فاطمه مداح نظری - تنور مذاکرات وین این روزها با برگزاری جلسات طولانی و پی‌درپی میان هیات‌های مذاکره کننده داغ تر شده و این مساله در کنار ورود برخی بازیگران جدید در عرصه گفت‌وگوها، بیانگر احتمال تحولاتی تازه در راستای احیای توافقات سال ۹۴ و رفع تحریم‌هاست.
شنیده‌ها حاکی است که متون پیشنهادی و خواسته‌های ایران که عمدتاً بر رفع تحریم‌ها و ضمانت از طرف مقابل نظارت دارد، به رغم هیاهو‌های تبلیغاتی همچنان روی میز قرار دارد و هیچ تجدید نظری در موضع ایران صورت نگرفته و پیش‌نویس‌های پیشنهادی پس گرفته نشده‌اند.کاملا خردمندانه است که ایران در مقابل نقض برجام توسط آمریکا، برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود را گسترش دهد. رفتار ایران در سرعت دادن به برنامه غنی‌سازی اورانیوم، کاملا عقلانی است.
اگر ایران در حالی که آمریکا، توافق هسته‌ای را زیر پا گذاشته، و تحریم‌های بیشتری را اعمال می‌کند از واشنگتن تبعیت کند، قطعا خودکشی سیاسی و دیپلماتیک خواهد بود.
غنی‌سازی اورانیوم ابزار ایران برای بهبود موقعیت چانه‌زنی و گزینه معقول فشار برای توافقی بهتر از نسخه ۲۰۱۵ است. این موضع‌گیری طبیعتاً رژیم صهیونیستی را می‌ترساند.
اعلامیه‌های نخبگان سیاسی و دفاعی رژیم صهیونیستی که از آمادگی برای حمله نظامی صحبت می‌کند، لفاظی‌های پوچ و بی‌معنی است؛ هرچند که موضع این رژیم کودک‌کش منعکس‌کننده یک استراتژی دفاعی کلاسیک مدیریت بحران در پاسخ به چالش ایران با وضعیت موجود هسته‌ای است.
استراتژی دیپلماسی اجباری آمریکا در قالب تحریم که ترامپ آن را امتحان کرد، آشکارا شکست خورده است؛ بنابراین غرب برای دفاع از وضع موجود به راهبردی متفاوتی نیاز دارد.
تلاش ایران برای قدرتمند شدن
بله جمهوری اسلامی ایران اکنون تمام تلاش خود را می‌کند تا به یک کشور آستانه هسته‌ای تبدیل شود، اما دلایل خوبی دارد. اساساً وعده‌های برجام تحقق نیافت و باعث شد ایرانی‌ها موقعیت خود را دوباره ارزیابی کنند.
آنها ممکن است به این نتیجه رسیده باشند که بدون توافق وضعیت بهتری دارند، یا می‌خواهند گزینه‌های خود را باز نگه دارند، اما باید از موضع قوی‌تر چانه‌زنی کنند تا تهدید تحریم‌ها را برای همیشه از بین ببرد.
میخائیل اولیانوف مذاکره‌کننده ارشد روس در همین رابطه در توئیتی نوشت که ایده‌های جدید ایران باید به درستی مورد بحث و بررسی قرار گیرد و این یک اصل در دیپلماسی چندجانبه است.
وی افزود: دلایلی برای این باور دارم که ایران در نشست کمیسیون مشترک برجام، عملگرایی زیادی از خود نشان داد. همین امر برای سایر شرکت کنندگان در گفتگو‌های وین الزامی است و از طریق تلاش‌های عملی مشترک، ما شانس واقعی برای موفقیت داریم.
دور تازه گفتگو‌های رفع تحریم‌ها پس از یک هفته وقفه، با آغاز کمیسیون مشترک برجام از سرگرفته شده است.
وزیر امور خارجه کشورمان در این خصوص عنوان کرد که جمهوری اسلامی ایران در وین است که برای دست یابی به توافق خوب مذاکره کند.
حسین امیرعبداللهیان در یادداشتی نوشته است: طرف‌های غربی باید بدانند در هشت سال گذشته به اندازه کافی حرف زده شده و وعده بی عمل داده‌اند، اما امروز وقت عمل است و ما برای رسیدن به توافقی جدی و خوب تلاش می‌کنیم.
وی افزود: برنامه هسته‌ای ایران کاملا صلح آمیز است، اما رفع نگرانی هسته‌ای ادعایی طرف‌های غربی با رفع کامل تحریم‌های برجامی ارتباط مستقیم دارد.
امیرعبداللهیان ادامه داد: هر چند تردید داریم که آیا طرف غربی اصولا آماده رفع تحریم‌ها است یا اینکه صرفا به دنبال رفع یکطرفه نگرانی‌های خود است، اما اگر طرف غربی مذاکرات با حسن نیت، ابتکار عمل و ایده‌های سازنده در ادامه مذاکرات حضور یابد، یقینا شاهد پیشرفت سریع مذاکرات خواهیم بود.
هماهنگی کامل دستگاه‌ها و نهاد‌های ذیربط درباره برجام
هماهنگی کامل دستگاه‌ها و نهاد‌های ذیربط در این پرونده و تلاش مستمر و شبانه‌روزی آنان ذیل هدایت نهاد امنیت ملی موجب شد که در زمان کوتاهی همه الزامات شکلی و محتوایی برای ورود به دور جدید مذاکرات وین بر اساس دستور کار مشخص فراهم شود.
در حالی که پیش از مشخص شدن زمان آغاز دور جدید مذاکرات وین، دولت سیزدهم از سوی برخی رسانه‌های خاص در داخل کشور به مخالفت با تعاملات بین‌المللی متهم می‌شد، پس از اعلام رسمی موافقت ایران با شروع مذاکرات، هجمه و تبلیغات سنگینی علیه تیم مذاکره‌کننده با متهم ساختن آنها به «بی‌سوادی، عدم آشنایی با زبان انگلیسی، ضد برجام بودن و ناآشنایی به اصول مذاکره و...» جایگزین روند قبلی شد.
این تخریب سنگین و واقعا ناجوانمردانه علیه سربازان خط مقدم نظام در یک جبهه بسیار پیچیده در حالی از سوی مدعیان اخلاق کلید خورد که بر خلاف گذشته، از سوی دولت به هیچ رسانه یا صاحب تریبونی برای اتخاذ مواضعی از این دست تذکر داده نشد و افراد تیم و شخص مذاکره‌کننده ارشد نیز هیچگاه در مقام دفاع از خود برنیامدند و فرد و جریانی را متهم نکردند که اتاق جنگ علیه آنان به راه انداخته‌اند.
البته رسانه‌های همسو با دولت قبل خیلی تلاش کردند که مانند گذشته فضا را دو قطبی و جامعه را حساس کنند، اما اداره‌کنندگان این پرونده مهم، هیچگاه در دام ایجاد شده که طرف‌های غربی نیز به کارکرد آن بسیار امیدوار بودند قرار نگرفت.
اکنون پیشبرد پرونده مذاکرات لغو تحریم‌ها در شرایط جدید با همه دشواری‌ها و پیچیدگی‌های آن به صورتی مدیریت می‌شود که طی آن اشخاص و نهاد‌های ذیربط با هدایت نهاد امنیت ملی صرفا بر انجام وظایف تخصصی‌شان متمرکز بوده و خود را از حاشیه‌ها به دور نگاه داشته‌اند.
تحول مهمی که دیروز در فضای رسانه‌ای مرتبط با مذاکرات وین به ویژه میان خبرنگاران مستقر در مقابل هتل کوبورگ بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد، خبر سفر معاون وزیر امور خارجه کره جنوبی به وین بود. وزارت امور خارجه کره جنوبی با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که چوی چونگ کان در تاریخ ۴ تا ۹ ژانویه به پایتخت اتریش سفر خواهد کرد تا با روسای هیات‌های مذاکره کننده که تلاش می‌کنند تا توافقات سال ۹۴ را احیا کنند ملاقات کند.
این بیانیه با اشاره به اینکه دولت کره جنوبی برای حل و فصل مسائل بلاتکلیف با ایران، با کشورهای کلیدی در ارتباط است افزود: هدف از سفر هیئت کره جنوبی بررسی راه های حل و فصل موضوع دارایی های مسدود شده ایران از طریق رایزنی با این کشور و همچنین هماهنگی و ارتباط نزدیک با ایالات متحده، اتحادیه اروپا و تروئیکا (فرانسه، آلمان و بریتانیا) است. بیانیه یادشده می‌افزاید که دولت کره جنوبی به حمایت دیپلماتیک خود برای احیای توافقات سال ۹۴ و تقویت روابط با ایران، ادامه خواهد داد.
بر اساس گزارش‌ها، حدود ۱۰ تریلیون وون (۹.۲ میلیارد دلار) وجوه ایرانی در بانک های کره جنوبی تحت تحریم های ایالات متحده بر سر برنامه هسته ای تهران، مسدود شده است.
حدود دو ماه قبل و پیش از آغاز دور جدید مذاکرات وین هم وزارت خارجه کره جنوبی اعلام کرد که «چوی جونگ کان» و «رابرت مالی» در گفتگوی تلفنی، درباره تلاش‌ها برای ازسرگیری مذاکرات وین تبادل نظر کردند. وزارت خارجه کره جنوبی بدون اشاره به جزئیات این گفت‌وگو به ذکر این نکته بسنده کرد که دو طرف درباره آخرین وضعیت مذاکرات گفت وگو و چوی بر تمایل سئول برای حمایت از تلاش های دیپلماتیک تاکید کرد.
اگرچه کره جنوبی عضوی از توافق برجام بشمار نمی‌رود اما سفر معاون وزیر امور خارجه این کشور به وین با هدف « حل و فصل موضوع دارایی های مسدود شده ایران » از نگاه ناظران، نشانه مثبتی از پیشرفت در روند گفت‌وگوها در موضوع لغو تحریم ها محسوب می‌شود.
دیروز همچنین ساعاتی پیش از ورود آقای باقری به هتل کوبورگ شنیده شد که دیپلمات‌های عربستان سعودی وارد هتل ماریوت شدند که عموما جلسات هیات آمریکایی با گروه ۱+۴ برگزار می‌شود. اخبار تایید نشده و شنیده‌ها حاکیست که طرف‌های سعودی با رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران دیدار کرده است. در این جلسه گفته می‌شود که نمایندگان سه کشور اروپایی نیز حضور داشتند.
هنوز هیچ منبع رسمی شنیده های مذکور در خصوص دیدارهای صورت گرفته را رسما تایید یا تکذیب نکرده است؛ اما خبرنگاران وابسته به دولت عربستان که مقابل هتل کوبورگ مستقر بودند، حضور هیات سعودی در هتل ماریوت را در ارتباط با مذاکرات جاری تائید کرده‌اند. این مساله با توجه به اظهار نظر اخیر وزیر امور خارجه عربستان در حمایت از مذاکرات وین درکنار سفر معاون وزیر امور خارجه کره جنوبی می‌تواند نوید بخش تحولات مثبتی در عرصه گفت‌وگوها باشد.
همزمان تحولات تازه در روند مذاکرات وین، انگلیس بار دیگر و تحت فشار رژیم صهیونیستی مواضعی غیرسازنده درخصوص مذاکرات را تکرار کرد. بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس روز سه شنبه در تماس تلفنی با نفتالی بنت نخست وزیر رژیم صهیونیستی ، با تکرار بهانه ضرب الاجل، ادعا کرد: زمان بازگشت ایران به پایبندی به توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ رو به پایان است.
دور هشتم مذاکرات وین از دوشنبه هفته گذشته (۶ آذر) آغاز شد و اینک به نظر می‌رسد که وارد مراحل حساسی شده است. طرف های غربی همچنان به بازی مقصر نمایی ایران ادامه داده و با تعیین ضرب‌الاجل‌های ساختگی اصرار دارند که زمان زیادی تا احیای توافقات سال ۹۴ باقی نمانده است. اما به نظر می‌رسد که پشت پرده تحولات رو به جلو و در مسیر پیشرفت در حال حرکت است.
کارشکنی‌های سه کشور اروپایی، در راستای ریل گذاری برای شکست مذاکرات و به کرسی نشاندن منافع رژیم صهیونیستی باعث شد که کشورهای اروپایی از چرخه اثرگذاری میان ایران و آمریکا خارج شده و اثرگذاری آنها در گفت‌وگوها کمرنگ شود.
بعد از خروج آمریکا از برجام، جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که وارد مذاکرات مستقیم با آمریکا نمی‌شود، بنابراین کشورهای اروپایی علاوه بر انجام تعهدات خود در مذاکرات، در نقش واسطه و تسهیل‌گر مذاکرات بین ایران و آمریکا وارد گفتگوها شدند و قرار بود نقش پیامرسان را ایفا کنند، این کشورها در ابتدا تلاش داشتند خود را بی طرف معرفی کنند اما از آغاز دور هفتم، ایران با چالشی به عنوان سه کشور اروپایی مواجه شد. اروپا برخلاف نقش اولیه خود نه تنها به رفع اختلافات و پاک کردن پرانتزها از متن مذاکرات کمکی نکرد، بلکه نقش تخریب‌گر را آغاز کرد.
تروئیکای اروپایی در چرخشی ۱۸۰ درجه ای بر پایه منافع خود به رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی نزدیک شد و جلسات متعددی با مقامات این رژیم برای هماهنگی اخلال در گفت‌وگوها و به نتیجه نرسیدن توافق درباره احیای مفاد برجام تشکیل دادند که دو بیانیه سه کشور اروپایی، فرانسه و بریتانیا و آلمان گواه بر این موضوع بود که آنها خط تخریب مذاکرات را همراستا با رژیم صهیونیستی دنبال می کنند لذا در حال حاضر نیز این سه کشور به دنبال اهدافی مانند «امتیازگیری از چین و روسیه»، «امتیازگیری از آمریکا»، «امتیازگیری از ایران»، «امتیازگیری از اتحادیه اروپا» و «تامین منافع خود در خاورمیانه» هستند.
با تشخیص به موقع اهداف این سه کشور که تلاشی برای ریل گذاری در جهت شکست مذاکرات و به کرسی نشاندن منافع و محورهای خود به عنوان بخشی از محورهای مذاکراتی بود، کشورهای اروپایی نه تنها از چرخه واسطه‌گری میان ایران و آمریکا خارج شدند بلکه اثر گذاری آنها نیز در گفتگوها کمرنگ شد.
سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری ۶ دی ماه اعلام کرد: آنچه که برای ما مهم است تحقق منافع ایران در چارچوب اصولی است که داریم. در همین چارچوب در وین با آمریکایی‌ها به صورت غیرمستقیم در حال تبادل متون به صورت غیررسمی و بدون سربرگ هستیم و این گفت‌وگوها به صورت غیرمستقیم در وین از طریق انریکه مورا در حال انجام است.
موضوعی که سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری ۱۳ دی ماه نیز بار دیگر بر آن تاکید کرد و گفت: بین ایران و آمریکا نیز مسیر مشخصی برای تبادل نظر وجود دارد. این تبادل نظر برای جلوگیری از برخی سوءتفاهم‌ها و سوبرداشت‌ها به صورت مکتوب و غیررسمی از طریق هماهنگ کننده کمیسیون برجام انجام می شود.
تبادل متون غیر رسمی در ادبیات دیپلماتیک که «غیر متن» خوانده می‌شود اکنون جای واسطه گری سه کشور اروپایی را گرفته است. عاملی که باعث شد مذاکره کنندگان نقطه نظرات خود را از حالت شفاهی به کتبی تبدیل کرده و به جای کشورهای اروپایی از طریق انریکه مورا اقدام کنند،لذا همین نقش مخرب اروپا بود، که نهایتا به حذف این کشورها از نقش واسطه گری بود که برای اروپا اهمیت بسیاری داشت و اکنون باعث خشم مقامات اروپایی شده است.
مقامات آمریکایی در این مذاکرات اگرچه همواره زیاده خواهی‌ها و خواسته‌های حداکثری و فرابرجامی خود را تکرار کرده اند، اما اصل مذاکرات را زیر سوال نبرده و بر دیپلماسی تاکید کرده اند. در این راستا مقامات ایالات متحده با رژیم صهیونیستی دچار اختلافات بسیاری شده است. اما سه کشور اروپایی عضو برجام با زیر سوال بردن اصل برجام و توافق، کار را به جایی رسانده اند که گفته می شوند مقامات آمریکایی نیز به آنها اعتراض کرده اند.
علی باقری کنی، مذاکره کننده ارشد کشورمان پیش از این در مورد نقش اروپا گفته بود: طرف اروپایی با یک مقاومت غیرموجه تلاش می‌کرد ایده‌های ما مورد نظر قرار نگیرد.
سخنگوی وزارت خارجه نیز در کنفرانس خبری اخیر خود هشدار داد: به تروئیکای اروپایی توصیه می کنیم از مسیری که در این مدت طی کرده اند فاصله بگیرند. ما در وین هستیم که آمریکا به صورت موثر به برجام بازگردد و به تعهدات خود عمل کند و از دیگر سو مطمئن شویم که طرف های اروپایی از بی عملی خارج می شوند و به آنچه که امضا می کنند در عمل متعهد هستند.
نگاه اروپا به احیای برجام در یک بستر بزرگ سیاسی قابل فهم است، کشورهای اروپایی با نگرانی های بسیاری مانند خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، تقویت احزاب راست افراطی، افول نظم بین‌المللی لیبرال به رهبری آمریکا، افول جایگاه ناتو در امنیت بین‌الملل، بی‌اعتمادی مردم اروپا نسبت به عملکرد اتحادیه اروپا و ظهور چین و تشدید جنگ سرد واشنگتن با پکن روبرو هستند.
هایکو ماس، وزیر خارجه سابق آلمان چند سال پیش در واکنش به حملات ترامپ به ناتو و تهدید اروپا گفته بود که روابط آمریکا با اروپا دچار تغییرات بنیادی شده است و این فقط ناشی از رفتار ترامپ نیست. اروپا به خوبی می‌داند که با تشدید رقابت میان آمریکا و چین، جای چندانی برای مانور و قدرت نمایی در سیاست جهانی نخواهد داشت، بنابر این تلاش می کند تا در خلا حضور آمریکا در خاورمیانه برای خود جایگاهی بین المللی ایجاد کند.
با ضعیف شدن ارتباط دولت بایدن در رابطه با کشورهای عربِ حوزه خلیج‌فارس و رژیم صهونیستی، اروپایی ها فرصت‌هایی در جهت منافع خود به دست آوردند، به عنوان مثال فرانسه با توجه به جای خالی آمریکا که در حوزه خلیج‌فارس دنبال این است که جای آمریکا را بگیرد. اروپایی‌ها به خصوص فرانسه و انگلیس در برجام مواضع تند می گیرند تا نظرات عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی را اعمال کنند.
دیروز منافع اروپا در این بود که در مقابل خروج ترامپ از برجام بایستد و با بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران مخالفت کند و امروز منافع این کشورها ایجاب می‌کند که برخلاف رویه چند سال پیش خود در اعمال فشار بر ایران با رژیم صهیونیستی همسو شود، اگرچه همچنان مقامات اروپایی سعی در پنهان کردن این مواضع خود دارند. اما با تدبیر مقامات جمهوری اسلامی مبنی بر انتقال متون کتبی، اروپا و لابی‌های عربی و اسرائیلی کمتر می‌توانند برای مذاکرات مزاحمت ایجاد کنند.
