زهره نعلبندی
شاخه سبز- شهر مقدس قم، همزمان با حفظ جایگاه بیبدیل خود به عنوان کانون معارف اسلامی، در یک دوره حساس از تحول زیرساختی قرار گرفته است. این تحول، که هدفش تسهیل زندگی شهروندان و ارتقای خدماترسانی به زائران است، دو مسیر عمده را همزمان دنبال میکند: توسعه زیرساختهای حمل و نقل مدرن و تلاش برای حفاظت و احیای هویت تاریخی هسته مرکزی شهر.
به گزارش خبرنگار شاخه سبز، شهر قم به دلیل موقعیت استراتژیک و حجم بالای ورود و خروج زائران و مسافران، همواره با چالشهای سنگین ترافیکی روبرو بوده است. مدیریت این حجم از تردد، نیازمند سرمایهگذاریهای کلان در زیرساختهای حمل و نقل است که در سالهای اخیر به صورت ملموسی در دستور کار شهرداری قرار گرفته است.
بر اساس اطلاعات موجود، معاونت فنی و عمرانی شهرداری قم و سازمان توسعه و عمران، با تخصیص اعتبارات قابل توجه، پروژههایی را به سرانجام رساندهاند که مستقیما بر کاهش نقاط حادثهخیز و تسهیل عبور و مرور تأثیر میگذارد.
پروژههایی نظیر تقاطعهای غیرهمسطح (مانند میدان نماز و ولیعصر (عج)) و اجرای تونلهای شهری (مانند فاز ۵ تونل غدیر) نمونههای بارز این تلاشها هستند. این پروژهها نه تنها ظرفیت جادهای شهر را افزایش میدهند، بلکه ارتباط کارآمدتری بین مناطق مختلف شهر و محورهای مواصلاتی ایجاد میکنند.
علاوه بر پروژههای بزرگ، بهسازی و نوسازی معابر اصلی نیز با جدیت دنبال شده است. اتمام عملیات روکش آسفالت در محورهایی مانند بلوار شهید سلیمانی و بلوار عمار یاسر، نشاندهنده عزم مدیریت
شهری بر بهبود کیفیت سطح راههاست. اصلاح هندسی میادین اصلی شهر مانند میدان روحالله و میدان آستانه نیز، در راستای تکمیل پازل ترافیکی شهری و ایجاد جریان یکنواختتر حرکت، در مراحل نهایی قرار دارد.
این اقدامات، هدف نهایی را که “هوشمندسازی” و پایدارسازی حمل و نقل است، تقویت میکند؛ امری که لازمه شهری با این حجم از تردد مذهبی و شهری است.
درست در قلب این توسعه زیرساختی، چالش بزرگتری خودنمایی میکند: حفظ هویت هزاران ساله شهر قم در برابر فرسودگی و توسعه بیرویه.
منطقه هفت شهرداری، با مساحتی در حدود ۴۶۴ هکتار، به عنوان هسته مرکزی شهر و بافت تاریخی قم، نمادی از این چالش است.
گزارشهای میدانی حاکی از آن است که حدود ۹۰ درصد از مساحت منطقه هفت را بافت فرسوده و تاریخی تشکیل میدهد. این وضعیت، علاوه بر کاهش کیفیت زندگی ساکنان، محدودیتهای جدی در درآمدزایی شهرداری از محل صدور پروانه ایجاد کرده است، چرا که ضوابط میراث فرهنگی، ساخت و ساز جدید را دشوار میسازد.
با این وجود، تخصیص اعتبار ۴۷۰ میلیارد تومانی برای ۱۰۰ پروژه عمرانی در این منطقه، نشاندهنده رویکرد متمرکز شهرداری بر این کانون حساس است. بخش قابل توجهی از این اعتبار (حدود ۳۰۰ میلیارد تومان) صرف تملکات گلوگاهها و توسعه فضاهای حیاتی شده است؛ تملکاتی که راه را برای ایجاد فضاهای تنفسی سبز و بهبود وضعیت معابر اصلی بافت فرسوده هموار میسازد. شهرداری در این مسیر، نه تنها به دنبال نوسازی، بلکه بر ایجاد زیرساختهای خدماتی جدید مانند ایستگاههای اتوبوس سبز و بهسازی بوستانها تمرکز دارد تا ماندگاری شهروندان را در این بافت غنی افزایش دهد.
جدیدترین و مهمترین گام در حوزه حفاظت از هویت شهر، عضویت رسمی کلانشهر قم در مجمع شهرهای تاریخی ایران است. این دستاورد که پس از ارزیابیهای کارشناسی محقق شده، دریچهای تازه برای جذب اعتبارات تخصصی و اجرای پروژههای مرمتی خواهد بود.
این عضویت، اهمیت حفظ عناصر تاریخی مانند سراهای قدیمی و ساماندهی محلات اطراف حرم مطهر را دوچندان میکند.
کارشناسان معتقدند که احیای بافتهای تاریخی، نه تنها جنبه فرهنگی دارد، بلکه موتور محرک گردشگری فرهنگی و اقتصادی پایدار است. تبدیل قم از یک مقصد صرفا مذهبی به یک مقصد فرهنگی-تاریخی، مستلزم حفظ اصالت محلات قدیمی و ارائه خدمات شهری مدرن در کنار آنهاست.
توسعه زیرساختهای ترافیکی قم، یک ضرورت کالبدی برای مدیریت شهری در قرن حاضر است، اما شکوه واقعی قم در حفظ لایههای تاریخی آن نهفته است. موفقیت مدیریت شهری در دوره کنونی، در گرو توانایی آن در ایجاد توازن پویا میان اجرای تقاطعهای غیرهمسطح و حفظ اصالت کوچههای تاریخی است.
با تخصیص اعتبارات و تمرکز بر بازآفرینی بافتهای فرسوده منطقه هفت، به نظر میرسد عزم جدی برای جلوگیری از مهاجرت ساکنان و احیای ارزشهای نهفته در شهر وجود دارد.
امید است آینده قم، شهری باشد که نه تنها در مسیرهای سریعالسیرش روان حرکت میکند، بلکه در کوچههای قدیمیاش، اصالت و خاطرات چندین هزار ساله خود را نیز با افتخار به نمایش میگذارد.
