رودخانه دائمی استان نیز «هلیل رود» است که پشت سد جیرفت این رودخانه نیز خشک می‌شود و به مقصد همیشگی‌اش یعنی جازموریان نمی‌رسد.

جازموریان به‌عنوان بزرگ‌ترین حوزه آبریز بعد از هامون در جنوب شرق کشور سال‌هاست به بیابان بی‌آب‌وعلف تبدیل‌شده و منشأ ۲۵ درصد از گردوغبار کشور محسوب می‌شود و بارها استان‌های کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان را از خود متأثر کرده است.

فقر سدسازی در سال‌های گذشته در استان کرمان موجب شده است بیشترین فشار برای تأمین آب مزارع و باغ‌های استان کرمان به منابع زیرزمینی وارد شود. نکته بسیار عجیب این است که یک‌سوم باغ‌های کشاورزی کشور در استان کرمان قرارگرفته‌اند که البته هیچ تناسبی با میزان بارندگی در این استان ندارد.

در کرمان عدد غیر قابل باور ۲۲ هزار چاه ثبت شده است که از این عدد ۱۴ هزار چاه به صورت غیر مجاز اقدام به برداشت آب می کنندهمین امر موجب شده تعداد قابل‌توجهی چاه کشاورزی در استان کرمان حفر شود، در کرمان عدد غیرقابل‌باور ۲۲ هزار چاه ثبت‌شده است که از این عدد ۱۴ هزار چاه به‌صورت غیرمجاز اقدام به برداشت آب می‌کنند.

اما عجایب مصرف غیر صحیح آب در کرمان به همین‌جا ختم نمی‌شود، ۹۰ درصد از این آب‌ها در بخش کشاورزی استفاده می‌شود و بعضاً صرف تولید محصولاتی می‌شود که هیچ‌گونه توجیه اقتصادی ندارد، به این معنی که هزینه تمام‌شده آب در دسترس در نهایت بیشتر از محصول تولیدشده می‌شود.

به دلیل عدم سرمایه‌گذاری در گذشته در زمینه مصرف مکانیزه آب ۷۰ درصد از آب در بخش کشاورزی یا جذب زمین و یا اینکه تبخیر می‌شود. در واقع هنوز میزان کشاورزی مکانیزه و آبیاری مکانیزه در کرمان به ۵۰ درصد مزارع و باغ‌های موجود نیز نرسیده است.

وقتی این آمار را در کنار برداشت منفی ۱.۱ میلیارد مترمکعبی آب در استان کرمان بگذاریم تنها یک‌چیز مقابل چشم هر خواننده قرار می‌گیرد و آن آینده مبهم استانی است که اقتصادش را با کشاورزی گره‌زده است.

گره بر طرح‌های انتقال آب در کرمان

در ابتدای دولت یازدهم استاندار کرمان مبارزه با خشک‌سالی در استان را در دستور کار خود قرار داد، انتقال آب از استان‌های مجاور، انتقال آب حوزه به حوزه در استان کرمان و انتقال آب از خلیج‌فارس به کرمان و مدیریت بهینه مصرف در اولویت کارهای مسئولان قرار گرفت.

اما طرح انتقال آب از بهشت‌آباد در همان ابتدا مسکوت ماند، انتقال آب از صفا رود به شهر کرمان که با حفر بزرگ‌ترین تونل انتقال آب خاورمیانه آغاز شده بود به دلیل کمبود اعتبار متوقف شد و انتقال آب از خلیج‌فارس نیز که با کمک شرکت‌های بزرگ صنعتی در حال انجام بود به‌کندی پیش می‌رود و عملاً تنها طرحی که توانست مصرف بی‌رویه آب در کرمان را متوقف و استفاده بهینه از منابع موجود را ترویج دهد طرح «همیاران آب» در کرمان بود.

این طرح که از آن به‌عنوان مکمل طرح‌های فائو در استان کرمان و الگویی برای سایر استان‌های کشور یاد می‌شود در کنار لزوم تأمین اعتبار برای مصرف علمی و بهینه آب در بخش شرب، کشاورزی و صنعت بر روی فرهنگ صحیح استفاده آب در تک‌تک افراد جامعه تمرکز کرده است.

استفاده از منابع آب موجود، صرفه‌جویی، مصرف بهینه، جلوگیری از هدر رفت آب، جلوگیری از برداشت بی‌رویه، استفاده از روش‌های علمی در زمینه‌های مصرفی مختلف بخشی از این طرح محسوب می‌شود که پس از ۴ سال اجرا در استان کرمان منجر به صرفه‌جویی ۱.۵ میلیارد مترمکعب آب در آبخوان‌های زیرزمینی استان شده است.

اما با وجود تمام این طرح‌ها کاهش بارش‌ها به‌گونه‌ای است که گمان می‌رود مشکلات استان در سال جاری به‌صورت جدی تشدید خواهد شد. کشاورزان در سال جاری کف شکنی چاه‌ها را در دستور کار خود قرار داده‌اند و عمق برخی از چاه‌ها به ۳۰۰ متر رسیده است.

همچنین با سرمایه‌گذاری دولت برداشت آب از منابع عمیق استان کرمان نیز آغازشده است.

طرحی که به کرمان جان می‌دهد

طرح همیاران آب در آبان ماه سال ۹۳ در شورای آب استان کرمان به تصویب رسید، این طرح بعد از ماه‌ها مطالعه تخصصی بر روی منابع آب استان کرمان در ۱۷ بند تدوین شد و در اختیار دستگاه‌های مختلف قرار گرفت و نقشه راه استان کرمان برای مقابله با خشک‌سالی لقب گرفت.

در این طرح چاه‌های آب کرمان به چاه نفت تشبیه شد و در آن تمام سعی مدیران دستگاه‌های دولتی به مدیریت و مصرف بهینه منابع در دسترس در استان کرمان معطوف شد.

این در حالی بود که قبل از این طرح مدیران ارشد استان کرمان سرخورده از عدم اجرای طرح بهشت‌آباد راه مشخصی را برای مقابله با خشک‌سالی دنبال نمی‌کردند.

اما در واقع طرح همیاران آب طرحی عملی در راستای مقابله با خشک‌سالی بود که پس از ۱۲ جلسه متوالی با شرکت استادان دانشگاه، کارشناسان و دستگاه‌های تخصصی به نتیجه رسید و ابلاغ شد.

در این طرح، محور مصوبات صرفه‌جویی، مصرف بهینه و حمایت از تولید اقتصادی و مدیریت مصرف آب قرار گرفته است

یکی از محورهای مهم این طرح نیز ورود آب به بازار عرضه و تقاضا است و هدف طرح هم صرفه‌جویی میلیاردها مترمکعب آب در دسترس طی ۱۰ سال است.

نصب کنتور هوشمند بر روی چاه‌های آب کشاورزی، مسدود کردن چاه‌های آب غیرمجاز، اصلاح الگوی کشت و کشت جایگزین، مکانیزه شدن کشاورزی، کشت محصولات اقتصادی، جلوگیری از خرده مالکی و یکپارچه کردن اراضی کشاورزی، خاموش کردن چاه‌های برداشت آب در فصول خارج از کشت ازجمله مصوبات این طرح است.

به‌عنوان‌مثال قرار است طی سال‌های اجرای طرح ۳۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی به سیستم آبیاری مکانیزه مجهز و ۲۷ کیلومتر خط انتقال آب مدرن نیز در استان ایجاد شود.

تنها اجرای مصوبه خاموشی پمپ‌های چاه‌های آب کشاورزی در این طرح در سال ۹۳ موجب صرفه‌جویی ۲۵۰ میلیون مترمکعبی و در سال ۹۴ موجب صرفه‌جویی ۲۴۴ میلیون مترمکعبی شد و این رویه تا سال جاری همچنان ادامه یافته است.

طرحی که الگو شد

استاندار کرمان در گفتگو با مهر در این خصوص می‌گوید: طرح همیاران آب در استان کرمان کلید خورد و این طرح به دلیل موفقیت‌هایی که در ابعاد مختلف داشت به‌عنوان یک الگو برای سایر استان‌ها از سوی دولت مدنظر قرارگرفته است.

این طرح ۱۷ ماده ای طی ۱۰ سال در کرمان اجرا می شود و تا کنون موجب صرفه جویی و اصلاح روند بی رویه مصرف آب در استان کرمان شده است

علیرضا رزم حسینی بیان کرد: این طرح ۱۷ ماده‌ای طی ۱۰ سال در کرمان اجرا می‌شود و تاکنون موجب صرفه‌جویی و اصلاح روند مصرف بی‌رویه آب در استان کرمان شده است.

وی تصریح کرد: کرمان در حال حاضر در وضعیت نامناسبی به لحاظ خشک‌سالی و تأمین منابع آبی قرار دارد و باید اقدامات مؤثری در راستای مقابله با خشک‌سالی در استان انجام شود، در این راستا اقدامات کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت در دستور کار قرارگرفته که می‌توان به طرح‌های انتقال آب در استان کرمان اشاره کرد.

استاندار کرمان بیان کرد: تمام راهکارها برای خروج کرمان از مشکل بی‌آبی به کار گرفته‌شده است و سعی شده از تمام پتانسیل‌های داخل استان برای مدیریت صحیح مصرف و صرفه‌جویی و مصرف بهینه استفاده شود.

رزم حسینی اظهار داشت: خاموش شدن ۴۵ روزه پمپ‌های آب کشاورزی در خارج از فصل کشت و مسدود شدن چاه‌های غیرمجاز و نصب کنتور هوشمند روی چاه‌های آب توانسته از حجم برداشت‌های بی‌رویه بکاهد و کمک بزرگی برای تقویت منابع آب زیرزمینی باشد.

صرفه‌جویی ۱.۵ میلیارد مترمکعبی در مصرف آب

وی بیان کرد: در ۴ سال گذشته عملاً شاهد صرفه‌جویی ۱.۵ میلیارد مترمکعب آب با اجرای مصوبات طرح همیاران بوده‌ایم.

استاندار کرمان گفت: ما در استان کرمان با ۲۰ سال خشک‌سالی مواجه هستیم و در چنین شرایطی باید همه مردم و مسئولان دست‌به‌دست هم دهند و از مصرف بی‌رویه آب در بخش‌های مختلف به‌خصوص کشاورزی جلوگیری کنند و در همین چارچوب اعتبار قابل‌توجهی طی سال‌های آینده برای مکانیزه کردن آبیاری به استان کرمان اختصاص‌یافته است.

رزم حسینی گفت: این طرح می‌تواند مصرف آب در استان کرمان را بهینه کند و اجرای تمامی مصوبات طرح باید از سوی دستگاه‌های مختلف با جدیت دنبال شود و نتایج آن درنهایت تأثیر مثبت روی اقتصاد استان کرمان به‌خصوص در روستاها خواهد گذاشت و از مهاجرت جلوگیری خواهد کرد.

وی گفت: ماهیت این طرح به‌گونه‌ای است که مشارکت مردم در اجرای آن بسیار مهم است و در این خصوص باید فرهنگ‌سازی لازم در جامعه صورت گیرد.

مصرف آب در استان باید توجیه اقتصادی داشته باشد

رزم حسینی گفت: مصرف آب در استان باید اقتصادی شود به این معنی که آب موجود در استان کرمان بسیار ارزشمند است و باید برای تولید محصولاتی با ارزش‌افزوده بالا استفاده شود.

وی گفت: در طول زمان کشاورزی باید به سمت تولید محصولات با بهره‌وری بالا برود و صنعتی که آب بری کمتری دارد توسعه یابد.

استاندار کرمان گفت: در این مسیر همه افرادی که می‌توانند نقش‌آفرینی کنند در اجرای این طرح مؤثر هستند در واقع مردم باید در تمام رفتار و کارهای خود استفاده بهینه از آب را مدنظر قرار دهند.

وی گفت: در استان کرمان که شغل اصلی مردم کشاورزی است باید راندمان کشاورزی بالا برود در این مسیر ترویج روش‌های علمی کشاورزی، اصلاح الگوی کشت و مکانیزه کردن آبیاری در دستور کار قرار گیرد.

وزیر نیرو نیز که چندی قبل در کرمان حضور یافته بود در خصوص این طرح گفت: این طرح جزو نخستین طرح‌های عملی است که در استان‌ها اجرا می‌شود و پیامدهای مثبتی داشته و می‌توان این طرح را در سایر استان‌ها اجرا کرد.

وزیر نیرو همچنین از همکاری و مشارکت مردم استان به‌خصوص کشاورزان در اجرای این طرح تقدیر کرد.