زهره مهرنوروزی -در تقویم شمسی ایران عزیز روز 28اردیبهشت ماه روز میراث فرهنگی نامگذاری شده است به بهانه فرا رسیدن روز میراث فرهنگی عملکرد میراث فرهنگی قم را مورد رصد قرار دادیم با نگاهی به عملکرد سال گذشته اداراه کل میراث‌فرهنگی قم در زمینه مرمت ابنیه‌های تاریخی وثبت میراث‌فرهنگی استان روند رو به رشدی را طی کرده است.
با توجه به اینکه قم یکی از استان‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود و از طرفی دیگرقرارگرفتن قم در یک موقعیت جغرافیایی در طول تاریخ قبل و بعد از اسلام همواره مورد توجه بوده است به همین علت وجود قلعه‌های متعددی مانند قلعه مبارک آباد، قیز قلعه سی و قلعه گبری اهمیت میراثی قم را دو چندان کرده است همچنین وجود کاروانسراهایی مانند پاسنگان، صدر آباد و کاروانسرای دیرگچین که مادر کاروانسراهای ایران محسوب می‌شود.در واقع میراث فرهنگی قم را مجموعه منحصر بفردی از تپه‌ها، قلعه‌ها، کاروانسراها، مقبره‌ها، گذرها، بازارها وخانه‌هایی را تشکیل می‌دهد که در نوع خود قابل توجه است.با یک نگاه عمیق به این شهر تاریخی متوجه می شوی که به یک شهری سفر کرده ای که مانند یک موزه بدون سقف است که زیباهای هنر معماری و تمدن ایران زمین را به نمایش گذاشته است.در کنارخانه‌های تاریخی ثبت شده موجود در قم مانند خانه تاریخی امام خمینی (ره)، ملاصدری، زند، یزدانپناه، طباطبایی، که بازمانده از معماری فاخر دوران قاجار است واز لحاظ سبک معماری بسیار مهم هستند اما مقبره‌های تاریخی فروی انی ازامامزادگان نیزدیده می‌شوند که از نظر ابینه و نوع معماری دارای ارزش هستند، اما در این بین یکی از مجموعه مقابری که از شهرت زیادی برخورداراست و هرساله علوی ه بر بازدید کنندگان توریسم ازدانشجویان معماری اسلامی و دانشجویان رشته گردشگری از آن بازدید می‌کنند مقابر گنبدسبزاست که از مقابر شاخص استان قم به شمار می‌آید.
در سال99 پنج بنای تاریخی شاخص ازجمله مقابر گنبد سبز، سرای ملاحسین، خانه حاج حسین مولوی و کاروانسرای صدرآباد مرمت یافت. همچنین از دیگر موارد عملکردی میراث‌فرهنگی قم درسال گذشته که از دید بسیاری از کارشناسان کارنامه خوبی را ارائه داد و نمره قبولی دریافت کرد، در زمینه ثبت میراث‌ملموس و ثبت میراث ناملموس بود.از دیگر کارهای دردست انجام میراث‌فرهنگی قم که به خوبی دنبال شد ساخت و تجهیز مخزن امن اشیاء تاریخی بود که نیمه وی ل سالجاری به بهره برداری می‌رسد.
یکی از شاخص ترین خانه های تاریخی قم خانه زند است، خانه ی تاریخی زند یا موزه ی مردم شناسی قم در محله و بافت قدیم شهری که به محله ی چهارمردان شهرت دارد واقع شده است. این بنا در واقع از ادغام دو خانه که متعلق به دو برادر با نام های حاج قلی خان و حاج علی خان از بازماندگان دوران قاجار است ساخته شده است که پس از مرمتی که در سال 1380 خورشیدی در این دو خانه انجام شد به صورت یک عمارت درآمد و از آن سال تا به امروز تغییر کاربری داده و تحت عنوان موزه ی مردم شناسی قم فعالیت می کند. معماری بنا کاملا منطبق با معماری مناطق کویری ایران است وجود بادگیرهای بسیار زیبا جهت تهویه منازل بیش از هرچیزی شاید در ساختار آن جالب توجه باشد. از مصالح استفاده شده در بنا می توان به آجر، سنگ، گچ و چوب اشاره کرد که همگی از ویژگی های برجسته ی معماری در ابنیه ی دوران قاجار به شمار می رود.
این خانه موزه از دو حیاط تشکیل شده که هر کدام متعلق به خانه ی یکی از برادران بوده است. این موزه از چهارده اتاق تشکیل شده است و در ها و پنجره های عمارت همگی اتاق ها از چوب های مرغوبی چون گردو و ون ساخته شده اند. هدف اصلی از تشکیل موزه ی مردم شناسی قم و سایر موزه های مردم شناسی به نمایش گذاشتن نشانه های سنتی و قومی یک کشور و یا منطقه ای از آن است. هدف اصلی از تشکیل این موزه شناساندن ارزشهای اقتصادی، اجتماعی، فنی و فرهنگی این نشانه ها و اشیا و نمادها به مردمی است که آنها را بکار می گرفته اند و می گیرند. این موزه همچنین فعالیت های معنوی و مادی زندگی را با به نمایش گذاشن اشیا و ابزار گوناگون و توضیح اهمیت آنها در تکامل فنون تولیدی و رابطه ای که با تعالی فرهنگ معنوی دارد بیان می کند.
سرپرست میراث فرهنگی قم در خصوص عملکرد این اداره کل در حوزه میراثا در سال گذشته با بیان اینکه ۸میلیارد و ۴۰۰میلیون ریال برای مرمت آثار تاریخی قم اعتبار جذب شده است گفت: «گنبد سبز یکی از آثاری مهم قم است که سال گذشته عملیات مرمت آن شامل اجرای کانال زه‌کشی برای جلوگیری ازنفوذ رطوبت به بدنه مقبره‌ها وسامان‌دهی محوطه بیرونی است.»
وی در زمینه مرمت ابنیه‌های شاخص قم در سال 99 به مرمت مجموعه بازار قم اشاره کرد و افزود: «دراین مرمت که شامل بازار کهنه و راسته بازار نو می شود سبک‌سازی بام، استحکام‌بخشی پوشش‌ها، عایق‌کاری بام به روش سنتی با اندود کاهگل و اجرای نمای آجری صورت گرفت.»سرپرست میراث‌فرهنگی قم از مرمت کاروانسرای صدرآباد خبر داد و تصریح کرد: «بنای کاروانسرای تاریخی صدرآباد منحصر به فرد و شامل ۲ حیاط مرکزی و ۶ برج دیده‌بانی است که مرمت آن طبق ضوابط میراث انجام شده است.»
ارجمندی در ادامه به اتمام مرمت سرای ملاحسین در سال ۹۹اشاره و تاکید کرد: «با توجه به آتش‌سوزی سرای ملاحسین در سال ۱۳۹۷ و فرسودگی بنا، مرمت این اثر تاریخی در وی لویت برنامه‌های معوی نت میراث‌فرهنگی قم قرار گرفت که سر در ورودی وبرخی از حجره‌های آن مورد بازسازی و مرمت قرارگرفت.»
وی درباره دیگر آثارشاخص مرمت شده در سال ۹۹ بیان کرد: «خانه ملاحسین مولوی از پیر غلامان امام حسین (ع) و از مداحان مشهور شهر قم متعلق به دوره قاجار است که مرمت آن شامل سبک‌سازی و عایق‌کاری بام، استحکام بخشی پوشش‌ها، مرمت پایه جبهه شرقی حیاط و سامان‌دهی نوی دان‌های پشت‌بام بود که انجام شد.»
سرپرست میراث‌فرهنگی، گردشگری وصنایع‌دستی قم درخصوص پروژه تجهیز و تکمیل مخزن امن اشیاء تاریخی قم با بیان اینکه هم اکنون حدود 15هزار شی تاریخی کشف شده که اغلب از تپه قلی درویش به دست آمده است وجود دارد و نیاز مبرم به مخزن داریم گفت: «این پژوه تامین مخزن با اعتبار۳۶ میلیارد و ۳۰۰ میلیون ریال با ۹۰درصد پیشرفت فیزیکی در دست ساخت است که نیمه نخست امسال به بهره برداری می‌رسد.»
ارجمندی تصریح کرد: « درصورت تامین اعتبارتصمیم داریم در تپه باستانی قلی درویش یک موزه به برای نگهداری اشیاء کشف شده ایجاد کنیم.»
ابلاغ ثبت ملی ۳۸اثرفرهنگی‌‌تاریخی قم در سال ۹۹
از دیگر رویدادهای مهم قم در سال ۹۹ ثبت ملی ۳۸ اثر فرهنگی- تاریخی بود که از سوی دکتر علی‌اصغر مونسان وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی طی نامه‌های جداگانه‌ای به استاندارقم ابلاغ شد.
عمارکاوسی معاون میراث فرهنگی قم در مورد ثبت آثار میراث‌ملموس این استان در فهرست ملی گفت: «مساجد تاریخی امام زین‌العابدین (ع)، تکیه روستای کاسوا در بخش خلجستان، مسجد فاطمیه (شیخ کافی) واقع در محدوده پارکینگ عمار یاسر قم، مسجد محمدآباد واقع در روستای محمدآباد کاج بخش مرکزی و همچنین امام‌زاده نور روستای طایقان واقع در بخش سلفچگان ازجمله آثار ثبت شده درسال ۹۹ را شامل می‌شود.»
کاو سی افزود: «آب‌انبار چهل‌اختران قم واقع در جنب امام‌زاده چهل‌اختران، آب‌انبار قرق واقع در شهرک پردیسان، آب‌انبار شمس‌آباد واقع در بخش مرکزی، آب‌انبار کیلومتر ۵ جاده قم‌گرمسار از دیگر آثار تاریخی است که در فهرست آثار ملی جای ثبت شده است.»
وی با اشاره به ثبت دو اثر طبیعی قم در فهرست آثار ملی ایران، تصریح کرد: «گنبد نمکی قم یکی از جاذبه‌های گردشگری و منحصر بفرد است که در ۲۵ کیلومتری شمال غرب شهر قم در مسیر جاده قم به جعفرآباد قرار دارد، همچنین کوه دو برادران در نزدیکی کوه خضر و مسجد جمکران جلوه که خاصی به شهر قم بخشیده است و مردم استان نسبت به این کوه علاقه خاصی دارند و برای برنامه‌های کوهنوردی و سنگ‌نوردی از آن استفاده می‌کنند.»
معاون میراث‌فرهنگی قم گفت: «ثبت این دو اثر طبیعی یکی از خواسته‌‌های کارشناسان و دوستدارن میراث فرهنگی قم بود که با عنایت وزارتخانه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سال 99به ثبت رسید.»
کاوسی درادامه به ثبت هفت اثر ناملموس قم در فهرست آثار ملی اشاره و اظهارکرد: «بازی توپ مره، بازی الک و دولک، آیین سحر‌خوانی روستای‌نویس، آیین سفره بی‌بی سه‌شنبه، مهارت پخت آبگوشت‌یخنی، مهارت ارده‌گیری و آیین ورزش‌های پهلوانی و زورخانه‌ای قم از مهمترین آثاری بودند که سال گذشته در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.»
وی بیان کرد: «درسال ۹۹با توجه به شرایط کرونایی وتعطیلی بسیاری از اماکن تاریخی قم در همان اندک زمان که به دستور ستاد ملی بازگشایی شد، ۲هزار و ۳۵۸ نفر از اماکن تاریخی همچون خانه ملاصدرا در شهر کهک، موزه مردم‌شناسی، مقابر گنبد سبز و تپه قلی‌درویش، بازدید کرده‌اند.»
اما دردی که لازم است در پایان به آن اشاره کنم عدم توجه مردم و مدیران این شهر به داشته های میراثی قم است برای نمونه اینکه میراث تاریخی قم به صورت مشخص دیده نشده است این مشکلی است که بهر برداران میراثی را رنج می دهد وباید تا دیر نشده برای حفظ آن چاره عاجلی اندیشید
