سازمان همکاری شانگهای، یک پیمان یا اتحادیه اقتصادی نیست، اما عضویت دائم کشورمان در این سازمان می‌تواند منافعی را برای اقتصاد ایران به‌ویژه در بخش انرژی به همراه داشته باشد.
ایران پس از گذشت حدود ۱۶ سال حضور در سازمان همکاری شانگهای به‌صورت عضو ناظر، اکنون به عضو دائم این سازمان تبدیل شده است.این سازمان در سال ۲۰۰۱ در شانگهای چین شروع به فعالیت کرد. با این حال، تاریخچه شکل‌گیری این سازمان به اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی باز می‌گردد. در آن زمان گورباچف رهبر شوروی سابق در سفری به چین در پی توافقی برای رفع اختلاف روسیه و چین بر سر مرز بین دو کشور بود، اما مذاکرات تا سال‌ها بعد و حتی پس از فروپاشی روسیه ادامه یافت.
سرانجام کشورهای روسیه، چین، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان که دارای مرز مشترک هستند، در سال ۱۹۹۶ در شهر شانگهای چین برای حل این موضوع، گروهی را به نام گروه شانگهای۵ تشکیل دادند تا اختلاف‌های به وجود آمده بر سر مسائل مرزی را حل کنند.
بنابراین هدف اولیه و ریشه سازمان همکاری شانگهای که به گروه شانگهای۵ بازمی‌گردد، بیش از آنکه اقتصادی باشد، امنیتی و سیاسی بود و قرار بود تا با حل اختلاف درباره حدود مرزی، اعتماد متقابل بین اعضا تقویت شود.
سازمان همکاری شانگهای چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای مواردی همچون تقویت اعتماد متقابل در بین اعضا، ارتقای همکاری‌های مؤثر در زمینه سیاست، تجارت، اقتصاد، پژوهش، فناوری فرهنگ و نیز آموزش، انرژی، حمل‌ونقل، گردشگری، حفاظت از محیط زیست و سایر زمینه‌ها، تلاش‌های مشترک برای حفاظت و ضمانت از صلح، امنیت و ثابت در منطقه و در نهایت حرکت به سوی تشکیل یک نظم سیاسی و اقتصادی نوین بین‌المللی است که بر مبنای دموکراسی، عدالت و عقلانیت باشد.
با اینکه هدف اولیه تشکیل سازمان همکاری شانگهای مسائل بیشتر سیاسی بوده تا اقتصادی، اما عضویت دائم ایران در این سازمان می‌تواند جایگاه سیاسی و اقتصادی ایران را در منطقه تثبیت کند زیرا در طول زمان رویکرد سازمان همکاری شانگهای از حل مسائل و اختلاف‌های مرزی بین کشورها به همکاری‌های امنیتی مانند مبارزه با تروریسم، افراط‌گرایی و تجارت مواد مخدر سوق پیدا کرده است.
فعالیت‌های اقتصادی یک سازمان امنیتی
شروع گسترش حوزه فعالیت این سازمان در زمینه اقتصاد را می‌توان در نشست سال ۲۰۰۸ سران آن و پیشنهاد پوتین به عنوان رئیس‌جمهوری روسیه و یکی از اعضای دائم سازمان مبنی بر تأسیس باشگاه انرژی سازمان همکاری شانگهای جست‌وجو کرد.
در آن زمان، اعلام آمادگی چین برای سرمایه‌گذاری ۲۱۰ میلیون دلاری در میادین نفت و گاز کشور ازبکستان، یکی از نخستین فعالیت‌های جدی سازمان همکاری شانگهای در بخش اقتصاد بود. پیشنهاد چین مبنی بر سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های برق کشور قزاقستان نیز در ادامه همین همکاری‌ها مطرح شد.
همکاری‌های چندجانبه تجاری و اقتصادی در سال‌های بعد، توجه به ایجاد زیرساخت‌های حمل‌ونقل، گمرک و سرمایه‌گذاری‌های متقابل، دیگر زمینه‌های گسترش همکاری‌های بین کشورهای عضور سازمان همکاری‌های شانگهای هستند.
انرژی، برگ‌برنده ایران در سازمان همکاری شانگهای
ایران از سال ۲۰۰۵ تا کنون در انتظار تبدیل شدن به عضو دائم سازمان همکاری شانگهای بوده و باید دید اکنون با تغییر وضعیت عضویت ایران در این سازمان، اقتصاد کشورمان دستخوش چه تغییراتی خواهد شد.
از آنجایی که سازمان همکاری شانگهای یک اتحادیه یا پیمان اقتصادی نیست، نمی‌توان انتظار داشت چنین سازوکارهایی بر تعرفه‌های تجاری تأثیرگذار باشد یا تحرک سرمایه و نیروی کار را فراهم کند. با این حال عضویت در این سازمان می‌تواند تسهیل‌کننده روابط تجاری و اقتصاد ایران با سایر اعضا باشد.
ایران می‌تواند به فرصت‌هایی در زمینه حمل‌ونقل و انرژی را به واسطه عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای دست پیدا کند. هر دو گروه کشورهای واردکننده و صادرکننده انرژی در این سازمان حضور دارند.
در مجموع حدود ۲۰ درصد از ذخایر نفتی و همچنین ۵۰ درصد از ذخایر گازی دنیا در محدوده کشورهای عضو قرار دارد. بنابراین ایران از یک طرف با فرصت صادرات انرژی به واسطه عضویت در سازمان مواجه است و از طرف دیگر، باید با سایر کشورهای منطقه‌ای در بحث صادرات انرژی، رقابت کند.
بنابراین می‌توان گفت یکی از عواملی که به کسب منافع اقتصادی ایران از عضویت در این سازمان کمک می‌کند، ایجاد مزیت در بخش انرژی و تسهیل صادرات انرژی در مقایسه با رقبای منطقه‌ای خواهد بود.
