به گزارش شاخه سبز - حسنا مهرنوروزی / کافی است این روزها سری به محلات تاریخی قم بزنید بخش بزرگی از بافت تاریخی قم شامل قسمتی از محلات تاریخی "سفیداب" و "سرحوض" و "تقی بیک" تخریب و تسطیح شده است.ظاهرا در ایام کرونا شهرداری تخریب این محلات را به صرفه تر دیده تا بهسازی خطوط واتوبوس رانی،کوچه هایی که روزی سردار شهید جواد دل آذر، شهیدان محمودنژاد و شهیدان برقعی از همین کوچه پس کوچه های محله های سفیداب و سرحوض برخاسته اند، البته بهانه از تخریب که شورای شهر نیز آن را مصوب کرده است احداث یک خیابان جدید الا حداث است به نام شهیدان برقعی ، اما با عبور این خیابان از سوی شهرداری قم، مسجد تاریخی امام زین العابدین(ع)، گذر سفیدآب (شماره ثبت در فهرست آثار ملی 28808)، مسجد سرحوض (شماره ثبت در فهرست آثار ملی 20235) با طور کامل و برای همیشه تخریب و ویران می شود. در قم از سوی شورای عالی معماری و شهرسازی 315هتکار بافت تاریخی اعلام شده است محدودی که مجموعه شورای شهر و شهرداری این میزان هکتار را قبول ندارند و معتقد هستند که شهر به علت این محدوده قفل شده است به همین علت سعی می کنند به بهانه های مختلف از میزان بافت تاریخی قم کم کنند. مشکل ما قمی ها اینجاست متاسفانه میراث فرهنگی قم نیز اراده ای بر حفظ میزان بافت تعین ندارند.
یکی از اعضای قم پژوهی که از این موضوع نگران است می گوید: متاسفانه فهم و درست و مشترکی از بافت تاریخی در بین مدیران شهری قم وجود ندارد وگرنه این تخریب گسترده رخ نمی داد.
سید محسن محسنی دراهمیت بافت تاریخی تصریح کرد: بافت تاریخی، سرمایه ارزشمند برجای مانده از گذشته جوامع و ملتها برای آیندگان است که صیانت و جلوگیری از تعدی به عرصه و حریم آن، نیازمند یکپارچهسازی اقدامات و ضوابط فنی و حقوقی حاکم بر ابنیههای تاریخی است.
وی با بیان اینکه میراث فرهنگی شامل آثار باقی مانده از گذشتگان است که نشانگر حرکت انسان در طول تاریخ است که با شناسایی و حفظ آن، زمینه شناخت هویت و خط حرکت فرهنگی میسر می شود و از این طریق زمینه های عبرت برای انسان فراهم می شود تصریح کرد: میراث فرهنگی و ابنیه های تاریخی، بیان کننده پیشینه تاریخی،تمدن و فرهنگ و جاذبه های طبیعی هر کشوری است که شکل گیری و به وجود آمدن آن در طی سال های سالیان متمادی صورت گرفته است؛ نیروها و عواملی که پدیدآورنده این گونه آثار طبیعی و انسانی هستند، در طول زمان و در شرایط مکانی خاص خود عملکردهای متفاوتی داشته اند و آنچه که ما امروزه شاهد آن هستیم و تحت عنوان میراث طبیعی و فرهنگی از آن نام می بریم، در بعد طبیعی آن حاصل تاثیر عوامل طبیعی بر یکدیگر و دخل و تصرف عوامل انسانی بر آنهاست که چشم اندازهای متنوعی را به وجود آورده است و به لحاظ داشتن ویژگی های خاص خود از دیگر پدیده های طبیعی متمایز است.
میراث فرهنگی جایگزین نفت
این پژوهشگربا بیان اینکه معتقد هستم بافت تاریخی می تواند سود آور باشد و جایگزین نفت شود اظهارکرد:حفاظت از بناهای طبیعی به قدری حایز اهمیت است که یونسکو از این گونه آثار تحت عنوان میراث طبیعی نام برده و کلیه کشورهای جهان را بر آن داشته است که در حفظ و حراست از آنها بکوشند،زیرا این پدیده های طبیعی فقط متعلق به یک کشور خاص نیست بلکه متعلق به کره خاکی است و کره خاکی نیز زیستگاه تمامی مردم جهان است و در صورتی که به محیط زیست آسیبی وارد شود،بازتاب های این آسیب را تمامی انسان ها احساس خواهند کرد.
اولین خطر برای تخریب بناهای تاریخی
مریم محمدی کارشناس ارشد رشته معماری اسلامی میگوید: اهمیت و ضرورت حفظ آثار کهن و ارزشمند نه تنها به عنوان پدیدههای نمادین، بلکه به دلایلی مانند «شناخت سیر تحول و تکامل تاریخ شهرسازی و تمدن شهرنشینی»، «آشنایی با تکنیک و روشهای پیشینیان در خلق آثار ارزشمند»، «حفظ هویت و اصالت شهری» و «تبیین حیات شهری بر اساس شواهد و مدارک علمی موجود»همیشه مورد توجه است.
وی با تاکید بر اینکه مکانهای با ارزش فرهنگی اسنادی تاریخیاند که به عنوان نمودِ محسوس هویت و اصالت هر شهر اهمیت پیدا میکنند، ادامه میدهد: میتوان گفت که حفاظت از میراث، حفاظت از فرهنگ، هویت و اصالت است. احیاء (باززندهسازی) بناهای تاریخی بهترین روش حفاظت از بناهای تاریخی است. احیاء به معنی تغییر کاربری یک مکان به استفادههای سازگار مناسب و پیشنهادی است.
به اعتقاد وی، متروک ماندن بناهای قدیمی باعث میشود تا مردم از آنها غفلت کرده و همین اتفاق؛ اولین خطر برای تخریب و نابودی آنهاست. بنابراین بهترین روش حفاظت و جلوگیری از متروک ماندن و نابودی بناهای ارزشمند احیاء (باززنده سازی) با روشهای اصولی و بر اساس نیازهای مردم جامعه است.
محمدی مرمت و احیاء را شکل تازهای از تزریقِ فعالیتها به بدنهی بناها، با بهرهگیری و استفادهی بهینه از بناهای ارزشمند بدون کاربری و متروکهی موجود در بافتهای شهری، میداند و ادامه میدهد: در این شرایط باید به سلیقههای گوناگون شهروندان معاصر پاسخی مناسب داد و با این روش به بخشی از گردشکری پایدار دست پیدا کرد، چون کاربری جدید بناها میتواند در راستای اهداف گردشگری و پر کردن خلاءهای این بخش باشد و در رونق اقتصادی منطقه نقش بسزایی را ایفا کند.
نقش سرمایهگذاران در بناهای تاریخی
محمدی ، در توضیح دلایل متروک ماندن و تخریب بناهای تاریخی و ارزشمند، بعد از نبود اعتبار و بودجهی لازم برای حفاظت از آنها، همسو و هم جهت نبودن ارگانهای شهری با میراث فرهنگی را از دیگر عوامل میداند و میگوید: برای حفاظت از بناها به خردی جمعی و همکاری ادارات و ارگانهای مختلف نیاز است که یقینا اداره میراث فرهنگی به تنهایی نمیتواند پاسخگوی نیازهای حوزهی حفاظت، مرمت و احیای بناهای تاریخی باشد.
این کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافتهای تاریخی، سومین دلیل این اتفاق را کمتوجهی و وارد شدن سرمایه گذارانِ اندکِ بخش خصوصی در حوزهی مرمت و احیای بناهای تاریخی به دلیل نگرانی از بازگشت سرمایه میداند و اضافه میکند: باید در ارگانهایی که توانایی ایجاد زیرساختهای عمرانی را دارند و در زمینه ی سیاستهای توسعهی شهری تاثیر گذارند، اتاق فکری با هدف معرفی بناهای تاریخی و ارزشمند به سرمایهگذاران بخش خصوصی ایجاد شود تا از این طریق از ظرفیت این بخش از ثروت فرهنگی کشور در حوزهی رشد اقتصادی منطقه استفاده شود.
وی با اشاره به اینکه برای اکثر کشورهای دارای تمدن، حفظ ابنیه تاریخیشان اهمیت ویژهای دارد، ادامه میدهد: آنها اغلب سعی میکنند با نگهداری بافتهای گذشته و دست نبردن داخل آنها ظاهر بیرونی را حفظ و داخل ساختمانها را بهسازی کنند.
نقش مدرنیته در تخریب بناهای تاریخی
این کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافتهای تاریخی با طرح این سوال که چرا ما چنین نگاهی را نداریم و فقط گزینه تخریب را در نهایت انتخاب میکنیم؟ میگوید: یکی از مهمترین دلایل گرایش به نوسازی و تخریب بناها و بافت تاریخی میل به تجددگرایی و مدرنیته و دست یافتن به فرم و شکلی پیشرفته و به روز است. نوسازی درواقع فرایندی بین سنت و مدرنیته است که تغییرات صورت گرفته در آن غیر قابل بازگشت به گذشته بوده و به صورت تدریجی باعث متحول شدن و از بین رفتن ارزشها میشود.
محمدی بیان کرد: با ورود تکنولوژی و گرایش بالای افراد جامعه به خصوصا قشر جوان به جایگزینی کالبد مدرن بجای کالبد تاریخی، بافتهای تاریخی و ارزشهای نهفته در آنها دستخوش تغییرات زیادی شدهاند. افزایش گرایش به نوسازی، توسعه و مدرنیته در نسل جوان عواملی مهم در کاهش میزان تابآوری کالبدی بناهای ارزشمند شهرها محسوب میشوند. این گرایش زمانی خطرآفرین خواهد بود که به صورت غیر اصولی و مغایر با اصول حفاظت و مرمت بوده و در جهت نیل به منافع سودجویانهی برخی از مداخلهگران در بناها و بافتهای تاریخی باشد.
این محقق می افزاید : در کشورهای توسعه یافته سعی شده سطح آگاهی و شناخت افراد جامعه نسبت به ارزشهای تاریخی و فرهنگی بناها و بافتهای ارزشمند از طریق آموزش و معرفی افزایش بیابد، چون پائین بودن میزان شناخت افراد جامعه نسبت به ارزشهای فرهنگی و تاریخی بناها و بافتها، باعث مشارکت نکردن آنها در حفاظت و مرمت این بافتها و ابنیه شده و در طولانی مدت باعث تخریب بخشهای تاریخی و آسیب دیده و جایگزین مداخلات غیراصولی و مغایر با اصول و قوانین حفاظت و مرمت شده و نهایتا منجر به تخریب و نوسازی بافتهای تاریخی میشود.
وی با بیان اینکه باید آگاهی عمومی مردم جامعه را نسبت به حفاظت از ارزشها و ثروتهای فرهنگی از طریق آموزش و مشارکت آنها در طرحهای مرمت و حفاظت و حس تعلق خاطر در افراد نسبت به میراث فرهنگی افزایش داده و تقویت کرد، میگوید: یکی از تاثیرگذارترین مسایل در حفظ ابنیه و بافتهای تاریخی و جلوگیری از تخریب آنها، تقویت حس تعلق به مکان در افراد جامعه است. هرچه میزان تعلق خاطر افراد به ارزشها و ثروتهای فرهنگی افزایش پیدا کند، میزان تابآوری کالبدی بناهای ارزشمند و تاریخی نیز افزایش می یابد.
بافت تاریخی قم نبود مدیریت واحد
محمد امیدواریان پژوهشگروکارشناس شهرسازی و معماری ابراز تاسف از خانههای تاریخی تخریب شده در باغپنبه گفت: بزرگترین مشکل بافت تاریخی قم این است که مدیریت واحدی ندارد. میراث فرهنگی، آستانه، شهرداری و مالکین همه در این موضوع نقش دارند. بنابراین در بحث بافت تاریخی با مشکلاتی مواجه هستیم.
وی با بیان اینکه از دهه هشتاد بافتکُشی و تخریب بافت تاریخی قم شروع شد تصریح کرد: محدوده بافت تاریخی قاتل بافت تاریخی شده است؛ چرا که تا پیش از تعیین این حدود خانههای تاریخی بهتر حفظ میشده است.
امیدواریان گفت: در طول محله باغپنبه تعدادی از خانهها تخریب شده است. برخی هم وضعیت خوبی ندارند و در آستانه تخریب هستند و عدهای نیز مانند خانه لاجوردیزاده در حالت کما به سر میبرند.
وی با بیان اینکه علیرغم تلاشهای صورت گرفته برای حفظ خانههای تاریخی در نگاه کلان مدیران با حفظ خانههای تاریخی موافق نیست افزود: در شهری مانند کاشان مردم به دنبال ثبت خانههای خود هستند؛ چون بازگشت سرمایه آن صد درصد است.
راهی برای حفظ هویت تاریخی
هویت فرهنگی و تاریخی شهرهای با اصالت در حال مخدوش شدند، پس ایجاد تفکر بهسازی و باززنده سازی شهری به همراه استفاده از الگوها و روشهای مناسب و احترام به ارزشهای نهفته در بافتهای تاریخی و ارزشمند در دستور کار قرار گیرد.
ضروری است تا با هدف تابآوری هویت فرهنگی و تاریخی شهرهای دارای اصالت که بخشی از ثروت فرهنگی محسوب میشوند، تفکر بهسازی و باززنده سازی شهرها در دستور کار طرحهای توسعه و عمران شهری قرار گیرند.
متاسفانه میراث فرهنگی قم که در زمینه حفظ بناهایی تاریخی بسیار منفعلانه عمل می کند در حالی که از سوی شورای عالی معماری و شهر سازی نخستین متولی حفظ ابنه های تاریخی در استان ، بر عهده اداره کل میراث فرهنگی نهاده شده است و کمکاری این اداره کل در زمینه حفظ بناهای تاریخی و محلات تاریخی مشهود است، پیگیری های خبرنگار ما در گرفتن جوابی از میراث فرهنگی برای اعلام برنامه های در دست انجام برای حفظ هویت تاریخی شهر تاثیری نداشت امیدواریم میراث فرهنگی شهرمان از خواب سنگین خود بیدار شود وحرکتی در خور جایگاه این شهر تارخی ارائه دهد تا در مقابل آینده گان شرمنده نباشیم.
انتهای پیام /