با توجه به  ذخایر فراوان گاز طبیعی در ایران و نرخ  اکتشاف بالای منابع  جدید و نیز رشد روزافزون نیاز به سوختهای فسیلی  در بازارهای  به شدت وابسته به واردات گاز مانند  چین، هند، اتحادیه اروپا و  ترکیه که همگی  ازجمله بازارهای بالقوه برای صادرات  گاز ایران محسوب می شوند؛ چشمانداز  مناسبی برای صادرات گاز طبیعی ایران در سالهای آتی و رشد درآمدهای حاصل از آن وجود دارد.
اما در سالهای اخیر به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خاص و قرار گرفتن  در  مجاورت دو منبع  بسیارمهم و استراتژیک تامین گاز طبیعی و نفت خام  یعنی خلیج  فارس و دریای خزر از یکسو و بروز حوادث  تروریستی  و ناآرامی های منطقه  خاورمیانه،  آسیای مرکزی و قفقاز ازسویی دیگر، مسئله  تامین  امنیت تقاضای  بازارهای صادرات گاز طبیعی ،هفت شاخص کمّی برای ارزیابی وضیعت صادرات گاز ایران توسعه  داده می شود.
دستيابی به  امنيت انرژی یکی از مهمترین اهداف سياست انرژی یک کشور است. با این  حال هنوز هم  تعریف جامع و مورد  توافقی از امنيت انرژی وجود  ندارد چراکه امنيت انرژی مفهومی متغير است.  تعریف امنيت انرژی بهشدت به پس زمينه استفاده شده در آن همچون شرایط ویژه یک کشور، سطح توسعه اقتصادی، درک ریسک، پایداری سيستم  انرژی ومسائل ژئوپليتيکی غالب وابسته است.
ایران نيز به عنوان یکی از بازیگران اصلی منطقه در حوزه توليد و صادرات انرژی از این قاعده مستثنی نيست و در سالهای اخير بهدليل موقعيت ژئوپليتيکی خاص و قرار گرفتن در مجاورت دو منبع بسيار مهم و استراتژیک تامين گاز طبيعی و نفت خام یعنی  خليج فارس و دریای خزر از یک سو و بروز حوادث تروریستی و ناآرامیهای  منطقه  خاورميانه،  آسيای  مرکزی و قفقاز از سویی دیگر، مسئله تامين امنيت تقاضای انرژی و در نتيجه افزایش صادرات آن از ایران بسيار اهميت یافته  است.
ایران همچنين بين 5 کشورعمده توليدکننده گاز طبيعی قراردارد. ذخایر گاز طبيعی ایران 1201 تریليون فوت مکعب تخمين زده شده است. ایران با دارابودن نرخ موفقيت اکتشاف گاز طبيعی برابر 79 درصد  درسطح جهان رتبه نخست را دارد، این درحالی است که متوسط نرخ موفقيت اکتشاف گاز طبيعی در جهان بين 30 تا 35 درصد است.
بيشتر توليد گاز در ایران به مصرف داخلی می رسد و مقادیر ناچيزی گاز طبيعی از طریق خط لوله  صادر می شود. درسال 2013، بيش از 90%  صادرات گاز ایران  به  ترکيه و کمتر از 10 درصد  باقيمانده به  آذربایجان و ارمنستان بوده که سهم آذربایجان  6% و سهم ارمنستان حدود  3% است.
این شاخص، اصلی ترین شاخص در بررسی امنيت تقاضای صادرات گاز محسوب می شود و طبق تعریف برابر است با نسبت ارزش صادرات گاز به ارزش  صادرات کل. هرچه ميزان این شاخص  بيشتر باشد، وابستگی به صادرات گاز در یک کشور بيشتر بوده و در نتيجه به اختلالات احتمالی در تقاضای انرژی خود ازسوی کشورهای واردکننده، حساستر یا آسيب پذیرتر خواهد بود.
آخرین وضعیت شبکه تامین گاز کشور و راهکارهای جبران کمبود گاز در این گزارش جمع‌آوری شده‌است .
سال‌ها مشکلات مانند قطع برق و گاز بخش جدایی‌ناپذیر زندگی مردم بوده و بخش‌های مختلف اقتصاد کشور از جمله بخش‌های خصوصی و دولتی را تحت‌تاثیر قرار داده‌است . اگرچه قطع برق به دلیل کاستی‌ها در ساخت نیروگاه‌های جدید و فقدان توسعه انرژی تجدیدپذیر است , می ‌توان گفت که آن‌ها عمدتا ً به دلیل کمبود سوخت در نیروگاه‌های موجود , که اغلب حرارتی بوده و بر روی گاز اجرا می‌شوند , رخ می‌دهند .
کارشناسان دلایل متعددی را برای این مساله مهم ذکر کرده‌اند و اعتقاد دارند راه‌هایی برای جلوگیری از وخیم‌تر شدن و حتی جبران مشکلات موجود وجود دارد . در این گزارش ابتدا وضعیت شبکه تامین گاز کشور را بررسی نمودیم , سپس دلایل کسری گاز را مورد بحث قرار دادیم و در نهایت به بررسی راه‌حل‌هایی برای این مساله که خسارات زیادی در پی دارد، پرداختیم.
ظرفیت تولید گاز کشور ۸۵۰ میلیون متر مکعب است.
محمدرضا جولایی به تشریح آخرین وضعیت شبکه گازرسانی کشور در فصل سرما پرداخت .
وی در این خصوص توضیح داد که به طور کلی ۲۲ پالایشگاه داریم که می توانیم ۸۵۰ میلیون متر مکعب گاز را پالایش کنیم و به شبکه گاز بسپاریم .
وی گفت : ” چون ۸۰ درصد گاز کشور درجنوب تولید می‌شود , ۷۰ درصد مصرف در شمال وجود دارد و ما باید آن گاز را از جنوب به شمال منتقل کنیم .” آزمایش‌ها افزایش می‌یابد و از آن به عنوان یک معیار برای تعمیر کار و افزایش تولید استفاده می‌کند. طبیعتا ً، وقتی کشور کاهش دما را تجربه می‌کند ، مصرف ما افزایش می‌یابد ، بنابراین ما اغلب به پنج ماه آخر سال به عنوان فصل سرما در سال اشاره می‌کنیم و از آن به عنوان یک معیار برای تعمیر کار و افزایش تولید استفاده می‌کنیم .”
امسال هم محدودیت هایی اعمال خواهد شد.
این مقام همچنین در مورد آخرین وضعیت تامین گاز برای کارخانه‌های برق و صنایع بزرگ توضیح داد: ” خوشبختانه, کارخانه‌های برق و صنایع بزرگ از سوخت گاز مصرف می‌کنند و خوشبختانه ما تاکنون مشکلات خاصی در بخش داخلی نداریم. انتظار می‌رود که وضعیت مصرف گاز مشابه سال گذشته باشد. سال گذشته , مصرف به میزان چشمگیری افزایش یافت و در بخش‌های مسکونی و تجاری به ۳ / ۵ میلیون متر مکعب رسید که منجر به محدودیت‌هایی شد که ما سعی داشتیم با سوخت مایع برای صنایع و نیروگاه‌ها جبران کنیم .
جولایی ادامه داد: میزان تولید براساس ظرفیت پالایش و خطوط لوله کشور تعیین می‌شود; بنابراین طبیعتا ً ما در سال جاری محدودیت داریم و حتی اگر صنایع و کارخانه‌های برق را محدود کنیم که ارزش افزوده زیادی برای کشور دارند, همچنان می‌توانیم بخش‌های داخلی و تجاری را تامین کنیم.
مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران اظهار کرد: از سه هفته پیش که بارش‌ها آغاز شده و همچنان ادامه دارد، افزایش ۱۰۰ درصدی در مصرف گاز نسبت به همین بازه زمانی در سال ۱۳۹۹ را شاهد بودیم، ضمن اینکه پیش‌بینی‌ها حاکی از کاهش دو درجه‌ای دما نسبت به پارسال است.
به گزارش شانا به نقل از شرکت ملی گاز ایران، محمدرضا جولایی در گفت‌وگو با شبکه یک سیمای جمهوری اسلامی ایران با بیان اینکه محاسبه تعرفه مشترکان پرمصرف یا بدمصرف گاز با افزایش گازبها خواهد بود که به‌زودی اعلام می‌شود، گفت: در بازدید سرزده وزیر نفت از مرکز دیسپچینگ این شرکت و با توضیحات ارائه‌شده، قرار شد افزایش گازبها در قبض مشترکان گاز طبیعی که الگوی مصرف را رعایت نکنند اعمال شود و گازبها برای آن دسته از مشترکان که سقف الگوی مصرف ابلاغ‌ شده از سوی شرکت ملی گاز ایران را رعایت می‌کنند، به قیمت سال ۱۳۹۹ محاسبه شود.
وی درباره مقدار تولید و مصرف گاز در کشور، توضیح داد: با وجود آنکه اکنون با توجه به تکمیل تعمیرات اساسی پالایشگاه‌ها، بیش از ۸۰۰ میلیون مترمکعب گاز فرآورش و وارد شبکه سراسری می‌شود، باز هم ناترازی انرژی در گاز داریم که این امر نشان می‌دهد، الگوی مصرف درستی در این زمینه وجود ندارد.
مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران در پاسخ به چرایی افت فشار گاز، با بیان اینکه هر فاز پارس جنوبی حدود ۵۰ میلیون مترمکعب گاز تولید می‌کند که پس از فرآورش در پالایشگاه‌ها، از طریق خطوط لوله و ایستگاه‌های تقویت فشار به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد، اظهار کرد: زمانی که هوا سرد می‌شود، مقدار مصرف گاز افزایش می‌یابد و به دلیل اینکه ما موظف به تأمین گاز بخش خانگی در هر صورت هستیم، فشار گاز کاهش می‌یابد که این مسئله را باید با برقراری تعادل میان ایستگاه‌های تقویت فشار و تقلیل فشار موجود در مسیر خطوط لوله، برطرف سازیم.
جولایی ادامه داد: از طرفی، با توجه به اینکه ۸۰ درصد گاز تولیدی در جنوب کشور و بیش از ۷۰ درصد مصرف گاز در نیمه شمالی کشور است و گاز مسیر طولانی حدود ۱۵۰۰ کیلومتری را باید طی کند، افت فشار در یک بازه زمانی خود را نشان می‌دهد.
وی همچنین با بیان اینکه بخش عمده مشکل مصرف گاز به سیستم ساختمان‌سازی ما برمی‌گردد، تصریح کرد: همکاران ما در نظام مهندسی ساختمان باید به‌گونه‌ای بر ساخت‌وسازها نظارت داشته باشند که هدررفت کمتر باشد، زیرا این مسئله بر مصرف بهینه انرژی در منازل مؤثر است.
مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران مصرف گاز بخش خانگی در زمستان پارسال را ۶۵۰ میلیون مترمکعب در روز و رکوردی خارج از عرف اعلام کرد و گفت: این مقدار مصرف، در واقع ۳ یا ۴ برابر مصرف استاندارد جهانی است که نیاز به الگوی مصرف درست را الزامی می‌کند.

جولایی آموزش‌وپرورش و آشنایی کودکان با مصرف بهینه و تبلیغات و فرهنگ‌سازی صداوسیما را در این زمینه بسیار مهم خواند و بیان کرد: همه باید بدانند که رعایت نکردن الگوی مصرف بهینه، بخش صنعت و تولید کشور را بسیار متضرر می‌کند و ضرر این بخش، به‌طور مستقیم بر روی زندگی مردم اثر می‌گذارد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود، اظهار کرد: مسلماً برای ما به‌عنوان فروشنده گاز بهتر آن است گاز را به صنعت بدهیم تا به منازل، اما به دلیل اینکه خط قرمز ما بخش خانگی است، نمی‌توانیم سرویس‌دهی به این بخش را قطع کنیم، بنابراین اگر همراهی بخش خانگی در مدیریت مصرف نباشد، صنعت ضرر می‌کند و این به نفع هیچ‌کس نیست.
مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران ادامه داد: امسال سرما زودتر آغاز شد و مصارف گاز به‌شدت افزایش یافت؛ به این معنا که از سه هفته پیش که بارش‌ها آغاز شده و همچنان ادامه دارد، افزایش ۱۰۰ درصدی در مصرف گاز نسبت به همین بازه زمانی در سال ۱۳۹۹ را شاهد بودیم، ضمن اینکه پیش‌بینی‌ها حاکی از کاهش دو درجه‌ای دما نسبت به پارسال است.
جولایی ادامه داد: بر همین اساس با تکمیل تعمیرات اساسی، ظرفیت فرآورش گاز را به حداکثر رساندیم و ذخیره‌سازی حدود ۴ میلیارد مترمکعبی در دو مخزن ذخیره‌سازی سراجه و شوریجه را نیز انجام دادیم و برای ورود به فصل سرما آماده هستیم.
وی صادرات به عراق، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان را جزو تعهدهای صادراتی ایران ذکر کرد و توضیح داد: ما تا حد امکان مقدار صادرات را کاهش می‌دهیم، اما این نکته را نیز نباید فراموش کنیم که اکنون به‌عنوان تأمین‌کننده مطمئن گاز در دنیا شناخته‌شده هستیم و در صورتی که از این کار سر باز بزنیم، عواقب رفتاری ما در بحث بین‌المللی ما را از زمره تأمین‌کنندگان مطمئن گاز در منطقه خارج می‌کند.
مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران در پایان، بار دیگر از مردم خواست تا نهایت صرفه‌جویی یا مدیریت مصرف گاز را داشته باشند تا بتوانند زمستان آرام و خوبی را پشت سر بگذارند.
خطر کمبود گاز جدی است. با وجود آنکه جواد اوجی وزیر نفت این خطر را از همان بدو ورودش به وزارتخانه، هشدار داد و برای تامین کسری گاز مذاکره با ترکمنستان را آغاز کرد اما با همه این اقدامات به نظر می رسد بحران گاز در زمستان پابرجاست.
هادی هاشم زاده مدیرعامل مجتمع گاز پارس جنوبی سعی می‌کند امیدواری بدهد که با اضافه شدن پالایشگاه‌ها مصرف زمستان تامین خواهد شد اما تامین گاز این میادین ۷۰۰ میلیون مترمکعب گزارش می‌شود که جوابگوی مصرف نخواهد بود.
مصرف گاز در زمستان حدود یک میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود که با تزریق حدود ۸۰۰ میلیون متر مکعب متان به شبکه، ۲۰۰ میلیون مترمکعب کسری وجود خواهد داشت.
در اینجا لازم است به موضوع ناترازی گاز اشاره کنم. ناترازی گاز دو وجه دارد و فقط بحث افزایش تولید در میان نیست. در واقع علت ناترازی به‌دلیل کمبود تولید در مقایسه با مصرف بالاست. برای رفع ناترازی باید افزایش تولید و کاهش مصرف داشته باشیم. از سوی دیگر باید به ظرفیت تولید هم توجه کنیم، البته از نظر ذخایر کمبودی نداریم، اما مشکل پیش رو، کاهش تولید است.
هرچند این موضوع هم می‌تواند ریشه‌ها و علل گوناگونی داشته باشد، اما علت اصلی آن کمبود منابع مالی است. برای تدقیق بحث، نخست باید نگاهی به شیوه‌ مصرف داشت تا بتوان تصویر دقیق‌تر و جامع‌تری به‌دست آورد. طبق اعلام منابع رسمی تا انتهای سال گذشته، به ۹۵ درصد کشور گازرسانی شده و سبب شده است مصرف گاز در ۱۰ سال اخیر به‌شدت صعودی شود. آمارها نشان می‌دهد به‌طور میانگین مصرف گاز سالانه ۱۰ درصد رشد داشته است، همچنین باید در نظر داشت که مصرف ما مصرفی استاندارد و بهره‌ور نبوده که همین مسئله سبب رشد تصاعدی مصرف گاز شده است.
مالک شریعتی عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، در پاسخ به سوالی درباره وضعیت تامین سوخت و برق در آستانه فصل سرما، گفت: در این زمینه یک گزارش به کمیسیون انرژی ارائه شده و برای پیشگیری از مشکلات تلاش می‌کنند. منتها ما در این مساله یک درد مزمن داریم و آن کم‌کاری دولت قبل است که باعث شد اکنون با یک انباشتگی از ناکارآمدی و عدم تامین نیاز‌های زیرساختی برای تامین سوخت و تامین برق مواحه باشیم که مسئولان مربوطه باید به تدریج این موارد را تدبیر کرده و حل کنند.
وی ادامه داد: در ابتدا باید تلاش شود که از طریق راه‌های مختلفی همچون صرفه‌جویی یا جابه‌جایی بار و بحث‌های این چنینی برای امسال مدیریت کنند و بعد برای سال آینده بتوانیم زمینه‌های جدیدی را برای تامین میزان نیاز و مصرف دنبال کنیم.
عضو کمیسیون انرژی مجلس یازدهم در ادامه بیان کرد: برای حل این مساله یکی از موضوعاتی که مدنظر است، بحث استفاده از میعانات گازی بود که ما این را دنبال کردیم و آن هم مجددا به زیرساخت نیاز دارد، خود من در جلسه کمیسیون انرژی به آقای زنگنه گفتم که ذخیره‌ساز‌های گاز طبیعی و میعانات گازی را تکمیل کنید که ما برای سال آینده دچار مشکل نشویم، متاسفانه این کار را انجام ندادند. اگر این ذخیره‌سازی‌ها و مخازن ذخیره‌ساز میعانات گازی به‌خصوص مخازنِ درب‌شناور، ساخته شده بود؛ برای سوخت نیروگاه‌ها این میعانات‌گازی قابل استفاده بود که هم معضل سوخت نیروگاه‌ها حل شود و هم ما با کاهش استحصال گاز به دلیل عدم امکان ذخیره‌سازی معیانات گازی مواجه نشویم.
از شیوه‌ مصرف خانگی گرفته تا صنعتی و همچنین تجهیزات و زیرساخت‌هایی که استاندارد نیستند، زمینه‌ساز رشد بی‌رویه‌ مصرف شده است. این ناترازی مصرف بالا و تولید پایین که فاصله‌ بسیاری با هم دارد، عمق مشکل را نشان می‌دهد. مشکلی که اگر به‌صورتی فوری و کارآمد برای آن چاره‌ای اندیشیده نشود، می‌تواند به بحرانی با عواقب بسیار بدل شود.
همه‌ این جوانب ما را به‌سوی ضرورت افزایش تولید و بهره‌وری سوق می‌دهد که لازمه و شرط نخست آن سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت گاز و ذخایر گازی است. تنها از این طریق ظرفیت تولید افزایش می‌یابد و نیاز کشور در بعد داخلی و صادرات تأمین می‌شود.
در این مجال‌ باید اشاره‌ای هم به میدان‌های گازی و ضرورت توسعه آنها داشته باشیم. میدان‌های گازی یا نفتی در طول عمرشان با یک نرخ ثابت، تولید نمی‌کنند. در آغاز نرخی صعودی دارند، سپس در دوره‌ای طولانی، ۸ تا ۱۰ سال تولید ثابت می‌ماند و با گذشت زمان و افزایش عمر استفاده از میدان‌ها، به‌تدریج در تولید افت می‌کنند و سرانجام به جایی می‌رسند که دیگر تولیدی نخواهند داشت.
در میان میدان‌های مهم گازی ایران، هم به لحاظ گستردگی و هم مقدار ذخایر، میدان پارس‌جنوبی از جمله مهم‌ترین‌هاست که ایران و قطر از آن به‌طور مشترک برداشت می‌کنند. پارس‌جنوبی هم‌اکنون در پیک افزایش تولید قرار دارد، اما بی‌تردید در آینده به خاطر کاهش فشارهای میدان، تولید افت خواهد کرد. تولید ما از این میدان ۷۰ درصد است که در چند سال آینده این مقدار تولید را از دست خواهیم داد.
با توجه به سرمایه‌گذاری‌های قطر و منابع مالی گسترده‌ای که در اختیار دارد، اگر برای این میدان مشترک گازی چاره‌ای اندشیده نشود، شاهد از دست رفتن بخش اعظم تولیدمان خواهیم بود. بر این اساس باید از طرفی افزایش تولید داشته باشیم و از طرف دیگر کاهش تولید را جبران کنیم که لازمه‌ هر دو اینها بحث سرمایه‌گذاری و تأمین منابع مالی است. برای دستیابی به تولید ثابت در میدان گازی پارس‌جنوبی به هزینه‌ای ۳۰ میلیارد دلاری نیاز داریم.
کمبود منابع مالی تنها منحصر به پارس‌جنوبی نیست، در توسعه دیگر میدان‌ها نیز همین مشکل وجود دارد. از ۹۲ مخزن گازی که تاکنون کشف شده است فقط ۲۲ میدان را توسعه داده‌ایم. ظرفیت خوبی برای توسعه مهیاست، اما باید دقت کنیم هر چقدر که تولید می‌شود نباید لزوماً مصرف شود. باید به فکر منافع بلندمدت باشیم. همان‌طور که اشاره شد برای حل و رفع چالش‌ها از افزایش سطح تولید گرفته تا توسعه میدان‌ها و افزایش بهره‌وری، تنها راهکار و راه‌حل، تأمین منابع مالی و ضرورت سرمایه‌گذاری است.
در واقع پرسش محوری این است که چرا با کمبود سرمایه روبه‌رو هستیم؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان به چند مسئله اشاره کرد، اما سوای تحریم‌هایی که سبب کاهش حضور سرمایه‌گذاران خارجی در صنعت انرژی ایران شده است، یکی دیگر از علل کمبود منابع مالی در عرصه انرژی، سیاستگذاری‌های کلانی است که از ابتدا تا به امروز در دستور کار قرار گرفته‌اند و اساس آن بر پایه‌ یارانه‌ انرژی استوار بوده است. تا امروز منابع انرژی به‌صورت یارانه‌ای در اختیار مردم، صنایع و نیروگاه‌ها قرار گرفته و همین سبب ناهمخوانی قیمت‌ حامل‌های انرژی در ایران و دیگر کشورها شده است.
هم‌اکنون ما یک‌پانزدهم مردم دنیا هزینه‌ گاز می‌پردازیم. شاید ابتدا قیمت‌هایی که به ریال برای گاز تعیین شد، قیمت‌هایی معقول بود، اما به مرور زمان با توجه به تورم بالایی که اقتصاد ایران با آن روبه‌رو شد و رشد افسارگسیخته‌ قیمت ارز، دیگر این قیمت‌گذاری‌ها مناسب نبوده و نیست. با توجه به اینکه هزینه‌ توسعه‌ میدان‌ها و افزایش تولید، هزینه‌هایی ارزی هستند، فاصله‌ چشمگیری بین قیمت داخلی انرژی با قیمت‌های تعیین‌شده در بازارهای منطقه و جهان وجود دارد.
این تفاوت قیمت‌ها سبب شده عایدی صنعت نفت از منابع گازی و نفتی کاهش یابد و این عایدی آن‌قدر نیست که پاسخگوی افزایش تولید و بهره‌وری باشد. قیمت‌هایی که هم‌اکنون مردم بابت حامل‌های انرژی پرداخت می‌کنند، شاید تنها هزینه‌ حفظ و بهره‌وری فعلی این صنعت را تأمین کند. این سیاستگذاری قیمتی را در صنعت برق نیز شاهد بودیم و متولیان و مدیران، از ابتدا روش نادرستی برای قیمت‌گذاری اتخاذ کرده‌اند. در واقع در قیمت‌گذاری در اغلب حوزه‌های اقتصادی ازجمله انرژی، همواره دولت به شکل دستوری به تصویب و تعیین قیمت‌ها مبادرت کرده است. رویکرد دولت برای پایین نگه‌داشتن دستوری قیمت‌ها، آسیب‌های دیگری را وارد آورده و رغبت نداشتن بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری را سبب شده است.