فاطمه مداح نظری - انقلاب اسلامی تلاش دیگری برای مبارزه با استبداد، نفوذ بیگانگان و مقابله با اسلامزدایی در تاریخ ایران محسوب میشود.
تلاشی که از انقلاب مشروطه آغاز شده بود؛ تلاشی که از ائتلاف گروههای مختلف اعم از سنتی و متجدد به وجود آمد و اگرچه اهداف، آرمانها و برنامههایشان بسیار متفاوت از یکدیگر بود، اما بر مساله نابودی استبداد، جلوگیری از نفوذ بیگانگان و بازگشت به ارزشهای اسلامی اتفاق نظر داشتند. در واقع انقلاب اسلامی واکنشی به رژیم استبدادی و غیردموکراتیک پهلوی به حساب میآمد و درصدد ایجاد فضایی باز برای رسیدن به آزادی و حکومت قانون بود.
پیش از آن که شورای انقلاب در تاریخ 22 دی ماه سال 57 یعنی درست یک ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تشکیل شود، امام خمینی (ره) از مدتها پیش به فکر تشکلی بود که بتواند سمت و سوی انقلاب را به دست بگیرد. آیتالله هاشمی رفسنجانی در این مورد میگوید: «اصل تشکیل شورای انقلاب اصلاً از اینجا مایه میگیرد که مرحوم استاد شهید مطهری که از سفر پاریس برگشتند ... آن موقع هنوز اسمی از شورای انقلاب یا دولت یا چیز دیگری اصلاً مشخص نبود... اول تصمیم این بود که کابینهای در خارج یا داخل به وجود بیاید که هم انقلاب را اداره بکند و هم بعد از پیروزی انقلاب کشور را.»
تشکیل شورای انقلاب اسلامی یکی از نخستین اقدامهای عملی در جهت اداره کشور و تاسیس بالاترین نهاد تصمیمگیری به شمار میرفت که به نقطه عطفی برای نهضت اسلامی تبدیل شد چراکه تا قبل از آن تاریخ، نیروهای انقلاب نمیدانستند که انتقال قدرت از رژیم پهلوی به جمهوری اسلامی چگونه صورت خواهد گرفت.
سال های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ خورشیدی را باید از پرماجراترین و پرآشوب ترین دوران انقلاب اسلامی به شمار آورد. اقدامات رژیم پهلوی و عدم پاسخگویی شخص محمدرضا پهلوی سبب شد تا گروه ها و احزاب مختلف سیاسی در کنار امام (ره) حول یک هدف یعنی براندازی رژیم پهلوی گرد هم آیند. این رویدادها به همراه حضور گسترده مردم تبدیل به جنبش انقلابی فراگیری شد که پایههای رژیم را نشانه گرفته بود.
بنابراین بعد از ضعیف شدن نهادهای وابسته به پهلوی، فکر تشکیل یک شورا در میان گروهی از انقلابیون شکل گرفت و این طرح با امام(ره) در میان گذاشته و با موافقت ایشان شورای انقلاب تشکیل شد. اعلام تشکیل شورای انقلاب در آن برهه زمانی به خوبی نشان از هوشمندی رهبر انقلاب داشت، چراکه درست در زمانی این تصمیم گرفته شد که رژیم پهلوی در آخرین نفس های خود، همه راهکارها را برای حفظ قدرت امتحان میکرد و حامیان منطقهای و بین المللی نیز در این راه از هیچ تلاشی دریغ نداشتند. بنابراین چند ماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی امام (ره) فرمان تشکیل شورای انقلاب را صادر کردند و در نامه ای به شهید آیت الله بهشتی نوشتند: وقت دارد، سپری می شود و من خوف آن دارم که با عدم معرفی اشخاص، مفسده پیش آید. بنا بود به مجرد آمدن ایشان (آیت الله مرتضی مطهری) با اشخاص مورد نظر یکی یکی و جمعی ملاقات کنید و نتیجه را فوراً به این جانب اعلام کنید. نگرانی و عجله امام(ره) در این نامه به خوبی اهمیت این شورا را نشان میدهد. این شورا پس از تاسیس وظیفه داشت تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد. این را از پاسخ امام(ره) در ۱۸ دی ۱۳۵۷ خورشیدی به نماینده رییس جمهوری فرانسه که حامل پیامی از جانب کارتر بود، می توان فهمید.
آیتالله بهشتی یکی از شناخته شده و مورد اعتمادترین روحانیونی بودند که در اوایل آبان ۱۳۵۷ خورشیدی به حضور امام(ره) در پاریس رفتند و دغدغههای خود را برای اداره امور کشور با ایشان در میان گذاشتند. به روایت آیتالله بهشتی، برای امام(ره) مطلب مطرح بود: یکی افرادی که بتوانند در ایران با حضورشان به همگانیتر شدن وگستردهتر شدن حرکت اجتماعی شتاب بدهند و یکی افرادی که پس از پیروزی بتوانند در اداره جامعه نقشی بر عهده بگیرند. پس از آیتالله بهشتی، آیتالله شهید مرتضی مطهری از افراد مورد اعتماد امام(ره) که از او بهعنوان ایدئولوگ انقلاب نام میبردند، خدمت ایشان میرسند و پیشنهاد میکنند، نام این گروه را شورای انقلاب بگذارند که مورد موافقت امام(ره) قرار گرفت. بدین ترتیب این نهاد پیش از پیروزی انقلاب به صورت مخفی تشکیل شد.
تشکیل شورا که چندماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی مقدمات آن فراهم شده بود در ۲۲ دی ۱۳۵۷ خورشیدی با فرمان امام(ره) آغاز به کار کرد. این شورا برای تحقق اهداف اسلامی از افرادی باصلاحیت و متعهد تشکیل شد. باید اذعان کرد که تشکیل این شورا نقطه عطفی برای نهضت اسلامی به شمار می رفت چراکه قبل از آن نیروهای انقلاب نمی دانستند، انتقال قدرت چگونه صورت می گیرد و بسیاری از فرصت طلبان می خواستند در نبود افرادی که بتوانند اداره امور را در دست بگیرند به نظام ضربه بزنند اما امام (ره) با مشورت افراد باصلاحیتی مانند آیتالله مطهری توانستند با ایده تشکیل این شورا، برنامه های آینده حکومت اسلامی را مدون کنند.
به دنبال این اقدام امام(ره) و اعلام رسمی موجودیت شورای انقلاب، عوامل رژیم در تلاش بود تا از هویت اعضای آن اطلاع یابند که موفق به شناسایی آنان نشدند زیرا شورا در ابتدا تشکیل خود، هفته ای یک بار و سپس ۲ بار، به طور مخفی در منازل افراد تشکیل جلسه می داد. تصمیمات اتخاذ شده در این جلسات بلافاصله با امام(ره) در میان گذاشته می شد و پس از کسب تکلیف، به مرحله اجرا در می آمد. بنابراین وجود این شورا پیش از پیروزی انقلاب و حتی در ماههای آغازین پس از پیروزی به جهت مسایل امنیتی فاش نشد و این شورا در ابتدا به صورت محرمانه و غیر علنی فعالیت میکرد.
سرانجام با شروع کار مجلس در هفتم خرداد ۱۳۵۹ خورشیدی و تشکیل شورای نگهبان و دیگر نهادها، مسوولیت و ضرورت وجودی شورای انقلاب به پایان رسید. البته آخرین جلسه شورا در ۲۶ تیر ۱۳۵۹ برگزار شد. که در آن جلسه حسن ابراهیم حبیبی سخنگوی شورای انقلاب گفت: امروز با رسمیت یافتن مجلس شورای اسلامی و کامل شدن اعضای شورای نگهبان و تصویب قانون اساسی، کار شورای انقلاب که تاکنون وظیفه قانونگذاری را بر عهده داشت، نیز به پایان رسید.
پیش از آن که شورای انقلاب در تاریخ 22 دی ماه سال 57 یعنی درست یک ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تشکیل شود، امام خمینی (ره) از مدتها پیش به فکر تشکلی بود که بتواند سمت و سوی انقلاب را به دست بگیرد. آیتالله هاشمی رفسنجانی در این مورد میگوید: «اصل تشکیل شورای انقلاب اصلاً از اینجا مایه میگیرد که مرحوم استاد شهید مطهری که از سفر پاریس برگشتند ... آن موقع هنوز اسمی از شورای انقلاب یا دولت یا چیز دیگری اصلاً مشخص نبود... اول تصمیم این بود که کابینهای در خارج یا داخل به وجود بیاید که هم انقلاب را اداره بکند و هم بعد از پیروزی انقلاب کشور را.»
تشکیل شورای انقلاب اسلامی یکی از نخستین اقدامهای عملی در جهت اداره کشور و تاسیس بالاترین نهاد تصمیمگیری به شمار میرفت که به نقطه عطفی برای نهضت اسلامی تبدیل شد چراکه تا قبل از آن تاریخ، نیروهای انقلاب نمیدانستند که انتقال قدرت از رژیم پهلوی به جمهوری اسلامی چگونه صورت خواهد گرفت.
سال های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ خورشیدی را باید از پرماجراترین و پرآشوب ترین دوران انقلاب اسلامی به شمار آورد. اقدامات رژیم پهلوی و عدم پاسخگویی شخص محمدرضا پهلوی سبب شد تا گروه ها و احزاب مختلف سیاسی در کنار امام (ره) حول یک هدف یعنی براندازی رژیم پهلوی گرد هم آیند. این رویدادها به همراه حضور گسترده مردم تبدیل به جنبش انقلابی فراگیری شد که پایههای رژیم را نشانه گرفته بود.
بنابراین بعد از ضعیف شدن نهادهای وابسته به پهلوی، فکر تشکیل یک شورا در میان گروهی از انقلابیون شکل گرفت و این طرح با امام(ره) در میان گذاشته و با موافقت ایشان شورای انقلاب تشکیل شد. اعلام تشکیل شورای انقلاب در آن برهه زمانی به خوبی نشان از هوشمندی رهبر انقلاب داشت، چراکه درست در زمانی این تصمیم گرفته شد که رژیم پهلوی در آخرین نفس های خود، همه راهکارها را برای حفظ قدرت امتحان میکرد و حامیان منطقهای و بین المللی نیز در این راه از هیچ تلاشی دریغ نداشتند. بنابراین چند ماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی امام (ره) فرمان تشکیل شورای انقلاب را صادر کردند و در نامه ای به شهید آیت الله بهشتی نوشتند: وقت دارد، سپری می شود و من خوف آن دارم که با عدم معرفی اشخاص، مفسده پیش آید. بنا بود به مجرد آمدن ایشان (آیت الله مرتضی مطهری) با اشخاص مورد نظر یکی یکی و جمعی ملاقات کنید و نتیجه را فوراً به این جانب اعلام کنید. نگرانی و عجله امام(ره) در این نامه به خوبی اهمیت این شورا را نشان میدهد. این شورا پس از تاسیس وظیفه داشت تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد. این را از پاسخ امام(ره) در ۱۸ دی ۱۳۵۷ خورشیدی به نماینده رییس جمهوری فرانسه که حامل پیامی از جانب کارتر بود، می توان فهمید.
آیتالله بهشتی یکی از شناخته شده و مورد اعتمادترین روحانیونی بودند که در اوایل آبان ۱۳۵۷ خورشیدی به حضور امام(ره) در پاریس رفتند و دغدغههای خود را برای اداره امور کشور با ایشان در میان گذاشتند. به روایت آیتالله بهشتی، برای امام(ره) مطلب مطرح بود: یکی افرادی که بتوانند در ایران با حضورشان به همگانیتر شدن وگستردهتر شدن حرکت اجتماعی شتاب بدهند و یکی افرادی که پس از پیروزی بتوانند در اداره جامعه نقشی بر عهده بگیرند. پس از آیتالله بهشتی، آیتالله شهید مرتضی مطهری از افراد مورد اعتماد امام(ره) که از او بهعنوان ایدئولوگ انقلاب نام میبردند، خدمت ایشان میرسند و پیشنهاد میکنند، نام این گروه را شورای انقلاب بگذارند که مورد موافقت امام(ره) قرار گرفت. بدین ترتیب این نهاد پیش از پیروزی انقلاب به صورت مخفی تشکیل شد.
تشکیل شورا که چندماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی مقدمات آن فراهم شده بود در ۲۲ دی ۱۳۵۷ خورشیدی با فرمان امام(ره) آغاز به کار کرد. این شورا برای تحقق اهداف اسلامی از افرادی باصلاحیت و متعهد تشکیل شد. باید اذعان کرد که تشکیل این شورا نقطه عطفی برای نهضت اسلامی به شمار می رفت چراکه قبل از آن نیروهای انقلاب نمی دانستند، انتقال قدرت چگونه صورت می گیرد و بسیاری از فرصت طلبان می خواستند در نبود افرادی که بتوانند اداره امور را در دست بگیرند به نظام ضربه بزنند اما امام (ره) با مشورت افراد باصلاحیتی مانند آیتالله مطهری توانستند با ایده تشکیل این شورا، برنامه های آینده حکومت اسلامی را مدون کنند.
به دنبال این اقدام امام(ره) و اعلام رسمی موجودیت شورای انقلاب، عوامل رژیم در تلاش بود تا از هویت اعضای آن اطلاع یابند که موفق به شناسایی آنان نشدند زیرا شورا در ابتدا تشکیل خود، هفته ای یک بار و سپس ۲ بار، به طور مخفی در منازل افراد تشکیل جلسه می داد. تصمیمات اتخاذ شده در این جلسات بلافاصله با امام(ره) در میان گذاشته می شد و پس از کسب تکلیف، به مرحله اجرا در می آمد. بنابراین وجود این شورا پیش از پیروزی انقلاب و حتی در ماههای آغازین پس از پیروزی به جهت مسایل امنیتی فاش نشد و این شورا در ابتدا به صورت محرمانه و غیر علنی فعالیت میکرد.
سرانجام با شروع کار مجلس در هفتم خرداد ۱۳۵۹ خورشیدی و تشکیل شورای نگهبان و دیگر نهادها، مسوولیت و ضرورت وجودی شورای انقلاب به پایان رسید. البته آخرین جلسه شورا در ۲۶ تیر ۱۳۵۹ برگزار شد. که در آن جلسه حسن ابراهیم حبیبی سخنگوی شورای انقلاب گفت: امروز با رسمیت یافتن مجلس شورای اسلامی و کامل شدن اعضای شورای نگهبان و تصویب قانون اساسی، کار شورای انقلاب که تاکنون وظیفه قانونگذاری را بر عهده داشت، نیز به پایان رسید.