قطر بلافاصله پس از جنگ جهانی اول توسط انگلستان اشغال شد و در سال 1971 به استقلال دست یافت.روابط دیپلماتیک ترکیه و قطر در سال 1972 بلافاصله پس از کسب استقلال این کشور آغاز شد. سفارتخانه ترکیه در دوحه و سفارتخانه قطر در آنکارا در سال 1979 گشایش یافت. کنسولگری قطر در استانبول نیز در سال 2008 آغاز به فعالیت کرد. اما مهم ترین نقطه عطف رابطه قطر و ترکیه  از سال2011 در پی اتفاقات و تحولات در کشورهای عربی موسوم به بهار عربی یا بیداری اسلامی بوده است سمت گیرها و همسوی دو کشور در مورد این تحولات و دگرگونی ها در زمینه های چون مخالفت با بشار اسد و حمایت هر دو کشور از گروههای اخوان المسلمین در کشورهای سوریه، لیبی و مصر، مخالفت با حضور ایران، روسیه و نیروی مقاومت در معادلات منطقه ای باعث نزدیک تر شدن مواضع این دو کشور به هم شد.

در 15 خرداد ماه سال 1396 در پی افزایش تنش بین قطر و کشورهای عربی به رهبری عربستان ، تصمیم به قطع روابط دیپلماتیک با دوحه گرفتند و از طریق مرزهای هوایی، دریایی و زمینی این کشور را بایکوت کردند و همین مسئله باعث شده که ترکیه به حمایت ببشتر از قطر اقدام کند، در پی سیاست های حمایتی ترکیه از قطر رابطه این تو کشور وارد مراحل راهبردی و استراتژیکی شد. در ادامه این مطلب به دلایل راهبردی رابطه ترکیه و قطر اشاره می شود.

قطر در خلیج بصره کشوری کوچکی بوده، فقط از نظر سیاسی و اقتصادی صاحب نفوذ می باشد. این کشور قریب 3 میلیون نفر جمعیت داشته و سومین ذخایر جهان به آن تعلق دارد. قطر از دانشگاههای معتبر، نهاد های تولید اندیشه و رسانه بین المللی چون الجزیره میزبانی می کند. قطر با 25 میلیارد بشکه ذخایر نفت خام و 25 تریلیون متر مکعب منبع گاز طبیعی سومین کشور دارای گاز طبیعی در جهان است و یکی از جاذبه های آینده است این دارایی ها اشتهای همه را بر می انگیزید اما توانایی حفاظت از این ثروت هم کار آسانی نیست . در این خصوص قطر برای دفاع از خود ضعیف است نگران هایی دارد. کسانی که پیشنهاد های نظامی و ژاندار مری ها را می دهند هم وجود دارد و این جاست که ترکیه می تواند نقش مهمی را ایفا کند. به همین دلیل در اواخر 2014 به ترکیه اجازه استقرار پایگاهی نظامی را در خاک خود می دهد

از دلایل انتخاب قطر برای ترکیه می توان به نقش مستقلی اشاره کرد که این ریز کشور نسبت به بقیه کشورهای حوزه خلیج فارس بازی می کند. دوحه سیاست خارجی خود را جدا از سیاست های کشورهای عربی به رهبری عربستان دنبال می کند تلاش این کشور بالا بردن قدرت چانه زنی خود در حوزه های بین المللی  ومنطقه ای است.

قطر پیش ازآغاز تحریم سرمایه گزاری گسترده ای در اقتصاد ترکیه داشت. محمد بن طوارمعون رئیس اتاق بازرگانی قطر در ماه مه اعلام کرد« شرکت های ترک پروژه هایی را به ارزش 6/11 میلیارد دلار در قطر را بر عهده گرفته اند.اغلب این  پروژه ها مربوط به پروژه های فیفا در جام جهانی 2022 است. قطر بیش از 20 میلیارد دلار در ترکیه سرمایه گزرای کرده و و دومین کشور سرمایه گزاری در ترکیه است. به گفته رسانه های ترکیه،سرمایه گزاری های قطر تا سال 2018 قرار است 19 میلیارد افزایش یابد که از این مقدار 650 میلیون دلار به کشاورزی و دامداری اختصاص دارد. به گفته ی اتاق بازرگانی قطر، ترکیه همچنین یکی از مهم ترین مشتریان قطر در بین صادرات غیر نفتی است.

 قطر با توجه به وسعت اندکی که دارد به لحاظ منابع مالی کشور ثروتمندی محسوب می شود به همین خاطر اقتصاد ترکیه نیاز دارد که مدام در آن سرمایه گذاری شود لذا بخش اعظم این سرمایه ها می تواند به سمت اقتصاد، صنعت و توریسم ترکیه هدایت شود و از این منظر قطر برای ترکیه اهمیت راهبردی دارد

در بعد پرستیژی و استراتژیک و ژئوپلیتیکی نیز قطر عمق استراتژیک و نقطه ثقل سیاست ترکیه در منطقه خلیج فارس به شمار می‌آید. احداث پایگاه نظامی و افزایش اعزام نیروهای نظامی پس از شروع بحران به این کشور و همچنین برگزاری رزمایش نظامی اخیر در آب‌های خلیج فارس برآیند این نگاه استراتژیک ترکیه به روابط با قطر است.

در زمینه انرژی قطر برای ترکیه حائز اهمیت است . قطر با صدور گاز طبیعی مایع به 21 کشور مختلف جهان در رده اول کشورهای صادرکننده گاز طبیعی مایع قرار دارد. ترکیه که نیاز خود به گاز طبیعی را از بازارهای جهان تامین می کند، 68 درصد از نیاز خود به گاز مایع را از قطر خریداری می کند. از این نقطه نظر ترکیه که در چارچوب سیاست انرژی ملی، سرمایه گذاری خود در زمینه گاز طبیعی مایع را افزایش داده است، در روابط تجاری بلندمدت خود با قطر نیازمند تامین ثبات و تداوم روابط است. و از طرفی این فرصتی را پیشروی ترکیه قدرت می دهد که کریدور انرژی بین شرق و غرب باشد و از این طریق قدرت چانه زنی در منطقه و در برابرکشور های اتحادیه اروپا بالا می برد.

برقراری رابطه استراتژیک با قطر فرصت کم نظیری برای دولت آنکارا فراهم کرده است که از این طریق می تواند قدرت چانه زنی خود را در منطقه بالا ببرد براساس یافته های جدید میزان صادرات ترکیه به قطر در سال 2017 به میزان 30 درصد افزایش یافته است این آمار نشان می دهد که این کشور توانسته نهایت استفاده از تحریم های کشورهای عربی در مقابل قطر را برده باشد و این نشانه از فرصت شناسی و موقعیت شناسی این کشور دارد. این کشور با افزایش رابطه های خود در حوزه سیاسی – امنیتی و اقتصادی با قطر می تواند وزنه ای خوبی در مقابل ترتیبات امنیتی عربستان و همپیمانان عربی این کشور و ایران و گروه های مقاومت باشد و از لحاظ اقتصادی فرصت کم نظیری در اختیار اقتصاد آنکارا قرار دهد.

فاطمه موسوی زاهد

کارشناس ارشد روابط بین الملل