برای ما طوس، مدینه دیگری است؛ چرا که خورشید مدینه در آن ‏آرمیده علی بن موسی الرضا، پاره تن و رسول مدنی است. او عطر ‏و بوی رسالت را از مدینه به ایران آورده است، آن هنگام که راه ‏مدینه تا طوس را پیمود و از برکت این هجرت، ایران برای همیشه ‏در چشم انداز پرتو امامت قرار گرفت. آن بزرگوار به هنگام وداع ‏دردمندانه با تربت احمدی، گردی از ایمان آن مزار برگرفت و بر ‏این خاک پاشید و سرزمین عجم را، با پیام رسول حق عجین نمود و ‏سرزمین سلمان را، بیمه خط اهل بیت کرد. غریب خراسان، آشنای ‏دل ها و دیده های آشناست. می گویید نه؟ به امواج زائران و حلقه ‏های طائفان بر مرقدش بنگرید، به دل های شیدایی که کبوتر حرم او ‏نیز و جان های مشتاقی که دلداده این کویند. ‏

چراغ وجود حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در خانه ای ‏روشن شد که پدر خانواده، بنده نیک خدا، امام کاظم علیه السلام و ‏مادر او، بانوی مکرمه و پاکدامنی چون تُکْتَم بود. تکتم، بسیار ‏خردمند و از شریف زادگان عجم بود و نزد ام حمیده، مادر امام ‏کاظم علیه السلام ارزش و احترام ویژه ای داشت. وی نام های ‏بسیاری داشت که هر یک تداعی کننده ویژگی ای متعالی در ‏شخصیت او بود. به سبب وقار بسیار، به «سَکَن» معروف بود. به ‏دلیل نورانیت به «نجمه» شهرت داشت. تیزبینی و همت والای وی، ‏موجب شده بود که او را «صَقره»نامگذاری کنند. نام «طاهره»، به ‏مناسبت پاکی وی از آلودگی ها بوده است که پس از ولادت امام ‏رضا علیه السلام ، از سوی امام کاظم علیه السلام به این نام شهرت ‏یافت.‏

وصایت و امامت

امامان معصوم برای جلوگیری از گمراهی مردم، همواره جانشین ‏پس از خود را معرفی می کردند. امام موسی کاظم علیه السلام نیز ‏در حضور بسیاری از اصحاب خود مانند محمدبن اسحاق، علی بن ‏یقطین، حسین بن مختار، داود بن سلیمان، نصربن قابوس و محمد بن ‏سنان، فرزندش رضا علیه السلام را جانشین پس از خود معرفی کرده ‏است. علامه مجلسی در کتاب پر ارج بحارالانوار، 48 روایت را در ‏این باره نقل می کند. داودبن کثیر رقی می گوید: به امام موسی بن ‏جعفر علیه السلام عرض کردم فدایتان شوم، امام ما پس از شما ‏کیست؟ امام به فرزندش حضرت رضا علیه السلام اشاره کرد و ‏فرمود: «امام شما پس ازمن اوست».‏

جلوه های بندگی

از آن جا که پیشوایان دینی، همه کمالات خود را از رهگذر معنویت ‏و خدا محوری در کارها به دست آورده اند، باید در تمام کاوش های ‏ابعاد شخصیتی حضرت رضا نیز، بررسی جنبه معنوی ایشان مورد ‏اهمیت قرار گیرد. از آن چه از جلوه های بندگی آن حضرت در آینه ‏روایات و تاریخ به دست ما رسیده، می فهمیم که حضرت ثامن ‏الحجج علیه السلام شب ها کم می خوابید و بسیاری از شب را با ‏عبادت سپری می کرد. روزهای اول، وسط و آخر هر ماه را روزه ‏می گرفت و می فرمود: «روزه این چند روز، مثل روزه تمام عمر ‏است». بسیار قرآن تلاوت می کرد و پاسخ او به هر پرسشی از آیات ‏قرآن بود. انس ایشان با قرآن چنان بود که حتی در بستر خواب نیز ‏آن را تلاوت می کرد. به نماز اول وقت اهمیت می داد و در ‏روزهایی که روزه بود، نخست نماز می خواند و سپس افطار می ‏کرد. نماز جعفر طیار می خواند و همواره ذکر خدا بر لب داشت.‏

سیره اخلاقی

درباره سیره اخلاقی امام چنین می گوید: هیچ گاه ندیدم آن حضرت با ‏سخن خود کسی را آزار دهد یا اهانت کند. کلام هیچ کس را تا پایان ‏قطع نمی کرد. به نیازمندان کمک می کرد و هرگز در حضور ‏دیگران آب دهان به زمین نمی انداخت. با خدمتکاران به نرمی سخن ‏می گفت و به هنگام نشستن در حضور دیگران، به چیزی تکیه نمی ‏داد. برخورد شایسته امام رضا علیه السلام به گونه ای بود که ابن ‏ابی عَبّاد وزیر مأمون نیز وی را ستوده و گفته است: علی بن ‏موسی، در تابستان روی حصیر می نشست و دور از چشم مردم، ‏جامه خشن می پوشید و در هنگام رو به رو شدن با مردم، لباس بهتر ‏به تن می کرد تا کارش، خودنمایی به زهد تلقی نشود.‏

گنجینه فضیلت

اخلاق فردی و اجتماعی امام علی بن موسی الرضا علیه السلام ، ‏مایه جلب محبت مردم شده بود، به طوری که همه موافقان و مخالفان ‏از وی خشنود بودند. ایشان در حقیقت، گنجینه فضیلت ها بود. آن ‏حضرت، بسیار صدقه می داد، به ویژه در شب های تاریک و ‏پنهانی. همواره متبسم و خوشرو بود و قهقهه نمی زد. اگر کسی از ‏او کمک می خواست، با تواضع او را یاری می کرد. با خدمتکاران ‏کنار یک سفره می نشست و غذا می خورد. خدمتکاری را که ‏مشغول غذا خوردن بود، برای کاری فرا نمی خواند. بهترین قسمت ‏غذای خود را برای نیازمندان می فرستاد. اگر غذایی از حد نیاز ‏بیشتر می آمد، آن را هرگز دور نمی ریخت. اهل اسراف نبود و ‏حتی با دیدن میوه نیم خورده ناراحت می شد. غذای خود را با نمک ‏آغاز می کرد. با بوی خوش خود را خوشبو می ساخت.محاسن خود ‏را خضاب می نمود و در تشییع جنازه مسلمانان شرکت می کرد.‏

میهمان نوازی

هنگامی که میهمانی به محضر امام رضا علیه السلام می آمد. ایشان ‏به اندازه توانایی خود از وی پذیرایی می کرد و راضی نمی شد ‏میهمان کارهای منزل را انجام دهد. یک روز بر امام رضا علیه ‏السلام میهمانی آمد و تا هنگام شب با ایشان صحبت می کرد. ناگهان ‏نور چراغ کمسو شد. آن مرد دستش را برای درست کردن چراغ ‏دراز کرد، ولی امام به سرعت مانع کار او شدند و خودشان آن را ‏تنظیم نمودند و فرمودند: «ما میهمان را به کار نمی گیریم». امام ‏رضا علیه السلام با چنین کارهای به ظاهر کوچک، درس های ‏بزرگی به یاران خود می دادند.‏

پناه بی پناهان

وجود نازنین امام رضا علیه السلام در مشهد مقدس، همواره ‏برآورنده نیاز حاجتمندان و دوای دردمندان بوده است. وجود پاکی که ‏دست های آسمانی اش، یاری رسان ناتوانان و استواری قامتش، ‏آشیان بی پناهان است. محمد بن ابی عبداللّه هروی می گوید: «مردی ‏از اهالی بلخ همراه غلامش به زیارت مرقد شریف حضرت رضا ‏علیه السلام آمدند. آن مرد در قسمت بالاسر قبر مطهر و غلام نیز در ‏قسمت پایین به نماز ایستادند. پس از آن، هر دو به مدت طولانی به ‏سجده رفتند. آن گاه مرد سر از سجده برداشت و غلامش را خواست ‏و به او گفت: آیا می خواهی تو را آزاد کنم؟ غلام گفت: آری. مرد ‏گفت: تو و فلان کنیزم را در راه خدا آزاد کردم و شما را به ازدواج ‏هم درآوردم. من ضامن مهریه او هستم و فلان مزرعه و زمین ‏حاصل خیز را به شما و فرزندان شما وقف می کنم و این امام را بر ‏این امر گواه می گیرم. در این هنگام غلام گریست و گفت: «سوگند ‏به این امام بزرگوار، من در سجده همین حاجت را خواستم و اجابت ‏آن را به این سرعت از طرف خدای متعال دیدم».‏

امام رضا علیه السلام در 30صفر توسط مامون عباسی مسموم شد و ‏به شهادت رسید و نام طوس به مشهد الرضا تغییر یافت. ‏