دریاچه نمک قم این روزها حال‌وروز خوبی ندارد و مدیریت‌های چندگانه بین چند استان مرگ این دریاچه را سرعت بخشیده است که این موضوع و تصمیمات آنها در حوزه آب تنش و بحران را به عمق استان قم رسانده است.
ریزگردهای نمکی
معاون اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان قم با موضوع پیامدهای ریزگردهای نمکی ناشی از دریاچه نمک در استان قم اظهار داشت: ریزگرد یک عبارت رسانه‌ای است که طی چند سال گذشته مطرح‌شده و گردوغبار و یا گردوخاک به این معنی است که چیزی از زمین بلند و به روی هوا بلند شود و تحت تأثیر فرسایش بادی قرار می‌گیرد که اندازه مختلفی داشته و ممکن است تپه‌های شنی با حرکت باد حرکت و یک روستا را تحت‌الشعاع خود قرار دهند، همان‌طور که در اطراف دریاچه نمک تپه‌های ماهوری به سمت کاشان وجود داشت که حدود 60 سال پیش 100 هزار هکتار از اراضی اطراف دریاچه درخت‌کاری و جلوی حرکت این شن‌های روان به سمت آران و بیدگل گرفته شد.
سید احمد شفیعی افزود: اما اگر این ریزگردها ریزتر باشند و منشأ گوناگونی ازجمله منشأ نمکی داشته باشند تا 2 هزار متر به‌صورت توده ابری و حتی بین کشورها حرکت کرده و ممکن بوده سلامت انسان‌ها به خطر بیندازند که این ذرات از موانع و سدهای موجود در سیستم تنفسی انسان عبور و سلامت آنها را به مخاطره خواهد انداخت
به گفته این مسئول؛ مشکل ما زمانی است که این ریز گردها ریزتر شده و به سمت کلان‌شهرها می‌روند. کلان‌شهرهایی که در آن همه طیف اقشاری زندگی می‌کنند و این موضوع به یک ناهنجاری تبدیل شود، گردوغبار ایجادشده از دریاچه نمک می‌تواند توفان‌های نمکی در ایران مرکزی به راه بیندازد و شهرهای مختلف کشور را به کانون‌های بحران زیست‌محیطی تبدیل کند.
حکومت خودمختار دریاچه نمک
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان قم با اشاره به اهمیت موضوع دریاچه نمک و تأثیر عملکرد استان‌های همجوار بر اکوسیستمی کل کشور ابراز کرد: با وجود برداشت بیش از یک میلیارد مترمکعبی از ذخایر آبی دریاچه نمک در سال‌های اخیر، این دریاچه هنوز نفس می‌کشد و سطح آن مرطوب است، با وجود احداث بیش از 60 سد بزرگ و کوچک بر روی رودخانه‌های منتهی به دریاچه و در حوزه آبریز ، این دریاچه هنوز به مرگ نهایی نرسیده و نفس می‌کشد. درصورتی‌که در طی فعالیت معدن‌کاوی مقادیر عظیم آب از دریاچه به‌صورت مستقیم برداشت و تبخیر شود، دریاچه نمک با مساحت حدود 200 هزار هکتار به کانون تولیدکننده فعال ریزگردهای نمکی تبدیل خواهد شد.
به گفته وی؛ دو عامل می‌تواند در بحران دریاچه نمک تأثیر داشته باشد که یکی برداشت از منابع آبی این دریاچه از سوی استان‌ها است که تأثیر منفی گذاشته و کانون بحران شکل‌گرفته و دیگری برداشت مستقیم از منابع آبی دریاچه به همراه قطع حقابه های زیست‌محیطی در مناطق و استان‌های بالادست است، در اطراف این دریاچه بیش از 60 سد احداث‌شده و هم چنان هر استانی به‌طور خودمختار بر این دریاچه مدیریت نادرستی دارد و این مدیریت و عدم یکپارچگی بر استان قم تأثیر منفی داشته است.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان قم تصریح کرد: عامل دیگر که بر این بحران افزوده خودمختاری در حق آبه های این دریاچه است که تأثیرات آن در بلندمدت بر دیگر استان‌ها و حتی همان استانی که خودمختار این حق آبه ها را گرفته اثرات آن نمایان خواهد شد.
شفیعی با بیان اینکه هر نوع عملکرد و مدیریت نادرستی از سوی استان‌های همجوار این دریاچه و یا هر تصمیمی گرفته شود تأثیراتی را بر اکوسیستم منطقه خواهد گذاشت یادآور شد: حتی عملکرد حوزه آبریزی استان همدان و قزوین هم بر دریاچه نمک تأثیرگذار است و بحران دریاچه نمک بحران شاخصی است همان‌طور که می‌گوییم یوز آسیایی در حال انقراض بوده به این معنی است که زیستگاه یوز و سایر گونه‌ها اعم از انواع آهو، جبیر، حتی پوشش گیاهی و بارش یا اقلیم تغییر نموده و یا دچار بحران و یا انقراض است بحران دریاچه نمک هم یک بحران ملی است .
وی با تأکید بر اینکه وقتی استان‌های دیگر مدیریت خودمختاری در تصمیم‌گیری داشته باشند این تصمیمات در عمق استان قم دیده و محسوس می‌شود افزود: دشت‌های اطراف ما آسیب دیده‌اند که ما مطالعاتی را انجام دادیم و بر اساس شبیه‌سازی داده‌ها اطلاعاتی از این گردوغبارها را شناسایی کردیم که جریان‌های فعالی در 20 کیلومتری شهر قم صورت گرفته است.
شفیعی عنوان کرد: فرصت اندکی جهت نجات نهایی دریاچه در برابر خشک شدن نمانده و فرسایش بادی و ایجاد یک کانون بزرگ تولید گردوغبار نمکی وجود دارد و به عبارت دیگر دریاچه هنوز نفس می‌کشد.
كانون ریزگردهای نمكی
معاون فنی سازمان حفاظت محیط زیست استان قم بیان كرد: 200 هزار هكتار پهنه نمكی دریاچه نمك آماده است تا در صورت تخصیص نیافتن حقابه ها و استفاده بی رویه از منابع آبی موجود، با انتشار گسترده گرد و غبار، قم را به خوزستانی دیگر تبدیل كند.
سید احمد شفیعی، افزود: حوزه آبریز دریاچه نمك بیش از نیم قرن است بر اساس برخی فعالیت های انسانی دچار آسیب شده و اگر این روند ادامه یابد در آینده نزدیك مهمترین كانون های سیاسی، اجتماعی و صنعتی كشور كه درقلب ایران قرار دارد با بحران انتشار گرد و غبار ناشی از خشك شدن دریاچه نمك رو به رو می شود.
وی ادامه داد: دریاچه نمك در گذشته از رودخانه های بسیاری همچون قمرود و قره چای تغذیه می كرده است، اما اكنون با خشك شدن این منابع آبی در اثر پدیده های طبیعی و دخالت انسان ها در محیط زیست، این دریاچه به سمت خشك شدن پیش می رود، اما خوشبختانه هنوز تا خشك شدن كامل فاصله دارد و می توان برای رفع بحران آن چاره ای اندیشید.
فرصتی اندک برای نجات دریاچه
وی با اشاره به این كه بحران دریاچه نمك هنوز در گام های نخست است، افزود: بر اثر خشك شدن قسمت هایی از دریاچه نمك برخی از انواع گرد و خاك در این منطقه به وجود آمده است اما هنوز ذرات بسیار خطرناك ازدریاچه منتشر نمی شود و فرصت برای اصلاح وضعیت این حوضه آبریز وجود دارد، اما اگر در این مساله كوتاهی شود، قم و شهرهای اطراف دریاچه از جمله تهران به خوزستانی دیگر تبدیل می شود.
وی بیان كرد: با وجود برداشت بیش از یك میلیارد متر مكعبی از ذخایر آبی دریاچه نمك در سال های اخیر، این دریاچه هنوز نفس می كشد و سطح آن مرطوب است و ریزگردهای نمكی از دل آن بلند نشده است، اگر این ریزگردها در آسمان منتشر و با آلودگی های شیمیایی موجود در هوا تركیب شود باید گفت سلامت انسان ها و سایر موجودات زنده به شدت در معرض خطر قرار می گیرد.
وی افزود: گرد و غبار ایجاد شده از دریاچه نمك می تواند طوفان های نمكی در ایران مركزی به راه بیندازد و شهرهای مختلف كشور را به كانون های بحران زیست محیطی تبدیل كند.
وی ادامه داد: پس از تبیین مساله و آگاهی مسئولان و مردم از عمق بحران، اكنون لازم است رسانه ها، چرایی اجرا نشدن مصوبه شورای عالی آب كشور در خصوص تعیین 154 میلیون متر مكعب حقابه دریاچه نمك را بررسی كنند.
شفیعی گفت: در گام بعدی، بخش كشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف كننده منابع آبی حوضه آبریز دریاچه نمك باید به طور عملی در مسیر كاهش مصرف آب و به كارگیری روش های نوین آبیاری گام بردارد، اگر در مصرف آب این بخش تنها 10 درصد صرفه جویی شود، بحران دریاچه نمك در مسیر حل شدن قرار می گیرد.
وی بیان كرد: خشك شدن دریاچه نمك در گام نخست به زیان بخش كشاورزی استان های اطراف این حوضه آبریز از جمله قم است، چراكه زمین های كشاورزی شور و غیر قابل كشت می شود، بنابراین همكاری كشاورزان با برنامه های احیای دریاچه نمك به نفع ایشان و چرخه تولید و اشتغال استان است.
فرصت های زیست محیطی با قطع حقابه ها تبدیل به تهدید می شوند
رضا موسوی مشکینی در همایش علمی «حکمرانی آب» ، گفت: مسأله تأمین و توزیع آب به صورت مستقیم در قوانین زیست محیطی مورد توجه قرار نگرفته است، در حالی که این خلاء به شدت احساس می شود و خشکسالی و قطع حقابه های زیست محیطی، به شدت به محیط زیست انسانی و طبیعی خسارت زده است.
وی با بیان اینکه متأسفانه برخی مسؤولان هنوز به حقابه های زیست محیطی اعتقادی ندارند و مثلا ورود آب به تالاب را هدررفت آب می دانند و این نگاه خطرناکی است، خاطرنشان کرد: متأسفانه استان قم با قرار گرفتن در انتهای حوزه آبریز، به لحاظ تقدیر آبی وابسته به تصمیم گیری های بالادست بوده و ما شاهد قطع کامل حقابه های قم هستیم.
کل حفاظت محیط زیست استان قم با اشاره به تصویب 154 میلیون مترمکعب حقابه دریاچه نمک در سال 96 ، از عدم تخصیص این حقابه خبر داد و گفت: عدم اعتقاد و تعهد نسبت به مسائل زیست محیطی، موجب بروز معضلات و چالش هایی از جمله بحران گرد و غبار شده است که همه مردم را درگیر کرده است.
موسوی مشکینی با بیان اینکه مسؤولان باید نسبت به تأمین حقابه های زیست محیطی اعتقاد داشته و موضوع سازگاری با کم آبی را با جدیت دنبال کنند، اظهار داشت: آثار مخرب قطع حقابه ها، فرصت های کم نظیری همچون تالاب ها و زیستگاههای ارزشمند استان را به تهدید و کانون گرد و غبار مبدل کرده است.
مشکینی موضوع فرونشست زمین و نابودی خاک بر اثر خشکسالی و عدم مدیریت صحیح آب را نیز مورد توجه قرار داد و گفت: جمعیت حال حاضر استان قم بسیار فراتر از توان اکولوژیک این خطه است و مسؤولان باید در طرح های توسعه ای استان بازنگری داشته باشند و مسائل زیست محیطی را بسیار با دقت مدنظر قرار دهند.
101
