زهره مهرنوروزی- به ضربه‌های ممتد و پیوسته او نگاهم را می دوزم از خودم سوال می کنم منبع این همه صبر و حوصله کجاست؟ چطور می‌تواند چند روز متوالی برای تولید یک اثر وقت بگذارد؟ می‌ماند فروش آن که خودش قصه و حکایت دیگری است. لازمه صنایع همان صبر و دقت صاحب تولید که کار را چشم نواز می‌کند. ایران مهد هنرهای دستی است که سر چشمه این هنرها از مردمانی بااصالت به یاد مانده است. بدون شک یکی از افتخارات هر ملت و کشوری، صنایع بومی و دستی آن است هنرهای سنتی، مجموعه هنرهای اصیل، بومی و مردمی هر کشور است که ریشه‌های عمیق و استوار در اعتقادات آداب، عادات، رسوم، سنن و در مجموع فرهنگ معنوی جامعه دارد و نمایشگر فرهنگ و تمدن اقوام بوده است. میراث‌های فرهنگی و هنری که در طول قرون به آیندگان منتقل می‌گردد دارای ارزش معنوی زیاد بود و بر پشتوانه های فرهنگی ـ هنری گذشتگان بنا شده است.
«منیره فداکار» دانش آموخته جهانگردی می گوید: در حدود 8000 سال قبل که به عصر «نوسنگي معروف است، مردمي در منطقه وسيعي در آسياي جنوب غربي زندگي مي کردند که براي نخستين بار در گروههاي کوچک جمع آمده، در يک مکان ساکن شدند و اولين دهکده ها را به وجود آوردند.
وی معتقد است: آثار به دست آمده از دوران پارينه سنگي، ميان سنگي و نوسنگي، گواه بر فعاليت انسان در ساخت ابزار و وسايل سنگي است ابزارهايي چون تيغه هاي دندانه دار و به شکلهاي مختلف هندسي در مکانهايي مانند بيستون و غارهاي هوتو و کمربند به دست آمده است. انساني که ياد گرفته بود با کاشتن دانه هاي خوراکي مقدار بيشتري از آن را به دست آورد، ناگزير بود آن را در جايي ذخيره کند. لذا اين كار ظرفهايي را مي خواست که در برابر گرما و رطوبت هوا مقاومت داشته باشد و غلات، در آن فاسد نشود. از اين رو انسان دوران نوسنگي با الهام از همان شکلهاي طبيعي و با آميختن آب و خاک، اولين ظرفهاي سفالي را ساخت.
فداکار بیان می کند: از ویژگی‌های ارزنده اي صنايع دستي ملی و غیر وابسته، قابلیت ایجاد و توسعه در کلیه مناطق شهری، روستایی و عشایری، عدم نیاز به کارشناسان خارجی، دسترسی آسان به مواد اولیه و ابزار کار مختصر و ارزان، ارزش افزوده بالا، عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد، بستر ساز صنعت گردشگری، عدم آثار مخرب زیست محیطی، ایجاد درآمد مکمل، قدرت اشتغال‌زایی است كه مسئولین و دست اندر کاران را بر ان داشته تا با عزمی جدی زمینه رشد و اعتلای این صنعت را آماده نمایند.
این کارشناس صنایع دستی معتقد است : صنايع دستي ايران به عنوان نماد و تبلور فرهنگ غني اين سرزمين از ديرباز شهرتي جهاني داشته است. خمير مايه اصلي آثاري که به دست هنرمندان خلاق و سختکوش ايراني پديد آمده از عمق تاريخ کهن اين مرز و بوم نشات گرفته است.به عبارت دیگر در دنیای امروز صنایع فرهنگی هم از نظر ایجاد اشتغال پایدار و هم از حیث گردش اقتصادی و مباحث مربوط به گفتمان سازی و تبلیغات فرهنگی، مورد توجه بسیاری از کشورها است استمرار این فعالیت‌ها و حرکت به سوی توسعه پایدار کسب و کار در این حوزه‌ها، به مطالعات تخصصی و پژوهش نیاز مبرم دارد.
لزوم توجه به اشتغال‌زایی صنایع دستی
صادق مقامی یکی از فعالان صنایع دستی می گوید: سرمایه انسانی، نقش اول ثروت‌آفرینی در کشورهای توسعه‌یافته را با 67 درصد به خود اختصاص داده، در‌حالی‌که سهم منابع طبیعی و فیزیکی صرفاً 33 درصد بوده است. در این میان مشارکت زنان در فعالیت اقتصادی نقش کلیدی در افزایش ثروت‌آفرینی دارد و این مهم مورد تأکید اسناد بالادستی است. اما وقتی بحث از اشتغال و کارآفرینی زنان به میان می‌آید، تعداد زنان کارمند به ذهن متبادر می‌شود، در‌حالی‌که بالاترین میزان اشتغال به زنان روستایی و خود‌اشتغال و کارآفرین شهری اختصاص دارد.
وی افزود: اشتغال خانگی از کل اشتغال کشور در سال 1402 معادل 15 درصد است که تا پایان سال 1401 زنان سهمی حدوداً 80 درصدی از آن را داشته‌اند. لذا اجرای درست قانون مذکورفرصتی است برای به‌کارگیری نیروی بالقوه زنان در جامعه. از‌سوی دیگر بررسی رشته‌های شغلی تعریف شده ذیل این قانون نشان می‌دهد از میان 512 رشته شغلی موجود در فهرست رشته‌های مشاغل خانگی، 251 مورد به حوزه صنایع دستی مربوط می‌شود. به‌عبارتی حدود 49 درصد از مشاغل خانگی تعریف شده در حوزه صنایع دستی است. لذا وقتی در مورد مشاغل خانگی صحبت می‌شود، سهم این هنر-صنعت غیرقابل‌انکار است.
این هنرمند صنایع دستی گفت: زنان اوقات بیشتری را در محیط منزل می‌گذرانند و می‌توانند با فعالیت در حوزه هنرهای دستی هر منطقه در کنار کارهای روزمره، اوقات فراغت خود را صرف تولید صنایع دستی کنند. از طرف دیگر به‌عنوان یک کار مستمر و جدی در محیط امن خانه کمک امرار معاش خانواده هستند.
وی معتقد است: کسب‌و‌کارهای خانگی به‌عنوان راهکاری مهم برای خوداشتغالی و درآمدزایی در سراسر جهان به‌حساب می‌آیند. قابلیت انجام این نوع کسب‌و‌کار در منزل سبب ایجاد مزایای بی‌شماری برای شاغلین آنها می‌شود، که از‌جمله می‌توان به ایجاد توازن بین مسئولیت خانوادگی زنان و اشتغال آنان، حذف هزینه‌های مربوط به خرید، رهن و اجاره کارگاه و ایاب‌و‌ذهاب، استفاده از نیروی کار سایر اعضای خانواده، انعطاف در ساعات کاری و امکان انتقال تجارب از طریق آموزش غیررسمی به شیوه استاد-شاگردی بین اعضا خانواده اشاره کرد. هر‌چند موضوع تعارض نقش و مدیریت زمان کار و خانواده در این نوع اشتغال نیز مطرح و نیازمند توجه است.
به آموزش هنرمندان صنایع دستی توجه شود
مقامی گفت: بخش خصوصی برای توسعه صنایع‌دستی تلاش می‌کند و برای حل برخی مشکلات گاهی به حمایت دولت نیاز دارد. مثلاً در حوزه انتقال ارز دولت باید سیاست‌گذاری متناسبی اتخاذ کند. با حل این مسئله، خیلی از مشکلات حوزه فرش و صنایع‌دستی حل می‌شود. در حوزه صادرات زیرساخت خوب برای تولید نداریم. تولیدکننده‌های سراسر کشور، باید آموزش داده شوند؛ شناخت این افراد و شبکه‌سازی خود نیازمند حمایت‌ها و زیرساخت‌هاست. هدف حمایت مالی نیست، ایجاد زیرساخت تولید و تقویت تولید اهمیت زیادی دارد. در حمایت از صنایع‌دستی باید مراقبت محیط‌زیست بود. رساندن یک کالا یا ایده فکری به مرحله صادرات، نیازمند آموزش است.
بر تولید صنایع‌دستی نظارت شود
وی بیان کرد:عدم نظارت بر تولید صنایع‌دستی، بزرگ‌ترین مشکل این حوزه است. در نتیجه عدم نظارت، هر نوع صنایع‌دستی از کارگاه‌های مختلف بیرون می‌آید و بدون توجه به الزامات بازار هدف صادر می‌شود. صنایع‌دستی از طرف دولت حمایت نمی‌شود و در لیست خرید ارگان‌های دولتی، صنایع‌دستی قرار ندارد در حالی که قبلاً قانون الزام به این موضوع داشت. نظارت بر تولید مسئله اصلی صنایع‌دستی است.
رفع موانع قانونی
این هنرمند افزود: یکی از این موانع اجرای قانون است؛ مثلاً قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع‌دستی قانون خوبی است ولی مورد توجه قرار نمی‌گیرد. برای توسعه صادرات، باید مشکلات برگشت ارزی حل شود.
وی انتقاد گونه افزود: ما در شرایطی در زمینه صنایع دستی روی صادرات تاکید داریم که صنایع دستی در کشور خود ما مانند یک آشنایی است که در بین دوستان خودش غریبه است منهای ماجرای فرش ما در زمینه صنایع دستی مردم ما خودشان به صنایع دستی بومی کشور توجه نمی کنند. بهترین و زیباترین صنایع دستی در ایران تولید می شود ولی وقتی شما به اکثر خانه ایرانی ها سرس بزنید اثری از صنایع دستی ایران نمی بینید.
وی معتقد است صدا و سیما و دستگاه های متولی فرهنگی باید به این موضوع ورود کنند. تمام فروشگاه های هایپر لبریز صنابع دستی کشورهای خارج است اما اثری از صنایع دستی کشورمان نیست اگر هست بسیار اندک و محدود است که این خودش هنرمند را دلسرد و نا امید می کند.
سند توسعه صنایع دستی تبیین شد
از یک سال پیش سند توسعه صنایع دستی در حال تدوین بود این اقدام با همکاری وزارت میراث فرهنگی در حوزه معاونت صنایع دستی و شورای انقلاب فرهنگی تدوین شد و به تازگی توسط رئیس جمهور ابلاغ شد. سندی که بر اساس آن چشم اندازهای فعالیت در حوزه صنایع دستی مشخص می‌شود. بنابراین می‌توان انتظار داشت هر تغییری در ساختار معاونت صنایع دستی نمی‌تواند خللی به اهداف این حوزه وارد کند. سندی که تا کنون نوشته نشده بود در واقع راهگشای مسیر توسعه صنایع دستی خواهد بود. فرزاد اوجانی مدیرکل دفتر بازاریابی و تجاری سازی صنایع دستی در حاشیه برگزاری سی و هفتمین نمایشگاه صنایع دستی به خبرنگار مهر گفت:این سند یک تعهدنامه و عهدنامه‌ای است که همه دستگاه‌های کشور ملزم می‌شوند برنامه‌ها و راهبرد و سیاست‌هایی که پایه شأن براساس صادرات غیرنفتی کشور ترسیم می‌شود را رعایت کنند.
وی گفت: این برنامه کمک می‌کند که بدنه مدیریت و کارشناسی با تغییرات مدیریتی شاهد انحراف در وظایف و برنامه‌های عملیاتی نباشیم. چون دولت و سایر دستگاه‌ها و دستگاه مجری خود را ملزم می‌کند که در چارچوب قوانین و مقرراتی که برایش وضع شده در راستای کمک به فعالان بخش خصوصی گام بردارند.
اوجانی بیان کرد: چند بند از بندهای این سند درباره نمایشگاه صنایع دستی است و در نمایشگاه امسال هم توانستیم بندهایی از آن را محقق کنیم. همچنین براساس سیاست‌هایی که معاونت صنایع دستی داشته همراهی وزارت کشور، شهرک‌های صنعتی، معاونت علمی، وزارت تعاون را داشته‌ایم این دستگاه‌ها توانسته‌اند به ما در راستی تحقق یکی از گام‌های ۱۸ گانه تجاری سازی کمک کنند. در این سند سیاست‌ها و اقدامات اساسی که منتج به اهداف شود مورد توجه است.
