شاخه سبز- هوبره پرنده‌ای در معرض خطر انقراض است، برآوردی که از جمعیت آن در کشور شده نشان می‌دهد که بین ۳ تا ۵ هزار قطعه موجود است، این در حالیست که در ۱۰ سال گذشته ۷۰۰ قطعه کشف شده و قطعا چند برابر آنهم به صورت قاچاق از کشور خارج شده است.

برای لحظاتی چشمانتان را ببنید و دنیا را بدون گیاه و حیوان تصور کنید، قطعا دنیای سیاهی است که شاید در آن گم شوید و حتی دلتان نخواهد که در آن حتی برای لحظه ای سر کنید، اما جالب اینجاست دنیایی که امروز در آن زندگی می کنیم فاصله چندانی با این دنیای به ظاهر خیالی ما ندارد، شتاب نابودی گونه های گیاهی و جانوری موجب شده تا تصور کنیم که دنیای بدون تنوع زیستی چندان دور از ذهن نیست، البته آمارهای رسمی دقیقی درباره انقراض گونه های گیاهی و جانوری وجود ندارد اما برخی معتقدند که در هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه یک گونه زیستی در جهان به طور کامل منقرض می شود، برخی پا را فراتر گذاشته و وضعیت را بسیار وخیم تر می دانند و اعلام می کنند که در هر دقیقه یک گونه منقرض می شود. اما آنچه مسلم است شتاب نابودی گونه هاست.

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقلیمی که دارد از تنوع زیستی بالایی چه در خشکی و چه در دریا برخوردار است، براساس آخرین آمارها، هزار و ۱۴۰ گونه جانوری اعم از پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهیان آب‌ های داخلی در اکوسیستم ‌های خشکی و آب‌ های داخلی ایران شناسایی شده، به علاوه حدود ۶۵۰ گونه ماهی در آب‌های دریایی شناسایی شده است، اما به رغم غنای گونه ای قابل ملاحظه، بیش از ۷۰ گونه از رده‌های جانوری کشور در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) قرار دارد و از گونه ‌هایی همچون شیر ایرانی و ببر مازندران امروز جز نامی باقی نمانده و در کمتر از یک قرن گذشته منقرض شده اند و اگر برای حفاظت گونه‌ های ارزشمند و در خطر انقراض مثل گورخر ایرانی، یوزپلنگ ایرانی، هوبره ، میش مرغ، خرس سیاه و گوزن زرد اقدام لازم صورت نگیرد در آینده‌ای نه چندان دور شاهد انقراض این گونه‌ ها در کشور خواهیم بود.

این وضعیت فقط شامل کشور ما نمی شود بلکه دنیا با این مشکل دست و پنجه نرم می کند بر این اساس جامعه جهانی به فکر چاره افتاد و در اولین قدم اقدام به نامگذاری یک روز به نام روز جهانی محیط زیست کرد، تاریخچه روز جهانی محیط زیست به سال ۱۹۷۲ بر می ‌گردد، در آن سال برای اولین بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد همزمان با برپایی این کنفرانس مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه ‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل UNEP ( برنامه محیط زیست سازمان ملل ) شد و بعد از آن روز ۵ ژوئن ( ۱۵ خرداد ) روز جهانی محیط زیست نام گرفت.

البته در ایران هفته محیط زیست دیده شده است اما به علت مصادف شدن این روز با تعطیلی رسمی ۱۵ خرداد، روز بعد از آن یعنی ۱۶ خرداد، این هفته با پیام نهضت ملی کاهش آلودگی های پلاستیکی آغاز می شود و هر روز یک موضوع محیط زیستی مد نظر قرار می گیرد که امروز ۱۷ خرداد که دومین روز از این هفته است با عنوان روز تنوع زیستی و حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری در معرض انقراض با مشارکت مردم نامگذاری شده است که دراین باره به گفت و گو با معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست نشستیم.

رویکرد محیط‌زیست حفاظت مشارکتی است

حسن اکبری گفت: یکی از مسائلی که تنوع زیستی را تهدید می کند، قاچاق حیات وحش است، ما در کشور هم ورود و هم خروج حیات وحش را به صورت قاچاق داریم، بسیاری از گونه های زینتی که اکنون در تهران هم به وفور خرید و فروش می شوند به صورت قاچاق صورت می گیرد، بیشتر این گونه ها مشمول کنوانسیون سایتیس هستند یعنی خرید و فروش آنها غیر مجاز است که از مرزهای شرقی کشور وارد و در داخل خرید و فروش می شوند، در برخی موارد هم شاهد هستیم که اصناف مجوزهایی را به واحدهای پرنده فروشی و مراکز مرتبط می دهند که برای محیط زیست مشکل ایجاد می کنند.

وی افزود: در زمینه قاچاق حیات وحش در برخی شهرها به ویژه تهران مشکل حادی داریم، سازمان محیط زیست به تنهایی از عهده کنترل آن بر نمی آید، از طرفی خروج حیات وحش را هم داریم مخصوصا پرندگان شکاری و پرنده ای به نام هوبره که بسیار مورد توجه کشورهای عربی است، هوبره به سمت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس قاچاق می شود که تاکنون با این مساله برخورد مناسبی هم نداشتند البته تا حالا آنچنان رایزنی هم با هم نداشتیم بر این اساس تاکنون تعداد زیادی از پرندگان شکاری در معرض خطر انقراض ما مانند بالابان یا شاهین که گونه های بسیار ارزشمندی هستند یا هوبره از کشور به سمت کشورهای عربی خارج شدند.

وی ادامه داد: همچنین قاچاق برخی از گونه ها مخصوصا آنهایی که در باغ وحش ها تکثیر می شوند را به سمت غرب و کشوری مانند عراق داریم که در این زمینه هم امسال قصد داریم یک سری مراودات، جلسات و آموزش هایی را با نیروی انتظامی، گمرک و برخی مراجع دیگر داشته باشیم.

اکبری درباره آمار کشفیات هوبره گفت: کشفیات هوبره را سال گذشته محاسبه کردیم که نشان داد در ۱۰ سال گذشته حدود ۷۰۰ قطعه هوبره توسط محیط زیست کشف شده که حتما چندین برابر این عدد از کشور خارج شده است، هوبره پرنده ای در معرض خطر انقراض است، برآوردی که از جمعیت آن در کشور شده نشان می دهد که بین ۳ تا ۵ هزار قطعه موجود است، از این جمعیت ۷۰۰ قطعه فقط کشف شده که نشان می دهد قاچاق چه ضربه ای به جمعیت هوبره وارد می کند، یا درباره پرندگان شکاری هم وضعیت همینطور است، بالابان هم جزو گونه های بحرانی است یعنی بسیار در خطر انقراض قرار دارد که متاسفانه قاچاق آن زیاد است.

تعداد زیادی از پرندگان شکاری در معرض خطر انقراض مانند بالابان یا شاهین که گونه های بسیار ارزشمندی هستند یا هوبره از کشور به سمت کشورهای عربی خارج شدندوی تاکید کرد: اطلاع رسانی از وضعیت گونه ها و آگاهی از ضربه ای که قاچاق به جمعیت این حیوانات وارد می کند، می تواند تا حد زیادی جلوی قاچاق را بگیرد که در این حوزه رسانه ها می توانند به ما کمک کنند، به عنوان مثال خیلی از مردم بدون آگاهی مثلا پرنده ای مانند کاسکو را خریداری می کنند و بعد با محیط زیست به مشکل برمی خورند چون هر گونه خرید و فروش حیوانات وحشی یا با نژاد وحشی باید با مجوز محیط زیست انجام شود.

اکبری گفت: با توجه به اهمیت موضوع درباره برخی از گونه ها یک سری مطالعات را آغاز کردیم که برای ما بسیار مهم است، مثلا درباره گورخر ایرانی این کار آغاز شده، جمعیت گورخر ایرانی را فقط در منطقه بهرام گور در فارس داریم یعنی فقط یک جمعیت وجود دارد به عبارتی تمام گورخرهای ایرانی ما به یک جمعیت محدود شده اند، طبیعی است که باید زیستگاه مناسبی پیدا و یک بخشی از این جمعیت را به آن زیستگاه منتقل کنیم تا تنوع ژنتیکی افزایش یابد، برای این منظور مطالعه ای را آغاز کردیم و بر اساس آن در استان های کرمان، فارس و یزد در صدد پیدا کردن زیستگاه مناسبی هستیم تا تعدادی از این گورخرها را به آن زیستگاه ها منتقل کنیم.

وی افزود: همچنین برای پلنگ نیز مطالعه ای کارگاهی را با حضور دانشگاهیان و متخصصان سازمان محیط زیست در استان البرز برنامه ریزی کردیم تا بتوانیم یک سری برنامه های عملیاتی برای کاهش تعارض این گونه با انسان داشته باشیم، هم تعارضات و هم تلفات این گونه در کشور زیاد است هم اینکه زیستگاه های گربه سان به شدت آسیب دیده اند، پلنگ گونه ای است که قلمرو بسیار وسیعی دارد از این رو به طعمه های زیادی نیاز دارد از طرف دیگر به حضور انسان هم حساس است که قصد داریم در آن کارگاه ها به یک برنامه عملیاتی برای کاهش خطر انقراض پلنگ در کشور برسیم.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: همچنین برای حفاظت از گونه خرس نیز در استان هایی مانند چهارمحال و بختیاری، سیستان ، هرمزگان و اردبیل اعتبار گذاشتیم که با آموزش جوامع محلی با یک سری اقدامات بتوانیم تعارضات خرس را با انسان کم کنیم تا کمکی به حفاظت از این گونه شود، درباره خرس سیاه در هرمزگان و سیستان و بلوچستان به شدت مشکل داریم و جزو گونه های آسیب دیده است.

وی گفت: علاوه بر این گونه ها، یوزپلنگ که جزو گونه های پرچم در کشور است نیز به شدت در معرض انقراض قرار دارد بر این اساس امسال حدود ۶ میلیارد تومان اعتبار برای این گونه در نظر گرفتیم که البته با توجه به شرایط این گربه سان اعتبار بسیار کمی است، اگر سازمان برنامه و بودجه واقعا می خواهد که از گونه ای مانند یوزپلنگ حمایت کند باید از سازمان حفاظت محیط زیست از نظر اعتباری حمایت کند وگرنه ۶ میلیارد تومان عددی نیست که بتوان با آن مانع انقراض یک گونه شد، الان اگر بخواهیم چند حقوق عرفی را در زیستگاه یوز خریداری کنیم به بیش از ۱۰ میلیارد تومان پول نیاز است تا یک عرصه کوچکی آزاد شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: در این میان بحث آموزش و مشارکت جوامع محلی از اهمیت زیادی برخوردار است، مثلا ایجاد یک سایت تکثیر با هزاران مطالبه مردمی مواجه است حال اگر جوامع محلی توجیه شوند که حفاظت از آن زیستگاه و تنوع زیستی آن به نفع آنها خواهد بود و منافع اقتصادی آن را احساس کنند حتما همکاری می کنند، این رویکردی است که سازمان حفاظت محیط زیست در پیش گرفته است چون یک سازمان به تنهایی از عهده این حجم کار حفاظت برنمی آید.