زهره مهرنوروزی-در سبک زندگی امروزی، رابطه انسان با این سگ‌ها، دستخوش تغییر شده است؛ حفاظت از جان انسانها، زنده‌یابی در هنگام وقوع بلایای طبیعی از قبیل زلزله، همیاری به پلیس، حفاظت از دام، همراهی با نابینایان و سالمندان و غیره از جمله مواردی است که سبب ارتباط بیشتر سگ‌ها با زندگی انسانها شده است. از دیدگاه جانورشناسی، سگ‌ها جزو حیوانات اهلی طبقه‌بندی شده بنابراین به هیچ‌یک از زیستگاه‌های طبیعی در کره زمین تعلق ندارند؛ این بدین معناست که ورود آنها به هریک از زیست‌بوم‌های حیات‌وحش، به‌منزله ورودی گونه‌های غیربومی یا مهاجم می‌تواند تلقی شود.
از جمله آثار این حیوانات در حیات‌وحش می‌توان به مواردی مانند شکار مستقیم گونه‌های جانوری حساس، رقابت غذایی با سایر جانوران، اثر بیماری‌زایی، اثر هیبرید شدن با سگ‌سانان وحشی و ایجاد وضعیت فضای ناامن اشاره کرد، درخصوص تأثیرات این‌گونه جانوران بر سلامت شهروندان و محیط‌های اجتماعی می‌توان به مواردی نظیر شیوع بیماری‌های قابل انتقال بین سگ و انسان (نظیر هاری و کیست هیداتیک)، تهدید بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست‌های انسان‌ساخت، سگ‌گزیدگی و تلفات انسانی و سلب آرامش روانی اشاره کرد.
اما معضل ایجاد شده درباره سگ‌هاي بی صاحب است در کشور ما به یکی از چالش‌های شهری و روستایی تبدیل شده است. ایران در مرگ ناشی از سگ‌گزیدگی، رتبۀ ۳ دنیاست. سالانه ۳۷ نفر به‌همین علت در ایران جانشان را از دست می‌دهند. سگ‌های ولگرد همه‌جا هستند، کوچه، خیابان و حتی باند فرودگاه! نبود قانون، غذارسانی غیراصولی و فرهنگ غلط از جمله عوامل افزایش سگ‌های ولگرد است. این حیوانات به‌عنوان یکی از عوامل اصلی حمله و گزش به انسان مطرح هستند که در موارد عدیده‌ای گزش انسان توسط سگ ( بدون انتقال بیماری ) منجر به مرگ بالاخص در اطفال می‌شود و موجب سلب آسایش عمومی در شهرها و روستاها شده و به عنوان یکی از مهمترین عوامل آلوده‌کننده پارکها و تفرجگاه‌ها مطرح هستند و سگ‌ها دارای قابلیت و پتانسیل تولید مثلی بسیار بالا بوده و به همین علت جمعیت سگ‌های ولگرد در صورت اجرا نشدن برنامه‌های کنترل و مبارزه، سریعاً افزایش یافته که مخاطرات فراوانی برای شهروندان به دنبال خواهد داشت. مرکز کنترل جمعیت حیوانات مزاحم باید دارای محل نگهداری حیوانات مزاحم باشد که در شهرداریهای دارای مجوز کارگروه استانی ایجاد می شود و این محل باید در خارج از محدوده مناطق مسکونی که به تایید کارگروه شهرستان رسیده باشد، مکانیابی شده و واجد مشخصات خاصی باشد. همچنین مرکز کنترل جمعیت حیوانات مزاحم دارای واحد زنده گیری است با حضور افراد آموزش دیده شامل کاردان دامپزشکی، نیروی کارگر کارآزموده، مأمور تیرانداز با سلاح بیهوشی و دامپزشک به عنوان مسئول فنی طرح (مستقر در مرکز کنترل) تشکیل می شود.
انقراض حداقل ۱۱ گونه حیات وحش نقش
علاوه بر این، سگ ها در انقراض حداقل ۱۱ گونه حیات وحش نقش داشته و همچنین یک تهدید بالقوه برای ۱۸۸ گونه به شمار می روند، در خصوص تأثیرپذیری حیات وحش باید گفت که ایران در دسته کشورهایی قرار دارد که بین ۲۱ تا ۲۵ گونه جانوری در حال انقراض ساکن در آن، توسط سگ های پرسه زن آزاد مورد تهدید قرار دارند، آهو، یوزپلنگ آسیایی و وشق اوراسیایی به ترتیب سه هدف اصلی حمله سگ های پرسه زن آزاد در ایران هستند، اکنون که فقط ۱۷ قلاده پوزپلنگ آسیایی در کشور وجود دارد ، این سگ ها می توانند تهدید جدی برای این گونه ارزشمند در خطر انقراض باشند.
سگ های ولگرد منبع انواع بیماری ها هستند، مهمترین عوامل بیماری زای ناشی از حضور سگ های پرسه زن آزاد در زیستگاه شامل ویروس هاری، ویروس دیستمپر و ویروس پاراویروس سگ سانان بوده که گونه هایی همچون شیر آفریقایی، گرگ اتیوپی، فک خزری و گوشتخواران دیگری را در دهه ۱۹۹۰ میلادی دچار تهدید کرده است، آمیزش سگ با گرگ یا شغال ( گرگاس) می تواند سبب دو تهدید جدی شامل از بین رفتن یکپارچگی ژنی سگ سانان و افزایش احتمال حمله به انسان و دام شود.
سگ های پرسه زن آزاد، از عوامل مهم ایجاد اختلال در زیستگاه و همچنین بروز ترس در حیات وحش به شمار می آیند و حضور آنها باعث کاهش حضور پستانداران و پرندگان ( به ویژه پرندگان زمین زی) در زیستگاه می شود، حضور این سگ در محیط های شهری و روستایی نیز آسیب ها و تهدیدات گوناگونی را متوجه انسانها می کنند، از مهمترین معضلات و مشکلات ناشی از افزایش سگ های پرسه زن آزاد، شیوع بیماری های قابل انتقال از سگ به انسان است. سگ ها مسبب انتقال بیش از ۳۰۰ بیماری مشترک بین انسان و دام به انسانها از جمله هاری، کیست هیداتیک، سالک، کالا آزار، لاروهای مهاجر احشایی بروسلوز و لپتوسپیروز هستند.
هزینه حمله سگ‌ها به مردم
طبق آمارهای منتشرشده، در سال حدود ۲۰۰ هزار نفر مورد گزیدگی سگ در کشورمان قرار می‌گیرند که باید فورا واکسن هاری را تزریق کنند. دولت برای واکسن هاری هر فرد گزیده شده باید ۱۰ میلیون تومان هزینه کند، یعنی سالانه حدود دو هزار میلیارد تومان واکسن هاری برای کشور هزینه دارد، در حالی که برای تزریق آن هیچ پولی از فرد گزیده‌شده دریافت نمی‌شود. البته از این موضوع هم نباید گذشت که نگهداری سگ‌های ولگرد هم برای کشور و شهرداری‌ها هزینه‌های هنگفتی به همراه دارد. شهردار پردیس سال گذشته اعلام کرده هزینه نگهداری ۸۵۰ قلاده سگ ماهانه ۵۰ میلیون تومان است و این یعنی برای نگهداری دو میلیون سگ باید سالانه حدود هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان هزینه کرد! باید به این هزینه‌ها هزینه‌های زنده‌گیری، عقیم‌سازی و واکسیناسیون سگ‌های ولگرد را هم اضافه کرد که رقم بسیار زیادی می‌شود.
در کشورما در زمینه ساماندهی سگ‌های بدون صاحب جلسات متعددی در سطوح مختلف برگزار شد اما چون قانونی در این زمینه نبود از این رو همگرایی به وجود نیامددر این میان سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حیات وحش، با برگزاری جلسه کارگروه نحوه کنترل جمعیت سگ‌های بلاصاحب و گله‌دار در سازمان حفاظت محیط زیست در صدد ساماندهی این شرایط است، چندی پیش معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار ایرنا گفته بود؛ مهمترین مساله این است که دستگاه متولی نسبت به وجود و خطرات سگ های ولگرد جدی تر وارد عمل شود و تصمیمات جدی تری در جلسات کارگروه های تخصصی برای کنترل جمعیت سگ های ولگرد گرفته شود چون اگر این مساله صرفاً تابع احساسات مدیریت شود در آینده مشکلات زیادی پیش می آید که دیگر نمی توان آنرا مدیریت کرد.
حسن اکبری با تاکید بر نبود قوانینی کاربردی دراین باره اظهار داشت: نکته بسیار مهم در مورد کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد مدیریت پسماندها، ضایعات کشتارگاه‌ها و همچنین دفع مناسب لاشه ها در مرغداری‌ها و گاوداری‌ها است، تا زمانی که غذای کافی در دسترس سگ‌های ولگرد قرار گیرد جمعیت آنها بی‌رویه رشد خواهد کرد، بنابراین باید عزم جدی در کاهش میزان غذای در دسترس سگ‌های ولگرد از طریق مدیریت صحیح زباله‌ها و ضایعات قابل استفاده سگ‌ها مدنظر قرار گیرد تا بتوان از رشد جمعیت آنها پیشگیری کرد.
وزارت کشور مستقیم ساماندهی سگ‌های ولگرد
مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار ایرنا گفت: نبود یک قانون مصوب که تکلیف دستگاه‌ها را در خصوص سگ‌های بلاصاحب و گله‌دار مشخص کند، مشکل‌ساز شده و نیازمند تصویب قانون در این زمینه هستیم.
غلامرضا ابدالی افزود: وزارت کشور و شهرداری ها دستگاه های متولی و مسوول سگ های بدون صاحب هستند بنابراین باید پیشنهاد اولیه این قانون از جانب آنها باشد تا با همکاری دستگاه های دیگر از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، دامپزشکی، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و سایر دستگاه های دست اندرکار این قانون تهیه شود و بعد در کمیسیون های تخصصی بررسی و در نهایت در مجلس شورای اسلامی به تصویب برسد.
وی تاکید کرد: در این زمینه وزارت کشور محور است و مسوولیت مستقیم دارد و باید تمام دستگاه های دیگر هم در کنار وزارت کشور و شهرداری پای کار باشند تا هرچه زودتر این قاون تهیه و سگ‌های بدون صاحب تعیین تکلیف شوند.
مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: تاکنون در زمینه ساماندهی سگ‌های بدون صاحب جلسات متعددی در سطوح مختلف برگزار شد اما چون قانونی در این زمینه نبود از این رو همگرایی به وجود نیامد و مساله همینطور بی نتیجه مانده است، اما باید در جلسات بعدی ابعاد موضوع به طور کامل و با جزییات بررسی شود، سازمان حفاظت محیط زیست هم به عنوان یک دستگاه ناظر و حاکمیتی پیگیر این مساله است.معضل غذا دادن به سگ‌های ولگرد
مدیریت کشورها با حیوانات بی‌سرپرست
در کشورهای توسعه‌یافته قوانین سختی درباره حیوانات وجود دارد، در این کشورها معمولا هیچ سگ بدون صاحب واکسینه‌نشده‌ای وجود ندارد. سگ‌ها یا در صف واکسیناسیون، عقیم‌سازی و واگذاری هستند یا به دلایل پزشکی با روش‌هایی که به آن «مرگ با ترحم» می‌گویند، به عمرشان پایان داده می‌شود. البته برخی کشورها هم سگ‌های ولگرد و بدون صاحب را به کشورهایی صادر می‌کنند که گوشت سگ می‌خورند.
وزارت کشور سال 1401 دستور دستور العملی را به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ کرد. در قم سگ های ولگرد در حاشیه شهر و روستا چالش بر انگیز شده است. با میرابراهیمی مدیر سازمان پسماند شهرداری قم تماس گرفتیم او غذا رسانی به سگ ها توسط مردم را از مشکلات جدی دانست و گفت: ما جمع اوری می کنیم ولی زور ما به زاد و ولد سگ‌ها نمی رسد چون مردم به آنها غذا می دهند.
قرار شد برای اطلاع رسانی جزییات بیشتری به ما بدهد و طی یک هفته گذشته تاکنون مطالبی به دست ما نرسیده است بنابراین از عمکرد قم در این حوزه بی اطلاع هستیم. اما چالش سگ های ولگرد به گفته مسئولان کشوری نیازمند وضع قوانین است در غیر این صورت باید شاهد اتفاقات ناگواری باشیم.
