قم شهری کهن است با آداب ها وسنن های متنوع شهری آجیلی که غالب رشته های گردشگری را در خود جای داده است از رشته گردشگری تاریخی گرفته تا طبیعتگردی اما بخش تاریخی این شهر که از میراث های این شهر محسوب می شود با چالش های جدی مواجه است. چالش هایی که خطر از بین رفتن بافت تاریخی این شهر را در پی دارد.
بازار کهنه قم با عمر بیش از ۶۰۰سال که قدمت آن به دوران صفویه و قاجاریه بازمی‌گردد، کارگاه‌های صنایع‌دستی ازجمله رنگرزی سنتی، چاقوسازی، خراطی، نجاری و منبت‌کاری را در خود جای داده است. این بازار در اواخر سال ۷۶ به ثبت ملی میراث فرهنگی رسید و در راسته‌های بازار کهنه قم سراها، تیمچه‌ها، چهارسوق و چند مسجد قرار دارد.
سقف بازار نیز از پوشش‌های گنبدی شکل ساخته‌شده و دریچه‌های دایره شکلی نیز در دو طرف، برای گردش هوا و ورود نور وجود دارد. نوری که از داخل این دریچه‌ها وارد و فضای بازار را روشن می‌کند، منظره‌ای زیبا از گردش نور و گردوغبار ایجاد می‌کند.
اتفاقات اخیر در حوزه تصمیم سازی برای چگونگی ساخت و ساز در بافت تاریخی قم به نوعی رقم خورده است که مشخص نیست پیچ و تاب های بین دستگاه های مختلف چه سرانجامی را به خصوص برای وسعت تعریف شده این بافت ایجاد می کند.
شهر، موجودی زنده است
کارشناس شهرسازی و دفتر فنی استانداری قم در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: شهر موجود زنده ای در حال رشد و گسترش است و برای این که بتواند به حیات خود ادامه دهد نیاز دارد که هر روز خود را به روز کند.
صابر مصورزاده افزود: دیدگاهی که در مورد بافت تاریخی شهر قم هست متفاوت با موضوع زنده بودن شهر است و در طول ۱۰۰ سال اخیر بافت های با ارزش بتدریج به دلیل نادیده گرفته شدن توسط متولیان بویژه میراث فرهنگی و عدم ارائه تسهیلات مناسب برای احیا کردن بافت ها قسمت عمده ای از آن ها از بین رفته و تبدیل به بافت فرسوده شده است و مردم ساکن در آن ها با مشکلات زیادی مواجه هستند.
وی ادامه داد: محدود کردن بافت های شهری به نام هایی چون بافت تاریخی از نظر میراث فرهنگی وجهه خوبی دارد و اگر از نظر شهرسازی عوامل اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را در نظر بگیریم ساختمان های با ارزش می تواند در تصمیم گیری های بزرگ و کلان برای زنده کردن هسته مرکزی شهرها کمک کند.
مصورزاده افزود: هسته مرکزی شهر قم جهت مقابله با حوادث طبیعی و غیر طبیعی خطر پذیر است و تاب آوری آن بسیار پایین است. قرار گرفتن شهر بر روی گسل و خطر سیلاب به خاطر رودخانه قمرود و حوادث انسان ساز خطرات زیادی را برای مردم بافت قدیمی ممکن است بوجود آورد.
وی بیان کرد: مسئولان شهری در مسئولیت بزرگی که به عنوان مسئول شهری پذیرفته اند باید به تمام عوامل تاثیرگذار شهر توجه کرده و صرفا به بحث های کالبدی توجه نکنند. اولویت ما در تمام مسایل ساکنان شهرها و حیات و امنیت آن ها باشد و با وجود این مردم است که شهر معنا پیدا می کند. از این نظر باید کاری را برای بافت تاریخی شهر قم انجام می دادیم تا بتوانیم زندگی را به این بافت برگردانیم چون ساکنان آن مشکلات زیادی دارند و خواهان آن هستند که اقتصاد شهری و دسترسی های آن ها و نوسازی بافت آن ها مدنظر قرار گیرد.
این کارشناس شهرسازی ادامه داد: خانه های تاریخی هم در طرح جدید مدنظر است لذا پیشنهادی در کمیسیون ماده پنج استان قم داده شد تا پلاک های با ارزش در حدود ۶۰۰ پلاک توسط میراث فرهنگی شناسایی شود که حدود ۲۰۰ پلاک از گذشته تاکنون تخریب شده و از ارزش تاریخی و میراثی خارج شده اند و ۴۰۰ پلاک در محدوده ۳۰۰ هکتاری بافت تاریخی توسط مالکان نگهداری می شود لذا سعی خواهد شد با حفظ این پلاک های با ارزش پلاک های مجاور از نظر ارتفاع و تعداد طبقات محدودیت داشته باشند.
وی بیان کرد: در طرح کمیسیون ماده پنج قرار است ۲۰۰ هکتار از بافت از محدوده بافت تاریخی خارج کنیم تا مردم بتوانند ساخت و سازهای خود را انجام دهند و شهر از حالت بافت فرسوده خارج شود این تصمیم در جهت حفظ امنیت اقتصاد شهری و احترام به ساکنان بافت فرسوده شهری است و امیدواریم شورای عالی شهرسازی با این نظر استان موافقت کند.
مصورزاده افزود: امید است با این اقدام،خدمات مطلوبی به ساکنان هسته مرکزی شهر با ایجاد هتل ها و مسافرخانه های جدید ارائه کرد و از خانه های تاریخی که در آینده حفظ خواهد شد استفاده مطلوبی ببریم.
تعریض معابر بزرگ ترین مزیت طرح جدید کمیسیون ماده پنج است
رئیس دبیرخانه کمیسیون های تخصصی اداره کل راه و شهرسازی استان قم به خبرنگار ایرنا گفت: بافت تاریخی مصوب ۳۱۵ هکتار مساحت دارد اما در طرحی که میراث فرهنگی به عنوان طرح بافت تاریخی آورده بود مساحت بیشتر بود و مورد قبول کمیسیون ماده پنج قرار نگرفت.
جلال حقیقی افزود: میراث فرهنگی قم ۶۷۵ خانه را به عنوان خانه تاریخی به کمیسیون ماده پنج استان قم به عنوان خانه های با ارزش معرفی کرده بود و در جلسه آخر کمیسیون قرار شد هیات سه نفره ای از میراث فرهنگی، راه و شهرسازی و شهرداری از این تعداد خانه بازدید کنند.
وی ادامه داد: این هیات سه نفره از خانه ها بازدید کردند و در نهایت حدود ۴۰۰ خانه با ارزش میراث فرهنگی احصا شد و کمیسیون ماده پنج آن ها را به عنوان خانه با ارزش تایید کرد.
وی در پاسخ به این سئوال که آیا در بافت تاریخی احداث ساختمان بلند غیرمجاز است؟ گفت: در مورد ۴۰۰ خانه مصوب شده با ارزش ساخت و سازها در حاشیه آن ها مطابق با ضابطه بافت تاریخی انجام می شود اما در بقیه نقاط طبق طرح تفصیلی شهر قم عمل می شود بدان معنا که در برخی نقاط ساخت و ساز با تراکم کم خواهد بود ، در برخی نقاط ویلایی احداث می شود و در برخی مکان ها اجازه احداث طبقه بیشتر را شاهد هستیم.
رئیس دبیرخانه کمیسیون های تخصصی اداره کل راه و شهرسازی استان قم با اشاره به بزرگ ترین مزیت تصمیم جدید در مورد بافت تاریخی شهر قم گفت: زمانی که در محدودیت ۳۱۵ هکتار بودیم هر اقدامی که می خواست در این نقاط انجام بشود مجوز میراث فرهنگی را می خواست و گرفتن مجوز بسیار دشوار بود اما اکنون اتفاق خوب در مصوبه جدید این است که معابر که جزو چالش ها و مطالبات اصلی مردم بود را می توان با آسانی بیشتری تعریض کرد، چراکه اکنون بسیار باریک هستند و رفت و آمد خودرو در آن ها بسیار دشوار است و نیاز به مجوز میراث فرهنگی ندارد.
اکنون در مورد وسعت بافت تاریخی شهر قم که برای بهسازی منازل در آن مکان محدودیت هایی وجود دارد شاهد ورود کمیسیون ماده پنج استان قم هستیم.
در مورد بافت تاریخی شهر قم هم چنین شاهد تعامل نظر بین دستگاه هایی چون اداره کل راه و شهرسازی و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم چنین شهرداری قم هستیم.
مدیرکل حفظ و احیاء بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی یکم اردیبهشت ماه امسال گفت: مخالفت جدی با مصوبه کمیسیون ماده ۵ که خارج از حدود تکالیف قانونی به تصویب رسیده را اعلام می کنیم و اقدامات لازم برای لغو این مصوبه از طریق شورای عالی معماری و شهرسازی در حال انجام است.
فاطمه داوری گفت: محدوده بافت تاریخی شهر قم در سنوات گذشته توسط معاونت میراث فرهنگی تعیین و ابلاغ شده علاوه بر تعیین محدوده تاریخی، ضوابط اختصاصی این محدوده نیز توسط وزارت میراث فرهنگی تعیین و به کلیه مقامات ملی و استانی مربوطه ابلاغ شده است.
وی تصریح کرد: موارد تعیین آثار ملی و واجد ارزش و تعیین حریم اختصاصی و عمومی برای این آثار صرفا در حیطه اختیارات و تکالیف وزارت میراث فرهنگی است و سایر نهادها ملزم به رعایت موارد اعلامی و ضوابط حفاظتی و حریم مربوط به آن هستند.
مدیرکل حفظ و احیاء بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی وزارت میراث فرهنگی، تعیین و ابلاغ محدوده بافت تاریخی و ضوابط آن را صرفا در حیطه تکالف حاکمیتی وزارت میراث فرهنگی دانست و افزود: سایر نهادهای ملی و استانی صرفا می‌توانند نسبت به تهیه طرح‌های ویژه برای این محدوده‌ها برای حفاظت و احیاء آن با همکاری این وزارتخانه اقدام کنند.
داوری با اشاره به اینکه مصوبه کمیسیون ماده ۵ قم که مورد مخالفت مدیرکل میراث فرهنگی استان نیز قرار گرفته، کلیه ملاحظات و حدود قانونی مربوط به این موضوع را نادیده گرفته، اظهار داشت: از سوی معاونت میراث فرهنگی ضمن اعلام مخالفت جدی با این مصوبه که خارج از حدود تکالیف قانونی کمیسیون ماده ۵ به تصویب رسیده، اقدامات لازم برای هماهنگی و پیگیری از طریق شورای عالی معماری و شهرسازی و لغو مصوبه در حال انجام است.
حساسیت های میراثی در قم پایین است
مدیرکل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی قم بیان کرد: در استان قم حساسیت های میراثی بسیار پایین است که این بی‌توجهی روند حفظ و نگهداری بناها و احیا و آماده‌سازی آن برای خدمات به گردشگران را کند کرده‌است.
وی ابراز داشت: چالشی که با بافت تاریخی قم داریم این است که بیشتر مردم در استان تمایل به تخریب تا نگهداری دارند و در این زمینه باید رسانه‌ها برای فرهنگ‌سازی به میراث فرهنگی کمک کنند.
وی گفت: در شهرهایی چون کاشان و یزد اقتصاد بافت تاریخی تاثیر زیادی در کل اقتصاد شهر دارد، اما در قم مردم هیچ سهمی از اقتصاد بناهای تاریخی و بافت نمی‌برند به گونه‌ای که احساس می‌کنند بناهای قدیمی مزاحم هستند و باید آنها را از جلوی راه برداشت. دلیل مهم این است که اقتصاد بافت با زندگی مردم گره نخورده که خودشان حافظ آن باشند.
مدیرکل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی قم افزود: اگر مانند یزد، اصفهان و کرمان، بافت تاریخی قم نیز بتواند منشا درآمدی برای مردم باشد طبیعتا خود آنان حافظ آن هستند و نمی‌گذارند از بین برود.
ارجمندی با اشاره به این که رسانه ها باید موقعیت‌های گردشگری و اقتصاد گردشگری قم و سهم اشتغال گردشگری را مورد توجه قرار دهند اظهار داشت: بافت تاریخی قم می‌تواند باعث تفریح و تفرج شود و به لحاظ فرهنگی به مردم هویت دهد.
وی تاکید کرد: اگر در هر استانی مانند قم که دارای مسجد جامع ، بازار کهنه ، مدرسه جهانگیرخان ، گذر امامزاده حمزه(ع) و مناره های ساسانی در کنار هم باشد به همین راحتی از ظرفیت آن نمی‌گذرند که مخروبه شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قم از انجام مطالعات دانشگاه علم و صنعت تهران بر روی سرای ملاحسین قم خبر داد تا این سرا با انجام عملیات بازسازی به روز اول خود بازگردد.
ارجمندی اظهار داشت: طبق تفاهمنامه همکاری اداره کل میراث فرهنگی قم و دانشگاه علم و صنعت تهران مطالعاتی درخصوص این سرا انجام شده که امیدواریم با هماهنگی‌های لازم با این دانشگاه روند بازسازی به بهترین نحو انجام شود.
وی گفت: درحال حاضر این بنای تاریخی به دلیل بی‌توجهی و آتش سوزی صورت گرفته ویرانه و کاملا متروکه است.
وی با اشاره به اینکه بازسازی سرای ملاحسین امسال آغاز می‌شود، بیان کرد: مقدمات لازم برای بازسازی انجام شده و برای تامین مالی آن استانداری قم همکاری لازم را خواهد داشت.
ارجمندی بیان داشت: بنا داریم در این سرا فضاهایی برای جذب گردشگران ایجاد شود و در کوچه‌های اطراف نیز اقامتگاه‌های سنتی تعبیه شود.
وی افزود: شهرداری نیز در موضوع سرای ملاحسین قم ورود کرد و این محل را پاکسازی کرده‌است تا کار مرمت و کف سازی انجام شود.
ارجمندی افزود: مسجد کوچکی نیز در سرای ملاحسین وجود دارد که مرمت می‌شود و امسال مرمت طاق آن آغاز خواهد شد. در عملیات بهسازی باید از خیابان آذر تا میدان کهنه سقف ایجاد شود و امسال مجموعه گردشگری بازار کهنه خود را به خوبی نشان خواهد داد.
مدیرکل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی قم افزود: بسیاری از قمی‌ها بازار کهنه را متروکه می‌دانند، شهرداری در زمینه رونق گردشگری آن می‌تواند فضای بسیار خوبی حتی برای شب نشینی در تابستان‌ها در پشت بام بازار کهنه قم بوجود آورد.
خوشبختانه با ورود به موقع وزارت میراث خطر تخریب بافت تاریخی قم تا حدودی از بین رفته است، راهکاری که برای خانه تاریخی در بافت تاریخی قم وجود دارد ضرورت جذب سرمایه گذار است که می تواند با نگاه اقتصادی به این بافت ها ضمن حفظ بافت رونق اقتصادی را نیز برای شهروندان به دنبال داشته باشد.
101
