فاطمه مداح نظری - حرکت میلیونی اربعین بیشک در سپهر ادیان و مذاهب جهان بلکه در میان رویدادهای فرهنگی و اجتماعی بشر یک جلوه بینظیر و منحصر به فرد است که از غنای فراوانی در زمینه ارتباط با فطرت بشر بهرهمند است و پیامی جهانشمول دارد. البته بهطور طبیعی شعائر اربعین دارای روش و عواطف قوی درون مذهبی است و اساساً بدون شعائر خاص مذهبی امکان تداوم آن وجود ندارد و حقیقت عاشورا در طول تاریخ در قالب مناسک درون مذهبی به دست ما رسیده است، اما همزمان قابلیت درک توسط دیگر ملل و آزادی خواهان را نیز دارد.
گردهمایی زیارت اربعین از سنخ زیارت حقیقی است، زیرا بدون نیاز مستقیم به استفاده از ابزار تبلیغی و رسانهای مجازی، مستقلا خود نقش رسانهای کامل و مولد را ایفا میکند.
گردهمایی اربعین جدا از آنکه حین زمان برگزاری، قلوب و توجهات بشری را به سمت خود جلب میکند، هر کدام از شرکت کنندگان را به عنوان مبلغانی تربیت میکند که این جریان را توسعه و گسترش میدهند. البته این مطلب به معنی عدم ضرورت استفاده از ظرفیتهای فضای مجازی در گسترش اربعین نیست، بلکه تنها توجه به این نکته است که سنخ رسانه اربعین از سنخ رسانه حقیقی است و این مرتبهای بالاتر از فضای اعتبارات اجتماعی و رسانههای مجازی است.
امروزه اربعین تنها یک راهپیمایی معنوی و یا صرفا زیارت جمعی حسین بن علی علیه السلام نیست، بلکه مدلی متفاوت از نظام مناسبات انسانی در مقابل الگوی سکولار و دنیوی شده غربی است. این تجربه،تجربهای در حال ترقی و پیشرفت است که بر منابع دینی و سنن بومی ساخته شده است و از فرهنگ مدرن غرب هیچ رنگ و بویی نگرفته است. به عبارتی اربعین یک پدیده کاملا انسانی و اسلامی است نه یک پدیده تمدنی به معنای غربی آن، بلکه ظهور یک امت نوین اسلامی است که مدل نظام مند آن را میتوان برای بشر امروز تبیین و آن را در ویترین جوامع انسانی برجسته کرده و بر آن محاجه کرد.
اربعین فرهنگی مهاجم است، یعنی فرهنگی است که به سرعت اطراف خودش را هم سنخ خودش میکند. یعنی جریان اربعین به خاموشی، بی حالی،بی تحرکی حاکم شده بر زندگی یک مسلمان و شیعه نیز حمله میکند. پس فرهنگ اربعین نه فقط به فرهنگ مادی و غیر الهی غرب، بلکه به فرهنگ دینی و اسلامی که در حد شعار و مفهوم باقی مانده نیز هجوم میبرد و آن را تصحیح میکند.
عاشورا نهضتی است که فطرت بشر و وجدان بشر را مخاطب قرار داده است. جریان عاشورا نهضتی شیعی، اسلامی و انسانی است. این سه لایه باعث میشود که جریان عاشورا سه نوع مخاطب داشته باشد و به تناسب آن سه سطح و شیوه جذب داشته باشد. یعنی بتواند هم مومنین، هم عموم مسلمانان و هم تمامی افراد انسانی را جذب کند.
بنابراین برنامهریزی در اقامه عزاها و ارتباط با عاشورا و حرکتهای عاشورایی باید به گونهای باشد که هر سه لایه مخاطب و شیوه جذب آنها را شامل شود. این جریان مومنان را به کمال در ایمان میرساند، مسلمانان را به ایمان رهنمون میسازد و سایر افراد انسانی را به اسلام و ایمان هدایت میکند. با این رویکرداربعین در مقابل تشتتی که در مرزهای جهان وجود دارد وحدت فراملیتی و فرامرزی ایجاد میکند.
عاشورا دارای ظرفیتهای بینظیر و گستردهای است که هنوز همه ابعاد آن شناخته نشده و از تمامی ظرفیتهای آن استفاده نشده است و اربعین عنایت ویژهای است برای به ثمر رسیدن ظرفیتهای عاشورا و امتداد یافتن عاشورا تا ظهور حضرت ولی عصر. از این منظر جریان اربعین یک جریان تمدنی پویا است که میتواند گام به گام زمینه ساز بروز ظرفیتهای عاشورا در راستای تحقق غایی تمدن اسلامی باشد.
با این حال چالشهایی در این مسیر وجود دارد که ممکن است این جریان را از دسترسی به اهداف والای خود دور کند. از جمله این چالشها میتوان به خرافهگرایی، منسک گرایی، کم رنگ شدن نگاه جهانی و فرهنگ تهاجمی اربعین، دور شدن از ساده زیستی و از دست رفتن عنوان زائر و خادم اشاره کرد.
بیانات رهبر فرزانه انقلاب در تبیین جایگاه اربعین در جهان اسلام و عرصه بینالمللی خواندنی و راهگشاست. حضرت آیتالله خامنهای می فرمایند: «یکی از مصادیق قوت را امروز دنیای اسلام دارد مشاهده میکند و آن، راهپیمایی اربعین است؛ وَ اَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّة. راهپیمایی اربعین قوت اسلام است، قوت حقیقت است، قوت جبهه مقاومت اسلامی است که این جور اجتماع عظیم میلیونی راه میافتند به سمت کربلا، به سمت حسین، به سمت قله و اوج افتخار فداکاری و شهادت که همه آزادگان عالم باید از او درس بگیرند. از روز اول هم که اربعینی به وجود آمد، اهمیت اولین اربعین به همین اندازه بود. اهمیت اربعینِ اول این بود که رسانه پُرقدرت عاشوراست».
رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره ظرفیتهای اربعین یادآور میشوند: «امروز هم همین اتفاق دارد در دنیا میافتد. امروز هم در دنیای پیچیده پُرتبلیغات و پُرهیاهویی که بر بشریت حاکم است، این حرکت اربعین، یک فریاد رسا و یک رسانه بیهمتاست».
به عبارت دیگر مسیر نجاتبخش جوامع اسلامی بهخصوص پیروان اهل بیت(ع) ارتباط وثیقی با مسئله زیارت و حرکت اربعین دارد. این دیدگاه بر اساس یک باور عمیق و عقیده صحیح استوار است که هرگونه اصلاح و نجات را با احیای انسانها و فطرتها ممکن میداند.
