شیما مداح نظری
فضای مجازی واژه ای است که نخستین بار توسط ویلیام گیبسون در کتاب علمی - تخیلی مشهورش به نام " نورمونسر " به کار رفته است. فضای مجازی به فضایی اطلاق می شود که بدون در نظر گرفتن بعد زمان و مکان تعامل های اجتماعی میان فرهنگ های گوناگون را از طریق فناوری های نوین امکان پذیر می سازد.
اگر چه فضای مجازی سطح تعاملات ما را گسترده است ولی به معنای واقعی تمرکز بر خانواده و همچنین رکن اساسی خانواده یعنی " گفت وگو" را از میان برده است.
از آسیب های فضای مجازی، آسیب فردی و اجتماعی بسیار مشهود است. در آسیب فردی که بسیاری از روان درمانگرها آن را لمس کرده اند، اسیب به عزت نفس و اعتماد به نفس افراد است که به طور وحشتناکی تبدیل به موضوعی فراگیر شده است. به اضافه اینکه باعث شده مصرف گرایی و روابط آزاد و تنوع طلبی رواج پیدا کند. همچنین نوجوانان که هنوز به هویت تثبیت شده ی خود نرسیده اند، توسط ارزش های پوچ سردرگم می شوند.
همان طور که در آمار روان شناسی شاهد آن هستیم آسیب به سلامت روان و اعتیاد های اینترنتی و افزایش استرس و اضطراب و اعتیاد به نفس کاذب و..... باعث شده روان شناسان روزانه بیشتر شاهد این موج فراگیر باشند.
میتوان اضافه کرد که فحشا و سواستفاده جنسی و مهمترین عامل خیانت میان زوج ها بیشترین آسیب وارده می باشد.
خانواده مناسب ترین جایگاه برای تامین نیازهای انسان و بهترین بستر برای تامین امنیت و آرامش است در حالی که می بینیم، گویا خانواده جایگاه خود را از دست داده است.
ناگفته نماند که مزیت استفاده از فضای مجازی زیاد است به شرطی که استفاده درست از آن به عمل آید برخی کارها امروزه در همین فضا رونق گرفته اند و بیشتر کسب و کارها از این طریق به رشد و پیشرفت خوبی رسیده اند.
از علائم اعتیاد به فضای مجازی ؛
▪وقتی نمی توانید شبکه های اجتماعی را چک کنید، احساس اضطراب، تحریک پذیری و خشم می کنید.
▪برای چک کردن پیام ها و نوتیفیکیشن ها، گفت و گوهای خود را قطع می کنید.
▪در زمان آنلاین بودن خود دروغ می گویید.
▪از خانواده و‌دوستان دوری می کنید و‌زمان بیشتری را در فضای مجازی آنلاین سپری می کنید.
▪علاقه خود را به سایر فعالیت ها و ارتباطات حضوری از دشت داده اید.
▪در زندگی شخصی و عاطفی خود دچار مشکل شده اید.
▪احساس می کنید در زندگی چیزی را گم کرده اید.
ما امروزه شاهد اختلال فابینگ هستیم، این اختلال از سال ۲۰۱۵ شناسایی شده است و در آن گفته می شود که افراد زمان زیادی را صرف فضای مجازی و تلفن همراه خود می کنند به طوری که در آن بازه زمانی از خانواده و ارتباطات خانوادگی خود غفلت می کنند. خیلی از ارتباطات ما به شدت تحت تاثیر فضای مجازی قرار گرفته است.
در فضای مجازی بزرگ نمایی و کوچک نمایی واقعیت ها اتفاق می افتد که باید توجه استفاده کنندگان از این فضا قرار بگیرد که بدون درک از سواد رسانه ای قطعا در دام این اطلاعات خواهند افتاد.
البته از مزایای فضای مجازی هم نباید غافل ماند از جمله؛
▪اینکه فاصله، مانع انجام کار موسسات، همکاری ها و کنفرانس ها نگردد.
▪به حداقل رساندن آمار بلایای فیزیکی از قبیل آتش سوزی ها، انفجار بمب ها و زلزله ها و ....
▪اعتصاب هم همین طور، زیرا دیگر فعالیت ها در یک محوطه یا سازمان متمرکز نیستند.
▪تاکید روز افزون بر جنبه های انسانی کار، زیرا با تاکید بر مهارتهای انسانی و فکری در محیط کار غیر متمرکز کارهای فیزیکی و خدماتی به حداقل میرسد
▪بهبود شاخص بهره وری در مقیاس فردی، سازمانی و اجتماعی
▪کاهش هزینه هلی فضاهای اداری، زیرا انواع متنوعی از کارگران منعطف معرفی می شوند.
▪مزایای زیست محیطی، زیرا افراد کمتری در حال تردد به محل کار هستند
▪کیفیت و تسهیلات بیشتر برای مشتری، امکان دریافت و خدمات در هر زمان.
و در مورد معایب این فضا هم میرسیم به بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت.
در واقع عناصر سه گانه هویت، یعنی شخص، فرهنگ و جامعه، هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمی را ایفا می کنند. هویت شخص، ویژگی های همتای فرد را تشکیل می دهد. هویت اجتماعی در پیوند با گروه ها و اجتماعات مختلف قرار گرفته و شکل گیری آن، متاثر از ایشان است و در نهایت، هویت فرهنگی برگرفته از باورهایی است که در عمق وجود فرد به واسطه تعامل او با محیط پیرامون و آموزه های آن از بدو تولد تا کهنسالی جای گرفته است.
از آنجا که فضای مجازی صحنه ای فرهنگی و اجتماعی است که فرد خود را در موقعیت های متنوع، نقشها و سبک های زندگی قرار می دهد، خود زمینه ای است برای آسیب پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه موجب چند شخصیتی شدن کاربر خواهد شد.
فضای مجازی یک پدیده نوظهور و در عین حال قدرتمند است که می تواند هم فرصت ها و‌هم چالش هایی را برای خانواده ها به ارمغان بیاورد. خانواده ها باید با آگاهی از تاثیرات مثبت و منفی فضای مجازی، برای استفاده صحیح از آن برنامه ریزی،داشته باشند و از آسیب های فضای مجازی بر خانواده جلوگیری کنند و از مزایای آن بهرمند شوند.
