
زهره مهرنوروزی-فرونشست زمین در ایران از بحرانهای زیستمحیطی مهم چندسال اخیر ایران است که مهمترین علل آن در حال حاضر بحران آب است. ایران جزو کشورهایی با بیشترین فرونشست زمین است، به حدی که میزان فرونشست زمین در ایران ۹۰ برابر میانگین کشورهای توسعه یافته است.کاشمر با میزان فرونشست تجمعی بیش از ۳۰ سانتیمتر رکورددار فرونشست زمین در ایران است. درصد مساحت ایران (حدود ۸۰ هزار کیلومتر مربع) شاهد فرونشست زمین است. مساحتی معادل ۵ درصد از خاک ایران با ۳۶۰ منطقه دچار فرونشست است. هفت استان در وضعیت بحرانی قرار دارند و فرونشست زمین پنج برابر میانگین جهانی است. بیش از ۲۰۰ شهر ایران که تقریباً ۱۵ درصد کل آن است، یا در حال فرونشست هستند یا در نزدیکی مناطق فرونشست قرار دارند. بیش از ۹۰۰ هزار چاه در ایران وجود دارد که ۴۰ درصد از این چاهها (۳۶۰ هزار) غیرمجاز هستند. در اطراف اصفهان و دریاچه ارومیه زلزلههایی به ثبت رسیده که میتواند ناشی از فرونشست زمین باشد. در ایران حدود ۱۳ میلیون هکتار اراضی قابل کشت داریم که از این میزان ۸ میلیون هکتار آن به کشت آبی و ۵ میلیون هکتار آن به کشت دیم اختصاص دارد؛ به عبارت دیگر ۹۰ درصد از کشاورزی ایران روی زمینهای کشت آبی و ۱۰ درصد روی اراضی دیم انجام میشود. حدود ۴۱ میلیارد متر مکعب برای چاههای مجاز پروانه صادر شده که از این چاهها آب برداشته شود و حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب نیز سالانه به صورت غیرمجاز برداشت میشود.
رئیس بخش زلزلهشناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی از فرونشست زمین در ایران به دلیل کاهش سطح آبهای زیرزمینی که به یکیاز بحرانهای جدی زیست محیطی کشور تبدیل شده، خبر داد.
علی بیتاللهی رئیس بخش زلزلهشناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفتگو با مهر با بیان اینکه فرونشست زمین در ایران به دلیل کاهش سطح آبهای زیرزمینی به یکی از بحرانهای جدی زیستمحیطی کشور تبدیل شده است، اظهار کرد: این پدیده از اوایل دهه ۵۰ خورشیدی مشاهده شده و از دهه ۷۰ با کاهش ناگهانی و شدید منابع آب زیرزمینی شدت گرفته است.
بیتاللهی با بیان اینکه تاکنون نزدیک به ۱۴۰ میلیارد متر مکعب از منابع آب زیرزمینی کشور از دست رفته است، افزود: کاهش سطح آب زیرزمینی باعث فشرده شدن لایههای خاک و نشست زمین شده است، این مسئله به دلیل افزایش تعداد چاههای آب، که تعداد آنها به حدود یک میلیون حلقه برآورد میشود، تشدید شده است.
رئیس بخش زلزلهشناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به گستردگی بحران فرونشست زمین، گفت: بر اساس دادههای پردازششده، تمامی استانهای کشور با این بحران روبهرو هستند. بیشترین وسعت فرونشست در استان کرمان گزارش شده است و استانهای البرز، تهران، اصفهان، خراسان رضوی، فارس و حتی استانهای پربارشی مانند گلستان و مازندران نیز از این پدیده در امان نبودند، تنها استان گیلان شدت کمتری از فرونشست را تجربه کرده است.
بیتاللهی هشدار داد که بیش از ۴۰۰ شهر ایران، از جمله کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان، مشهد و شیراز، در پهنههای پرخطر فرونشست زمین قرار دارند، همچنین علاوه بر این، خطوط جادهای و ریلی، خطوط انتقال نفت و گاز، شریانهای حیاتی برق و همچنین آثار تاریخی و فرهنگی کشور نیز در معرض آسیب جدی هستند.
وی در خصوص راهکارهای مقابله با این بحران گفت: فرونشست زمین عمدتاً ناشی از برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی است و میتوان با اجرای اقداماتی استفاده از تکنیکهای مدرن برای کاهش هدر رفت آب، جایگزینی محصولات پرآببر با محصولات کمآببر، هدایت آب بارندگیها به لایههای زیرزمینی در فصول غیر کشاورزی وجلوگیری از برداشت غیرقانونی آب زیرزمینی وجلوگیری از احداث صنایع پرمصرف در مناطق کمآب راهکارهایی است که می تواند از بحران جلو گیری کند.
وی در پایان تاکید کرد: بحران فرونشست زمین در ایران با عزم و مدیریت جدی قابل کنترل است، کشورهای دیگری که با این مشکل روبهرو بودند، توانستهاند نرخ فرونشست زمین را به صفر برسانند. اجرای سیاستهای مؤثر در زمینه کاهش مصرف آب و نظارت بر برداشتها، میتواند ایران را نیز از این بحران نجات دهد؛ با این حال، نبود اقدامات ملموس و پیگیریهای مسئولانه، این پدیده را به یکی از چالشهای مداوم و نگرانکننده کشور تبدیل کرده است. برای مدیریت این شرایط همین امروز باید چاره کرد فردا دیر است.