال چرخش سیاست خارجی ترکیه به شرق رابطه کابل و آنکارا که در دوران حکومت طالبان رو به سردی گردیده بود از سر گرفته و بهبود یافت، ترکیه هر چند که مرز فیزیکی با افغانستان ندارد ولی مشترکات فرهنگی، مذهبی، قومیتی با این کشور دارد بر همین اساس با این کشور در زمینه های سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی همکاری می کند. ترکیه منافع زیادی در این کشور دارد به همین خاطر با گسترش همکاریها و اتخاذ دیپلماسی فعال در عرصه سیاست خارجی در رابطه با دولت کابل سعی در نفوذ و تامین منافع خود در این کشور بحران زده است.

یک روز بعد از اخراج 600 نفر از مهاجرین غیرقانونی افغانی در ترکیه بنعلی یلدیرم نخست وزیر ترکیه در یک سفر یک روزه  در 8 آوریل (19 فروردین 97)، عازم افغانستان شد، ﯾﻠﺪﺭﯾﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻫﯽ ﻫﯿﺎﺗﯽ ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﯾﻪ، ﺩﺭ ﺟﺮﯾﺎﻥ ﻧﺸﺴﺖﻫﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﮐﺎﺥ ﺳﭙﯿﺪﺍﺭ ﮐﺎﺑﻞ، ﺑﺎ ﺍﺷﺮﻑ ﻏﻨﯽ ﺭﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮﺭﯼ ﻭ ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﺭﺋﯿﺲ ﻫﯿﺎﺕ ﺍﺟﺮﺍﯾﯽ ﺩﻭﻟﺖ ﻭﺣﺪﺕ ﻣﻠﯽ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩﯾﺪﺍﺭ ﮐﺮﺩ .مهمترین موضوع‌های مورد بحث میان دو طرف ترکی و افغانستانی مشخص شدن سرنوشت ژنرال دوستم، معاون اول ریاست جمهوری افغانستان، واگذاری مدیریت و معلمان افغان- ترک به دولت ترکیه، حمایت از صلح افغانستان و همچنین بازگشت مهاجرین افغان از کشور ترکیه به افغانستان بود[P . بنعلی یلدریم نخست وزیر ترکیه روز یک شنبه در یک نشست مشترک خبری با دکترعبدالله عبدالله رییس اجراییه حکومت افغانستان گفت: «در این اواخر افغانستان روند صلح را به راه انداخته است تا تروریسم و خشونت از بین برود. طالبان باید از این فرصت استفاده کنند و این فرصت تاریخی و بی‌سابقه را از دست ندهند.» نخست وزیر ترکیه گفته که کشورش تجاربی در عرصه صلح دارد و می‌خواهد آن را با افغانستان شریک کند. آقای یلدریم افزود همانگونه که افغانستان درگیر جنگ با تروریسم است، ترکیه نیز همین وضعیت را دارد و هر دو کشور می‌توانند تجارب خودرا برای رسیدن به صلح شریک کنند. این مقام ترکیه ی با اشاره به سفر نخست وزیر پاکستان به کابل گفت حالا زمان آن فرارسیده است تا دو کشور برای رسیدن به صلح باهم گفتگو کنند و از فرصت‌های بی‌نظیر اقتصادی و تجارتی که در منطقه وجود دارد استفاده نمایند. در این دیدار دولت کابل قبول کرد که مدیریت محصلان افغان – ترک را به عهده دولت ترکیه بگذارند.

روابط میان افغانستان و امپراطوری عثمانی و سپس ترکیه تاریخی دیرینه دارد در اول مارس 1921 اولین سند میان دو کشور به امضای هیئت های افغان و ترک در مسکو به امضای طرفین رسید. با امضای این توافقنامه افغانستان به عنوان اولین کشور بود که جمهوری ترکیه را به رسمیت شناخت. سرنوشت و سعادت دو کشور به یکدیگر وابسته است. در واقع بسترها و اشتراکات بسیاری در بین دو کشور روابط را استوار میکرد و با وجود عدم مرز مرزهای مشترک و همچنین حضور دوره ای دو کشور در بلوک های شرق و غرب این روابط در طول دهه ها چندان آسیب نخورد. در دو دهه گذشته ترکیه با وجود رژیم طالبان دولت ربانی را به رسمیت شناخت و پس از نابودی طالبان با دولت حامد کرزای نیروهایی را به عنوان یکی از اعضای ناتو به افغانستان اعزام و با در نظرداشتن ملاحظات گوناگون سیاسی اقتصادی امنیتی و فرهنگی نفوذ خود را گسترش داد.

در سال 2002 با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه با وجود رهبرانی چون عبدالله گل و اردوغان و بعد ها با ورود احمد داوود اوغلو به عنوان تئورسین و پدر نوین سیاست خارجی که به مناطق اطراف نگاهی عمیق استراتژیکی داشت، باعث شد که ترکیه نگاه صرفا به غرب خود را تغییر داده و به همان اندازه غرب، به شرق نظر و توجه داشته باشد بنابراین با همزمان با سر کار آمدن حزب عدالت و توسعه رابطه آنکار و افغانستان بیش از پیش گسترش و بهبود یافت، احمد داود اوغلو در کتاب عمق استراتژیک، ظرفیت های جغرافیایی امروز ترکیه را به ظرفیت های تاریخی آن پیوند داده و برای این کشور هویتی چندگانه تعریف می نماید. از نظر داود اوغلو ظرفیت تاریخی، ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی ترکیه به گونه ای است که این قابلیت را برای این کشور ایجاد می نماید که به نقطه و پل ارتباطی شرق و غرب تبدیل گردد. در این تعریف بال های آناتولی بر گستره جغرافیای خاورمیانه، اروپا، بالکان، قفقاز و آسیای میانه گشوده شده. بر این اساس باید میراث تاریخی و قابلیت های اروپایی، اسلامی - ترکی و ترکیبی  ترکیه، در جهت پیوند زدن این کشور با مناطق پیرامونی در جهت تامین منافع ترکیه، استفاده گردد.

ترکیه از سال 2007 عزم خود را جزم کرد تا نقش خود را برای ایجاد صلح در افغانستان با نشاندن هر دو کشور افغانستان و پاکستان بر سر میز مذاکره  به خوبی ایفا کند. ترکیه با حضور مقامات ارشد سه کشور توانست چندین نشست سه جانبه به میزبانی خود برگزار کند. تاکید این نشست ها بر موضوع صلح با توجه به نقش پاکستان بود. ترکیه و افغانستان در این سالها امیدوار بودند که با برگزاری این نشست ها موفق به ایجاد صلحی پایدار در این کشور شوند. در میان طرفداران ترکیه در افغانستان این باور وجود داشته و دارد که این کشور به دلیل روابط دوستانه اش با پاکستان می تواند این کشور را به قطع حمایت از طالبان دعوت کند و یا طالبان را به عنوان یک نیروی سیاسی به پای میز مذاکره بیاورد.

در این بین ترکیه با توجه به پیشینه عثمانی خود در جهان اسلام و نفوذ معنوی در افغانستان دارای موقعیت و اعتبار مناسبی بود و دو طرف بویژه کابل همواره می کوشید تا با تر کیه روابط خوبی داشته باشد. در این بین حتی تر کیه به عنوان وامدارعثمانی تا حد زیادی مورد احترام بخش هایی از جامعه افغانستان بوده است و دو کشور نیز در طول قرن بیستم تقریبا روابط خوبی با هم داشتند. در این بین دو عنصر اکثریت مذهبی سنی در افغانستان و بعد ها تر ک زبانان و ترک تباران کشور شامل ازبک ها و تر کمن وهزاره ها و قزلباش ها از حلقه های مهم دیگری بود که مورد نظر آنکارا بود و این کشور می کوشید تا با افغانستان روابط مطلوبی داشته باشد  ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو با توجه به منافع ملی ،تعهداتی که در قبال این سازمان و همکاری و پیوند با سیاست های امریکا دارد، نیروهایی را به افغانستان اعزام نمود و کوشید تا با در نظرداشتن ملاحضات گوناگون سیاسی اقتصادی امنیتی و فر هنگی نفوذ خود را در این کشور گسترش دهد و از پتانسیل های همکاری با افغاستان بهره گیرد. ترکیه تلاش دارد نفوذ خود در افغانستان و آسیای مرکزی را گسترش دهد تا بر مناطق دریای خزر، دریای سیاه و قفقاز کنترل بیشتری داشته باشد. آنکارا به دنبال حمایت از جمعیت ترک این مناطق است. به دنبال تحولات سیاسی و نظامی که در افغانستان به وجود آمد و بخصوص از ده سال گذشته به این سو، کمک‌های  ترکیه به  افغانستان افزایش یافته است و کمتر کشورهایی بوده‌اند که بمانند ترکیه با دولت افغانستان همصدا باشند و این کشور را در تمام عرصه ها یاری کرده باشد. روابط میان افغانستان و امپراطوری عثمانی و بعد کشور ترکیه ریشه تاریخی و دیرینه دارد و ترکها از زمان حکومت عبدالرحمان خان همواره به دولت کابل کمک می کرد.

کلام آخر

 سقوط امپراتوری عثمانی بعد از جنگ جهانی اول باعث شد که با تجزیه این امپراتوری کشور ترکیه کنونی روی کار بیاید در این میان برخی از جریان سیاسی و غیر سیاسی این کشور در فکر احیای اندیشه امپراتوری عثمانی برآمدند که در سالهای اخیر از این گروهها تحت عنوان مروجین اندیشه نئوعثمانی گرا نام می برند یکی از این گروهها و جریانات حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب اردوغان است. وی از وقتی که سکان قدرت و حکومت در ترکیه را در اختیار گرفت سعی کرد با سرمایه گذاری اقتصادی و زیربنایی و همکاریهای فرهنگی، امنیتی – نظامی  خود با کشورهای همسایه و غیر همسایه زمینه نفوذ وافزایش قدرت چانه زنی خود را دربحران ها و بازیهای بین المللی را ارتقا دهد درهمین زمینه افغانستان به دلیل وضعیت نابسامان و بحران زده خود به دلیل ضعف سیاسی – نظامی و نبود نهاده ها و سازه های کارآمد نیاز به کمک سایر کشورها دارد، بحران های موجود در این کشور فرصت خوبی برای ترکیه مهیا ساخت تا با توجه به روابطی خوبی که  در گذشته با این کشور داشت و همچنین با توجه به مشترکات فرهنگی، قومیتی، تاریخی و مذهبی که با مردم افغانستان دارد بتواند از طریق قدرت نرم دیپلماسی رو به جلو، سرمایه گذارهای اقتصادی، کمک های فرهنگی و نظامی و زمینه نفوذ و افزایش منافع خود در این کشور گسترش دهد، درحالی که افغانستان در همسایه گی کشور ما قرار دارد اما این هند، عربستان، امریکا و ترکیه که در تصمیم گیری ها و موضع گیری ها آینده این کشور حرفی برای گفتن دارند، افغانستان در منطقه آسیای مرکزی داری موقعیت استراتژیکی است و این موضوع برای کشورهای که در این کشور جای پای برای خود باز کردند، حائز اهمیت است. چون همزمان با منافعی که در این کشور بدست می آورند می توانند منافع خود در کشورهای آسیای شرقی، آسیای مرکزی و قفقاز به دلیل همسایه با افغانستان دنبال کنند، در همین زمینه می تواند به مسیر ترانزیتی «راه لاجورد» ازافغانستان، ترکمنستان، آذربایجان و در نهایت بعد از ترکیه به اروپا می رسد اشاره کرد، دولت آنکارا کوشیده از این امر به عنوان فرصت برای گسترش نفوذ خود استفاده کند. افزایش قدرت کشورهای دیگردر کشورهای همسایه تهدیدی علیه منافع کشورما است، و دولتمردان ما باید به آسانی از این مسائل عبور نکنند.

فاطمه موسوی زاهد

کارشناسی ارشد روابط بین الملل