فاطمه مداح نظری – برگزاری انتخابات یکی از نشانه های جامعه دموکراتیک است. انتخابات، شرط اساسی دموکراسی و از امتیازهایی است که برخی حکومت ها به مردم می دهند تا مردم اراده خود را در اداره دولت منعکس کنند اما با گذشت زمان و به دلایل عدیده، درصد افرادی که برای انتخاب پای صندوق های رای می روند کاهش می یابد و این موضوع در انتخابات بسیاری از کشورها مشهود است اما متوسط شرکت مردم ایران در انتخابات کاهش نیافته است.
درصد مشارکت مردم در انتخابات برای تمام حکومت هایی که مدعی دموکراسی و مردم سالاری هستند مهم است و هر اندازه درصد مشارکت بالاتر باشد دولت و مجلس منتخب به همان اندازه پرقدرت وارد اداره امور و وضع قوانین می شود و اگر میزان مشارکت پایین باشد ضمن اینکه مشروعیت و مقبولیت دولت ها خدشه دار می شود منتخبان از پشتوانه کافی نیز برای پیشبرد برنامه هایشان برخوردار نخواهند بود.
در سال های اخیر و در انتخابات عمومی و محلی کشورهای مختلف، چیزی که بسیار مشهود است کاهش مشارکت مردم بوده و آمار مشارکت نسبت به دوره های قبل کمتر شده است این موضوع حتی در کشورهایی که به نوعی رای دهی اجباری دارند و در صورت مشارکت نکردن مردم، آنها را با جریمه نقدی، زندان و محرومیت از خدمات اجتماعی مجازات می کنند، دیده می شود.
از جمله کشورهایی که درصد مشارکت مردم در انتخابات پارلمانی نسبت به دوره های قبلی کاهش یافته می توان به فرانسه، انگلستان و آمریکا اشاره کرد که مدعی دموکراسی در دنیا هستند اما به ظاهر مردمان این کشورها، نظر دیگری دارند و به دلیل بی تاثیر بودن رای شان در اداره امور کشور، رغبتی برای شرکت در انتخابات ندارند.
نرخ مشارکت در انتخابات میان دوره ای کنگره در آمریکا هیچ گاه از ۵۰ درصد عبور نکرده و به مراتب کمتر از انتخابات ریاست جمهوری بوده است میزان مشارکت در این انتخابات در سال ۲۰۰۶، حدود ۴۰.۱ درصد بود، در سال ۲۰۱۰، ۴۱ درصد، در سال ۲۰۱۴، ۳۶.۷ درصد و در سال ۲۰۱۸ به ۴۹.۶ درصد رسید و نتوانست از ۵۰ درصد عبور کند.
انتخابات مجلس قانونگذاری فرانسه در سال ۲۰۲۲ برای انتخاب ۵۷۷ نماینده این مجلس که به دور دوم کشیده شد به ترتیب با مشارکت ۴۷.۵ و ۴۶.۲ درصدی مردم این کشور همراه بود این در حالیست که میزان مشارکت مردم در مرحله اول این دور از انتخابات نسبت به دور قبلی ۱.۲ درصد کمتر شده است.
در انتخابات پارلمانی انگلستان در سال ۱۹۵۰ میزان مشارکت مردم ۸۳.۶۱ درصد بود که بالاترین رقم مشارکت محسوب می شود و هیچ گاه تکرار نشد و همین موضوع سیاستمداران انگلیسی را دچار نوعی یاس و چالش کرد به همین جهت آنها درصدد هستند تا قانون رای دهی اجباری را تصویب و برای آنهایی که مشارکت نمی کنند جریمه هایی در نظر بگیرند.
حضور مردم اتریش در انتخابات پارلمانی سال ۱۹۴۹ به اوج خود یعنی ۹۶.۸۷ درصد رسید، اما از آن پس رو به کاهش گذاشت و در سال ۲۰۱۹ با ۲۰ درصد کاهش به ۷۵.۵۹ درصد افتاد در انتخابات ریاست‌جمهوری در این کشور نیز در سال ۱۹۵۷ با۹۶.۸۹ درصد مشارکت کردند اما در انتخابات اخیر این رقم به ۷۲.۲۱ درصد کاهش یافت.
انتخابات پارلمانی سال ۱۹۷۵ در پرتغال با مشارکت ۹۱.۷۳ درصدی مردم همراه بود اما این رقم در انتخابات سال ۲۰۱۹ به زیر ۵۰ درصد و رقم ۴۸.۵۷ درصد افتاد در انتخابات ریاست جمهوری این کشور نیز وضعیتی مشابه تکرار شد و ۴۸.۷۰ درصد مردم پای صندوق رای رفتند.
در بسیاری از کشورهای اروپایی همچون جمهوری چک، دانمارک، سوئد و سوئیس مشارکت ها پایین بوده به طوری که در سوئیس از سال ۱۹۴۷ به بعد آمار مشارکت نزولی بوده و در سال ۲۰۱۹ به ۴۵.۱۲ درصد کاهش یافته است.
مردم سوئیس رئیس‌جمهور را انتخاب نمی‌کنند، بلکه پارلمان این کشور رئیس‌جمهور را از جمع هفت نفره‌ای تحت عنوان «هیأت مجریه» انتخاب می‌کند. رئیس‌جمهور در رأس قوه مجریه قرار دارد، اما در رأس کشور نیست، چون که سوئیس توسط یک «هیأت» اداره می‌شود نه یک شخص.
در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در ۴۵ سال گذشته، ۳۹ دوره انتخابات در کشور برگزار شده است و به رغم اینکه رای دهی در ایران اجباری نبوده و مجازاتی ندارد اما همواره درصد مشارکت ها بالا بوده و در واقع حکومت نیازی به وضع چنین قانونی را نمی بیند.
نخستین انتخابات پس از انقلاب اسلامی در فروردین سال ۱۳۵۸ بود که مردم در همه پرسی نظام جمهوری اسلامی شرکت کردند و با مشارکت ۹۸ درصدی در این همه پرسی، به نظام جمهوری اسلامی رای مثبت دادند.
در همان سال، انتخابات خبرگان بررسی قانون اساسی، همه پرسی تایید قانون اساسی، ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی برگزار شد و سال ۱۳۵۸ به عنوان سالی که بیشترین تعداد انتخابات در آن برگزار و از مردم نظر خواسته شد در تاریخ انقلاب اسلامی ثبت گردید.
در تاریخ انقلاب اسلامی، مردم سه بار برای همه پرسی، یکبار برای خبرگان قانون اساسی، ۱۳ بار برای انتخاب رئیس جمهوری، ۱۱ بار برای انتخاب نمایندگان مجلس، پنج بار برای انتخاب نمایندگان خبرگان رهبری و ۶ بار برای انتخاب اعضای شوراهای اسلامی به پای صندوق های رای رفته اند و اسفند امسال نیز ۲ صندوق رای مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان به پای مردم آورده می شود تا چهل و یکمین انتخابات تاریخ انقلاب اسلامی نیز برگزار شود.
بیشترین درصد مشارکت مردم در این انتخابات به همه پرسی سال ۱۳۵۸ با 98.2 درصد و کمترین مشارکت نیز به انتخابات مجلس یازدهم با ۴۲.۵۷ درصد اختصاص دارد ضمن اینکه بیشترین مشارکت در انتخابات مجلس شورای اسلامی با ۷۱.۱ درصد در مجلس پنجم و کمترین نیز در مجلس یازدهم ثبت شده است.
بیشترین مشارکت در مجلس خبرگان نیز در دوره نخست با ۷۷.۳۸ و کمترین آن در دوره دوم و ۳۷.۰۹ درصد بوده است.
درصد مشارکت ها به رغم گذشته بیش از چهار دهه از عمر انقلاب اسلامی و همچنین اجباری نبودن رای دهی، به مراتب بیشتر از کشورهای مدعی دموکراسی است و در واقع نوعی از حکومت که از آن به عنوان مردم سالاری دینی نام برده می شود در نظام جمهوری اسلامی جاری و ساری شده و مردم در بسیاری از امور، حق دخالت در سرنوشت خود را دارند و در پای صندوق، نمره خود را به عملکرد دولت ها و نمایندگان مجلس می دهند.
