سیستم غدد درون‌ریز به وضعیت و میزان استرس بدن و واکنش‌های آن بستگی دارد. شرایط استرس‌زا این سیستم را فعال می‌کند و سپس هورمون‌ها تغییراتی در عملکرد بدن ایجاد می‌کنند. مهم‌ترین هورمون‌های استرس شامل کورتیزول، گلوکاگون و پرولاکتین هستند. با این حال این کورتیزول است که بیشترین تغییر را در تغییر عملکردهای جسمی و روحی بدن ایجاد می‌کند. از طرف دیگر هورمون‌های جنسی مانند استروژن، پروژسترون و تستوسترون نیز در شرایط استرس‌زای بدن دخالت دارند. در این مطلب بیشتر در خصوص این هورمون‌ها صحبت می‌کنیم. لطفاً با ما باشید.
استرس چیست؟
استرس همان حسی است که این روزها، دمار از روزگار همه ما درآورده است. به زبان علمی استرس احساس تنش فیزیکی و روحی است که می‌تواند ناشی از هر موقعیت یا فکری باشد و می‌تواند باعث احساس اضطراب، عصبانیت و یا ناامیدی شود. زمانی که فردی از استرس رنج می‌برد نه تنها تغییرات روحی روانی را تحمل می‌کند بلکه تغییرات و مشکلاتی نیز در شرایط جسمی‌اش مشاهده می‌کند. استرس امری روحی روانی است؛ اما مسئله‌ای که برای فرد استرس‌زا است در نهایت منجر به تغییر در فعالیت جسمی و بدنی نیز می‌شود. علاوه براین، با ادامه چنین شرایطی هورمون‌های استرس مداخله می‌کنند. بنابراین این هورمون‌های استرس هستند که مسئول بروز تغییرات جسمی نیز خواهند بود.
در صورت وجود استرس چه اتفاقی برای هورمون‌ها میافتد؟
سیستم غدد درون‌ریز سیستمی است که با حالات و واکنش‌های بدن نسبت به استرس مرتبط است. این سیستم در صورت به وجود آمدن شرایط استرس‌زا فعال می‌شود. در نتیجه، سرعت عملکرد غدد فوق کلیوی را بالا می‌برد. پیامد این وضعیت نیز واکنش زنجیره‌وار هورمون‌های مختلف است. کورتیزول هورمونی است که بیشترین تأثیر را روی عملکردهای بدن دارد و آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
هورمون استرس: کورتیزول
کورتیزول مهم‌ترین و تأثیرگذارترین هورمون استرس است. بدن این هورمون را در شرایط اورژانسی تولید می‌کند تا ما بتوانیم با بروز واکنش سریع و مؤثر با خطرات پیش رو مقابله کنیم. در واقع زمانی که ما تحت استرس هستیم تولید کورتیزول افزایش پیدا می‌کند.
در شرایط عادی و نرمال، سلول‌های بدن ما 90 درصد انرژی دریافتی را برای فعالیت‌های متابولیکی مانند احیا و تجدید سلول‌ها و یا تولید بافت‌های جدید صرف می‌کنند. با این حال زمانی که شرایط استرس‌زا به وجود می‌آید، مغز ما دستوراتی برای آزاد کردن میزان بیشتری کورتیزول صادر می‌کند. سپس این هورمون مسئول تولید میزان بیشتری قند در خون می‌شود و این کار برای ارسال هر چه بیشتر انرژی به عضلات صورت می‌گیرد.
با این حال زمانی که به طور مرتب در معرض استرس هستیم میزان هورمون کورتیزول نیز به طور مداوم افزایش پیدا می‌کند. بنابراین ما انرژی زیادی برای آزاد کردن قند خون صرف می‌کنیم. درنتیجه، قند کمتری برای عملکردهای احیاکننده و همچنین تولید بافت‌های تخریب شده باقی می‌ماند. اولین علائم میزان بالای کورتیزول در خون شامل موارد زیر است که باید به آن‌ها دقت بیشتری داشته باشید:
بداخلاقی
حساس شدن و تحریک‌پذیری روحی
خستگی دائمی
سردرد و دردهای عضلانی
تپش قلب
بی‌اشتهایی
مشکلات گوارشی
چگونه هورمون استرس را کم کنیم؟
هورمون گلوکاگون
هورمون موسوم به گلوکاگون در پانکراس یا همان لوزالمعده تولید می‌شود و کار اصلی آن سوخت و ساز کربوهیدرات‌ها است. در واقع عملکرد گلوکاگون برعکس انسولین است. به این ترتیب که کبد را تحریک می‌کند تا زمانی که بدن به قند نیاز دارد این ماده را آزاد کند. این مسئله در شرایط استرس‌زا و یا به دلیل میزان پایین قند خون بروز می‌کند و این اختلال هورمونی می‌تواند برای افرادی که به دیابت مبتلا هستند خطرناک باشد.
پرولاکتین
پرولاکتین هورمونی است که توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود و مسئول تولید شیر در زنان در دوران شیردهی است. با افزایش سطح پرولاکتین، هورمونی که هورمون‌های جنسی زنانه را سنتز می‌کند، از کار می‌افتد. به این ترتیب زمانی که میزان بالای استرس را تجربه می‌کنید ممکن است تغییراتی در میل جنسی و همچنین عادت ماهانه‌تان ایجاد شود.
هورمون‌های جنسی
زمانی که در یک دوره طولانی‌مدت تحت استرس باشید هورمون‌های جنسی نیز تحت تأثیر منفی قرار گرفته و عملکرد عادی آن‌ها دچار اختلال می‌شود. هورمون‌های جنسی شامل تستوسترون، استروژن و پروژسترون است.
تستوسترون
هورمون تستوسترون هورمون جنسی مردانه است. این هورمون مسئول رشد ویژگی‌های جنسی و همچنین بروز واکنش‌های جنسی مردانه است. زمانی که میزان استرس بالا می‌رود، تولید تستوسترون کاهش پیدا می‌کند. در واقع بدن اولویت را به آزاد کردن هورمون‌های دیگری مانند کورتیزول می‌دهد که کارکرد بیشتری برای مقابله با استرس و خطر دارند. این مسئله نیز باعث بروز مشکلات جنسی مانند ناتوانی جنسی، اختلالات نعوظی یا از بین رفتن میل جنسی می‌شود.
استروژن
میزان بالای استرس تولید و آزادسازی استروژن را کاهش می‌دهد. این مسئله نیز باعث ایجاد اختلال در عملکرد جنسی عادی در خانم‌ها می‌شود.
پروژسترون
پروژسترون هورمونی است که توسط تخمدان‌ها تولید می‌شود. این هورمون مسئول تنظیم سیکل ماهانه در خانم‌ها است. زمانی که ترشح پروژسترون کاهش پیدا می‌کند برخی علائم ناخوشایند از جمله خستگی زیاد، افزایش وزن، سردرد، اختلال در خلق و خوی فرد و کاهش میل جنسی بروز می‌کند.
هورمون‌های استرس تأثیر زیادی بر بدن و زندگی روزمره ما دارند. استرس طولانی‌مدت باعث تولید هورمون‌هایی می‌شود که می‌توانند تغییرات اساسی در عملکردهای مختلف بدن ما ایجاد کنند. بنابراین گاهی بدن دچار یک چرخه معیوب می‌شود. درست است که این روزها داشتن حال خوب و کنترل استرس کار چندان آسانی به نظر نمی‌رسد؛ اما واقعیت این است که زندگی ادامه دارد و دیر یا زود این شرایط به پایان می‌رسد. بنابراین شاید بتوان با تزریق شادی و امید به خود و اطرافیان، اندکی از استرس‌های روزمره کاست. بهتر است هر کاری که حالتان را خوب می‌کند را در برنامه روزانه‌تان بگنجانید. دعا و نیایش، ورزش، مدیتیشن، گوش دادن به موسیقی خوب، خواندن کتاب و خلاصه هر کاری که ذهن را برای چند دقیقه‌ای آرام می‌کند می‌تواند اندکی آرامش ایجاد کند.
عوارض استرس برای سیستم قلبی عروقی و تنفسی
استرس روی سیستم قلبی عروقی و تنفسی تاثیرگذار است و در طول پاسخ های استرسی نفس کشیدن فرد سریع تر می شود و باعث می شود که اکسیژن سخت تر در خون توزیع شود و اگر هم اکنون با مشکلات تنفسی روبه رو هستید، استرس می تواند این مشکل را بدتر کند.
هنگام استرس ضربان قلب تند تر می شود و همین در رگ های خونی تاثیر می گذارند و انتقال اکسیژن را به عضلات محدود می کنند و بنابراین فرد به سختی قادر به انجام فعالیت می باشد و همچنین فشار خون نیز بالا می رود و در نتیجه استرس مزمن و متداول باعث می شود که قلب شما به سختی کار کند. زمانی که فشار خون بالا می رود، خطرات حمله قلبی برای فرد نیز بیشتر می شود.
- عوارض استرس برای سیستم گوارشی
کبد فرد در زمان استرس قند خون زیادی تولید می کند که باعث افزایش انرژی می شود. اگر دچار استرس مزمن باشید، بدنتان احتمالاً قادر نخواهد بود که گلوکز اضافی را دفع کند و استرس مزمن گاهی اوقات خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را بالا می برد.
افزایش هورمون های استرس باعث نفس های تند و افزایش ضربان قلب می شود که روی سیستم گوارش تاثیر گذار است و فرد در این زمان ها دچار مشکلاتی مثل رفلاکس معده می شود زیرا اسید معده او افزایش پیدا می کند.
پیش از این هم در بخش سلامت نمناک گفتیم که استرس می تواند خطر رشد باکتری ها در معده را نیز بالا ببرد و استرس همچنین در حرکت غذا ها در بدن تاثیر گذار است و گاهی اوقات باعث اسهال یا یبوست می شود و در این دوران ممکن است مشکلاتی مثل حالت تهوع ، استفراغ یا دل درد را تجربه کرده باشید.
- تاثیر استرس بر سیستم عضلانی
عضلات شما همیشه بدن را از آسیب های احتمالی حفظ می کند و در زمان استرس قدرت آن ها کاهش پیدا می کند و آن ها در این زمان ها مایلند که زودتر آرام شوند. اما اگر استرس شما ادامه دار باشد، عضلات تان آرامش خود را از دست می دهند و ضعف عضلات باعث سردرد، کمردرد و شانه درد می شود و گاهی اوقات کل بدن را نیز با مشکل مواجه می کند و همچنین سیکل بدنی شما با دست کشیدن از تمرین های ورزشی دچار مشکل خواهد شد.
عوارض استرس برای سیستم ایمنی

محرک های استرس در سیستم ایمنی می تواند شرایط خاصی را به وجود آورد و این محرک ها می توانند به فرد کمک کنند که از عفونت ها دوری بمانند و در طول زمان هورمون استرس می تواند سیستم ایمنی را ضعیف کند. افرادی که دچار استرس مزمن هستند، در برابر عفونت ها ضعیف تر عمل می کنند و استرس همچنین می تواند زمان بهبودی بیماری و آسیب را طولانی تر کند.
عوارض و اثرات منفی استرس روی مغز
استرس یک بخش جدا نشدنی از فعالیت های روزانه برای هر کس می باشد.
هر روز برای افراد پیش می آید و رنج وسیعی از افراد را درگیر می کند و این موضوع ممکن است به علت مشکلات خانوادگی، کاری و تحصیلی باشد و همچنین ممکن است افراد از مشکلاتی مثل سلامتی، مسائل مادی و رابطه دچار استرس شوند که در چنین مواردی ذهن و بدن ما هر دو درگیر خواهد شد.
افزایش ابتلا به بیماری های ذهنی با استرس:
طبق مطالعات انجام شده محققان به این موضوع دست یافته اند که نتیجه استرس مزمن می تواند در طولانی مدت باعث تغییراتی در مغز شود و این تغییرات ممکن است باعث شود که فرد بیشتر دچار تغییر روحیه و مشکلاتی مثل خشم شود.
استرس همچنین نقش مهمی را در افزایش اختلالات مغزی مثل افسردگی و اختلالات عاطفی مختلف ایفا می کند و محققان به این موضوع دست یافته اند که بسیاری از تجربه ها مثل استرس روی مغز تأثیر گذار است و گاهی اوقات نیز باعث می شود سلول های مغزی هم آسیب ببیند و هم نورون ها مثل حالت طبیعی کار نکنند و میلن هورمونی است که هنگام استرس بیش از حد در مغز افزایش پیدا می کند . افزایش میلن در قسمت های خاصی از مغز باعث می شود که فرد تعهد ارتباطی خود را از دست بدهد.
استرس ساختار مغز را تغییر می دهد:
نتایج آزمایشات توسط محققان نشان می دهد که استرس مزمن می تواند تغییرات طولانی مدت را در ساختار و عملکرد مغز به وجود بیاورد . مغز از نورون ها و سلول های حمایتی تشکیل شده که مسئول تفکر و تصمیم گیری در حل مشکلات می باشد و مغز همچنین شامل قسمت دیگری است که از آکسون ها تشکیل شده که نواحی مختلف مغز را به یکدیگر ربط می دهند و باعث تبادل اطلاعات می شوند و این قسمت به قسمت سفید مغز معروف است.
همانطور که گفتیم با افزایش استرس میلن نیز افزایش پیدا می کند که افزایش بیش از حد میلن در این قسمت باعث می شود که تعادل مغز به هم بریزد و دو ناحیه با یکدیگر نتوانند تبادل اطلاعات انجام دهند. همچنین تغییرات بلند مدتی در ساختار مغز به وجود می آورد و پزشکان و محققان در گذشته مشاهده کردند که مردم از استرس هایی رنج می برند که باعث اتفاقات غیرطبیعی در مغز می شود.
استرس سلول های مغزی را می کشد:
طبق مطالعات انجام شده توسط محققان این موضوع اثبات شده است که استرس های اجتماعی می توانند باعث کشتن بعضی از نورون ها در هیپوتالاموس شوند. هیپوتالاموس یکی از نواحی مهم مغز می باشد که به طرز بسیار وسیعی با حافظه مرتبط است و عواطف و یادگیری ما نیز به آن وابسته می باشد و این قسمت یکی از دو نواحی مغز است که باعث تشکیل سلول های مغزی می شود.
طبق آزمایشات انجام شده محققان به این موضوع دست یافتند که استرس بیشتر از 20 دقیقه به سلول های مغز آسیب وارد می کند و افرادی که استرس را تجربه می کنند، 6 برابر افراد آرام کورتیزول بیشتری تولید می کنند.
استرس در تشکیل سلول های جدید تاثیری ندارد اما می تواند در زنده نگه داشتن این سلول ها موثر باشد و بنابراین استرس سلول های مغزی را می کشد و برای کاهی آن هم نمی توان هیچ کاری انجام داد. مرحله بعدی این است که بفهمیم چگونه باید این استرس ها را کاهش دهیم که دارو های ضد افسردگی در این میان به افراد کمک می کند.
استرس مغز را به مرور کوچک می کند:
استرس می تواند باعث کوچک شدن قسمت هایی از مغز شود که در تنظیم احساسات، متابولیسم و حافظه نقش دارند. در حالی که نتایج استرس شدید می تواند کاملاً ناگهانی و منفی باشد و همچنین می تواند اختلالات ذهنی زیادی را نیز در بر بگیرد.
محققان طی یک بررسی 100 شرکت کننده را مورد آزمایش قرار دادند و در مورد موارد استرس زا در زندگی از آن ها سوال کردند و مشاهده کردند زمان هایی که فرد در شرایط استرس قرار می گیرد ، ناحیه خاکستری مغز او کوچک تر است که این ناحیه در کنترل احساسات نقش بسیار مهمی دارد.
استرس به حافظه آسیب می زند:
اگر سعی کنید که جزئیات یک اتفاق استرس آور را برای خودتان یادآوری کنید، احتمالاً متوجه شده اید که یادآوری آن برایتان سخت است. استرس های موقتی و خفیف تاثیر سریعی بر روی حافظه دارند و می تواند باعث شود که فرد در به یاد آوردن مسائلی از زندگی دچار مشکل شود و البته در سال 2012 مطالعه ای انجام شده که نشان می دهد استرس مزمن تاثیر منفی بر روی حافظه فرد دارد و توانایی به یاد آوردن اطلاعات در مورد موضوعات مختلف در آن کاسته می شود که آن هم به دلیل افزایش هورمون کورتیزول است که با حافظه کوتاه مدت در ارتباط است.
در کل می توان گفت که استرس بخشی از زندگی هر فرد می باشد و نمی توان به طور کامل از آن پیشگیری کرد اما محققان باور دارند که که فهم دقیق شرایط تا حدی می تواند از استرس شما جلوگیری کند و از میزان آن بکاهد.