فرشته محقق: سال 1401بود که بر اساس مصوبه شماره 17196 از شورای اقتصاد جهت احداث 4000 مگاوات نیروگاه خورشیدی دریافت شد که مطابق آن سرمایه گذاران حقوقی پس از ارزیابی کیفی در فرآیند مناقصه ای وارد می شوند که سقف نرخ آن 6/9 سنت دلار به ازای هر کیلووات ساعت می‌باشد که برای مدت 6 سال به سرمایه گذاران پرداخت می‌شود. در صورت درخواست سرمایه گذار، امکان دریافت کل ارزش سوخت صرفه جویی شده طی مدت 4 سال در ازای ارائه تضامین الزم امکان پذیر می‌باشد. پس از طی دوره شش ساله، سرمایه گذار می‌تواند از برق تولیدی خود مطابق مقررات جاری وزارت نیرو منتفع شود. در واقع مطابق ماده 12 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر، دولت مکلف شد میزان سوخت صرفه جویی شده را تا سقف اصل و سود سرمایه گذاری به سرمایه گذاران پرداخت نماید.
اولین نیروگاه خورشیدی ایران در شهر کرمان احداث شد.این نیروگاه خورشیدی در ناحیه مرزی شهداد در کرمان واقع شده است و دارای یک توان نصب شده حدود ۱ مگاوات می‌باشد. از تکنولوژی پنل‌های خورشیدی تک‌پله‌ای استفاده می‌کند و به منظور تولید برق از تابش خورشید استفاده می‌کند. این نیروگاه به عنوان یک پروژه مهم در جهت تولید انرژی پاک و پایدار در ایران مطرح شده است.پیشنهاد اولیه برای ساخت اولین نیروگاه خورشیدی در ایران از سوی انجمن مهندسان برق و الکترونیک ایران در دهه ۱۹۷۰ مطرح شد. این ایده از طریق حسین جمالی به انجمن معرفی شد که در نهایت به تحقق پروژه اولین نیروگاه خورشیدی ایران منجر شد. این نیروگاه خورشیدی همچنان در حال فعالیت می‌باشد و انرژی خورشیدی را به برق تبدیل می‌کند.
نیروگاه خورشیدی
نیروگاه خورشیدی یک نوع نیروگاه تولید برق است که از انرژی خورشیدی برای تولید برق استفاده می‌کند. در این نوع نیروگاه، پنل‌های خورشیدی که تعداد زیادی سلول خورشیدی دارند، تابش خورشید را به انرژی برق تبدیل می‌کنند. این نوع نیروگاه‌ها معمولاً بر روی سطح زمین یا ساختمان‌ها نصب می‌شوند و در مناطقی با آفتاب فراوان بسیار موثر هستند. استفاده از نیروگاه‌های خورشیدی به عنوان یک منبع تجدیدپذیر انرژی کمک به کاهش آلودگی محیطی و وابستگی به منابع سوخت‌های فسیلی دارد.
ایران منابع قابل توجهی انرژی تجدیدپذیر را به خود اختصاص داده و از شهریور سال ۱۴۰۰ برنامه توسعه ۱۰ هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر در دستور کار قرار گرفته است. بر این مبنا، آخرین گزارش‌ها از نهادهای ذی‌ربط توسعه تجدیدپذیر بیانگر آن است که ۶ هزارو ۹۱۳ مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در سرتاسر ایران در دست احداث است و در آینده نزدیک برق خود را به شبکه سراسری تزریق خواهد کرد. در اسفندماه1402 بر اساس این اطلاعات، ۳هزارو۲۶ مگاوات نیروگاه خورشیدی در قالب ۱۱۳ واحد نیروگاهی به مرحله پس از مناقصه رسیده و پروانه احداث برای آنها صادر شده بود.
همچنین در راستای برنامه احداث نیروگاه تجدیدپذیر جهت تامین برق صنایع نیز، ۲هزارو ۸۰۰ مگاوات نیروگاه در قالب ۳۱ واحد تولید برق پروانه احداث گرفته اند. در بخش احداث نیروگاه تجدیدپذیر بر مبنای تابلوی برق سبز بورس انرژی و همچنین احداث نیروگاه برای تامین برق مزارع استخراج رمز ارز به ترتیب ۳۰ و ۵۲ مگاوات نیروگاه در قالب ۱۶ واحد تولید برق به مرحله پروانه احداث رسیده است. ونیز احداث نیروگاه در قالب واحدهای تجدیدپذیر از محل خرید تضمینی ماده ۶۱ نیز با ظرفیت ۳۹۴ مگاوات در قالب ۱۳۲ نیروگاه در دست احداث است. علاوه بر نیروگاه‌های بزرگ تجدیدپذیر، توسعه سامانه‌های مقیاس کوچک نیز در دستور کار است و ۶۱۰ مگاوات نیروگاه از این نوع نیز در ۳۱ استان کشور برای واحدهای مسکونی در دو قالب حمایتی و غیرحمایتی در حال نصب است.
سرعت توسعه انرژی تجدیدپذیر در ایران
در همین راستا، سیما غفاری، کارشناس حوزه انرژی با اشاره به برنامه توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر گفت: انرژی تجدیدپذیر طی سال‌های اخیر به دلیل حضور مستقیم دولت و قیمت‌گذاری دستوری، در کنار سازوکار مجوزفروشی توسعه متناسب با ظرفیت ایران را تجربه نکرده بود.
این کارشناس انرژی گفت: این مسئله سبب شده بود تا نیروگاه‌های بادی و خورشیدی به عنوان نمادی از پیشرفت حضور چشمگیری در ظرفیت نیروگاهی کشور نداشته باشند. با توجه به همین مسئله توسعه زیرساخت تجدیدپذیر از مهمترین برنامه‌های دولت سیزدهم به حساب می‌آید.
وی افزود: بر مبنای بازنگری صورت گرفته شاخص‌های اقتصادی سرمایه‌گذاری در تجدیدپذیرها برای بخش خصوصی جذاب شد و بازگشت سرمایه در این بخش به کمتر از چهار سال کاهش یافته است.
غفاری تاکید کرد: با توجه به اینکه ایران ۶۹۱۳ مگاوات نیروگاه خورشیدی تا ۲ سال آینده را در دست احداث دارد از این حین در صدر جدول جهانی سرعت توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر قرار خواهد گرفت.
بر اساس آمار پژوهشکده سولار پیس، بیشترین نیروگاه تجدیدپذیر در دست احداث دنیا به منطقه خاورمیانه، چین و استرالیا تعلق دارد که به ترتیب، ۷۴۳، ۳۱۰ و ۱۰۰ مگاوات است. بر این اساس ایران با توسعه نزدیک به ۷ هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر صدرنشین کشورهای جهان در سرعت توسعه نیروگاه های تجدیدپذیر است. پای دولت از برق تجدیدپذیر کنار کشیده خواهد شد اقدامات انجام شده در راستای توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر به ساخت نیروگاه ختم نمی‌شود و تغییر ریل در این حوزه نیز در دستور کار قرار گرفته است.
علاوه بر این، توسعه سازوکار فروش برق تجدیدپذیر در بورس و خارج شدن دولت از معادله خرید و فروش این برق نیز از برنامه‌های مهم در بخش تجدیدپذیر کشور به حساب می‌آید، بر این اساس اولین گام به سوی این مسئله تابلوی برق سبز در این حوزه راه‌اندازی شد. بر اساس قانون، سمت عرضه این تابلو را نیروگاه‌های تجدیدپذیر و سمت تقاضا را ادارات و صنایع بر اساس قوانین پوشش می‌دهند. این تابلو با رقابتی کردن نرخ فروش برق و ایجاد جذابیت برای سرمایه‌گذاری می‌تواند به انگیزه‌ای برای توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر بدل شده و مسئله ناترازی برق راحل کند و از طرفی چون بازاری برای با ویژگی پرداخت آنی در این تابلو مهیا است، همچنین ناترازی مالی را نیز برای این نیروگاه‌ها حل کرده‌ایم و از طرفی افزایش ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر به متنوع سازی سبد سوخت نیروگاه‌ها و کاهش نیاز به گاز طبیعی ختم می‌شود.
با توجه به جزئیات یاد شده به نظر می‌رسد، جهش در ظرفیت انرژی‌های پاک ایران دور از انتظار نیست و آینده انرژی ایران با برق پاک رقم خواهد خورد.
اجرای طرح احداث ۵۰ هزار نیروگاه خورشیدی
دولت سیزدهم برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر برنامه‌ریزی کرده است تا سالانه ۱۱۰ هزار سامانه از طریق نهادهای حمایتی و احداث کند؛ برنامه مهمی که اجرای آن نیازمند تسریع بانک‌ها در ارائه تسهیلات است.
طرح احداث سامانه‌های حمایتی خورشیدی ۵ کیلوواتی مصوب معاون اول رئیس‌جمهور است و بر اساس این مصوبه که در مردادماه سال ۱۴۰۱ و با حضور نهادهای حمایتی (کمیته امداد امام (ره) و سازمان بهزیستی)، بسیج سازندگی، معاونت سازندگی روستائی و ساتبا (نماینده وزارت نیرو) در حضور معاون اول رئیس‌جمهور مبادله شد، قرار است ۵۵۰ هزار سامانه یا نیروگاه خورشیدی ۵ کیلوواتی حمایتی در طول ۵ سال توسط نهادهای حمایتی طرف تفاهم‌نامه ساخته شود.
این یعنی باید هر سال ۱۱۰ هزار نیروگاه خورشیدی با همکاری نهادهای حمایتی به‌ویژه بانک‌های عامل و البته مساعدت ساتبا به نمایندگی وزارت نیرو ساخته شود.
بر اساس این برنامه ابتدا خانواده‌ها از سوی نهادهای حمایتی به شرکت‌های توزیع و ساتبا (در بحث نظارت و کنترل) معرفی می‌شوند و همچنین نهادهای حمایتی وظیفه دارند که کل هزینه احداث پروژه را از طریق تخصیص تسهیلات با نرخ سود پایین تأمین کنند.
این تسهیلات به نام خانواده و یکی از ۴۲ شرکت مورد تأیید وزارت نیرو اعطا می‌شود و در نتیجه این وام به نام خانواده تحت حمایت و به‌حساب شرکت منتخب واریز خواهد شد تا عملیات احداث نیروگاه خورشیدی آغاز شود، از طرفی شرکت‌های توزیع هم در سراسر کشور مسئولیت نظارت بر روند عملیات احداث این نیروگاه‌ها را برعهده دارند.
فرایند اجرای این طرح به این صورت است که در آغاز نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد، خانواده‌های تحت پوشش را برای نصب سامانه خورشیدی به شرکت‌های توزیع برق معرفی می‌کنند و سپس شرکت‌های توزیع، قابلیت ساختگاه‌های معرفی شده از سوی خانواده‌های تحت پوشش را بررسی می‌کنند.
همچنین قرارداد خرید تضمینی برق سامانه‌های حمایتی خورشیدی میان ساتبا و خانواده تحت حمایت تا ۲۰ سال ادامه خواهد داشت و قراردادها به‌گونه‌ای است که قیمت تعدیل هم به آن اضافه می‌شود و هر سال این نرخ افزایش پیدا می‌کند. مدت تسویه وام نیز ۷ سال است که بعدازاین مدت، قرارداد همچنان با ساتبا ادامه خواهد یافت. بر اساس آخرین بررسی‌ها تاکنون حدود ۵ هزار سامانه خورشیدی حمایتی احداث شده در کشور وجود دارد و نزدیک به ۴ هزار و ۳۰۰ سامانه دیگر نیز در حال احداث است.
جعفر محمد نژاد سیگارودی، مدیرکل دفتر توسعه سامانه‌های مقیاس کوچک ساتبا در ارتباط با آخرین وضعیت برنامه وزارت نیرو برای اجرای طرح‌های حمایتی انرژی خورشیدی و چالش‌های پیش روی این برنامه گفت: وزارت نیرو در حال حاضر از برنامه تعیین شده جلوتر است و در همین لحظه وزارت نیرو آمادگی احداث بیش از ۵۰ هزار نیروگاه خورشیدی حمایتی را دارد.
وی افزود: تاکنون فرایند شناسایی و صلاحیت‌سنجی بیش از ۵۰ هزار خانواده که امکان احداث نیروگاه خورشیدی دارند، انجام شده و از سوی وزارت نیرو مشکلی در ارتباط با پیش برد سریع این طرح وجود ندارد.
مدیرکل دفتر توسعه سامانه‌های مقیاس کوچک ساتبا با تأکید بر اینکه در حال حاضر ۳۹ شرکت توزیع برق در سراسر کشوری برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی پای‌کار هستند، گفت: پیشبرد سریع طرح و تحقق اهداف آن نیازمند همراهی مضاعف نهادهای همکار یعنی کمیته امداد امام (ره)، سازمان بهزیستی، بسیج سازندگی و معاونت سازندگی روستائی و مهم‌تر از آن تسریع بانک‌های عامل در پرداخت تسهیلات است.
وی خاطرنشان کرد: در صورت پرداخت سریع تسهیلات از سوی بانک‌ها و اجرای کامل تعهدات نهادهای همکار در این برنامه، شاهد اجرای به‌موقع و مطابق با جدول زمان‌بندی آن خواهیم بود.
رضا امین تبار کارشناس انرژی های نوین گفت: مزایای انرژی خورشیدی، نیروگاه‌های خورشیدی برای تولید انرژی از اشعه خورشیدی نیاز به احتراق سوخت ندارند، بنابراین آلاینده‌های هوا کاهش می‌یابند، نیروگاه‌های خورشیدی عملیاتی کم‌هزینه دارند، زیرا نیاز به سوخت و گرید ندارند، احداث، نصب، و نگهداری نیروگاه‌های خورشیدی اشتغال‌زایی در مناطق مختلف را ایجاد می‌کند، استفاده از انرژی خورشیدی کمک به کاهش وابستگی به منابع سوخت‌های فسیلی می‌کند، احتراق سوخت‌های فسیلی منجر به انتشار اکسیدهای گوناگون می‌شود که باعث مشکلات تنفسی می‌شود؛ انتشار این مواد با نیروگاه‌های خورشیدی کاهش می‌یابد، انرژی خورشیدی بدون نیاز به ذخیره‌سازی سوخت مستقیماً تبدیل به برق می‌شود.
