زهره نعلبندی
شاخه سبز - در سالهای اخیر، چهره فرهنگی قم با شتابی آرام اما پیوسته در حال دگرگونی است. نسلی از جوانان تحصیلکرده و خلاق که در دل شهری با پیشینه مذهبی و علمی ریشهدار رشد کردهاند، اکنون با بهرهگیری از فناوری و ایدههای نو، مسیر تازهای از فعالیتهای فرهنگی را گشودهاند. از پلتفرمهای مجازی بومی گرفته تا کارگاههای هنری و محتوایی، قم امروز بیش از هر زمان دیگری شاهد ظهور «فرهنگ کارآفرینانه» است.
به گزارش خبرنگار شاخه سبز، اگر تا چند سال پیش قم بیشتر با فعالیتهای آموزشی و مذهبی شناخته میشد، اکنون در حاشیه همین نهادهای سنتی، زیست تازهای از نوآوری فرهنگی شکل گرفته است. در فضای کوچههای اطراف خیابان ارم و محورهای فرهنگی شهر، گروههایی از جوانان مشغول طراحی اپلیکیشنهای بومی، پادکستهای فرهنگی، و برگزاری رویدادهاییاند که به نوعی بازتاب نیاز نسل جدید قم است.
خانم حسینی، مدیر یکی از مجموعههای محتوایی دانشگاهی در قم، میگوید: ما دریافتیم که نسل جدید مخاطبان دینی یا فرهنگی دیگر منتظر برنامههای رسمی نیستند. آنها خودشان تولیدکنندهاند که اگر حمایت و اعتماد صورت بگیرد فضای این شهر آماده یک خیز فرهنگی است.
پدیدآمدن استارتاپهای فرهنگی در قم از حدود سال ۱۳۹۸ برجستهتر شد؛ زمانی که تعدادی از فارغالتحصیلان حوزه و دانشگاه تصمیم گرفتند میان دانش دینی و فناوری ارتباط برقرار کنند. پلتفرمهایی برای آموزش خوشنویسی آنلاین، تولید محتوای مذهبی بصری، و فروش صنایعدستی قم در فضای مجازی، نمونههایی از این رویدادهاست.
یکی از نمونههای موفق، استارتاپ «فرهنگیار» است که در سال گذشته عنوان برترین طرح فرهنگی فناورانه استان را از آن خود کرد. این مجموعه با گردآوری دهها مربی فرهنگی، توانسته سامانهای طراحی کند که آموزشهای هنری و دینی را در قالب ویدیو و بازی به جوانان ارائه دهد.
سید محمدتقی موسوی، بنیانگذار این طرح، میگوید: برای ما مهم بود قم فقط مرکز صدور علم دینی نباشد، بلکه خودش الگوی ترکیب ایمان و فناوری هم شناخته شود. بسیاری از جوانان امروز با محتواهای چندرسانهای زندگی میکنند، پس باید پیام فرهنگی را با زبان فناوری به آنها رساند.
اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم در چند سال اخیر برنامههایی را برای حمایت از استارتاپهای فرهنگی آغاز کرده است. از جمله راهاندازی «خانه نوآوری فرهنگی قم» در پردیس قدس که هدف آن ایجاد ارتباط میان ایدهپردازان جوان و نهادهای پشتیبان است.
با این همه، فعالان فرهنگی همچنان از برخی موانع ساختاری گلایه دارند؛ نبود تسهیلات پایدار، کمبود فضاهای مناسب برای فعالیت تیمی، و نگاه محافظهکارانه نسبت به تجربههای جدید، از جمله چالشهایی است که در گفتگوها مکررا شنیده میشود.
زهرا فاطمی، طراح گرافیک و فعال فرهنگی، میگوید: قم یک شهر با ظرفیت بزرگ فرهنگی است، اما هنوز نگاه رسمی به فناوری فرهنگی جا نیفتاده. ما برای
گرفتن مجوز یا حتی جلب مشارکت نهادها، زمان و انرژی زیادی صرف میکنیم.
در کنار فعالیتهای تجاری و دیجیتال، جریان مهم دیگری نیز در قم در حال شکلگیری است؛ رویدادهای فرهنگیِ خودجوش. جشنوارههای فیلم کوتاه طلاب، نمایشگاههای هنری جوانان، و نشستهای محتوایی در فضاهای اشتراکی، تصویری تازه از قم ساختهاند.
بهطور مثال، در تیرماه امسال «فستیوال نوآفرینی فرهنگی قم» با حضور بیش از ۵۰۰ فعال جوان برگزار شد. در این رویداد از ایدههایی چون «اپلیکیشن
آموزش تعزیه برای کودکان» تا «پلتفرم روایت شفاهی زیارت» رونمایی شد.
خلاصه کلام اینکه جوانان قم، با تکیه بر ریشههای غنی تاریخی و مذهبی شهر، در حال شکلدهی به یک «موج نو فرهنگی» هستند که فراتر از کلیشههای مرسوم، به دنبال تلفیق سنت و مدرنیته است. این نسل، که دسترسی گستردهای به فضای مجازی و منابع اطلاعاتی جهانی دارد، از ابزارهای نوین برای بیان دغدغهها، خلاقیتها و دیدگاههای جدید خود استفاده میکند. آنها در فضاهای مختلف، از تولید محتوای دیجیتال و سینمای
حضوری فعال دارند و تلاش میکنند تا هویت فرهنگی شهر را در عین پایبندی به ارزشهای بومی، با نگاهی پویا و رو به آینده بازتعریف کنند.
این تحرک، قم را از یک مرکز سنتی به محلی برای گفتمانهای فرهنگی جدید تبدیل کرده است.
این پیشگامی نسل جوان قم صرفا در حوزه هنر و رسانه خلاصه نمیشود، بلکه نمود عمیقتری در مشارکت مدنی و طرح مسائل اجتماعی دارد. آنها با جسارت بیشتری به نقد وضع موجود پرداخته و راهحلهای نوآورانهای را در قالب کمپینهای اجتماعی یا پروژههای شهری مطرح میکنند. این حرکت جمعی، نشاندهنده بلوغ فکری و میل به تاثیرگذاری عملی در ساختار فرهنگی و اجتماعی شهر است. موفقیت این موج نو در گرو حمایت نهادها و ایجاد بسترهای مناسب برای بروز خلاقیت بدون محدودیتهای غیرضروری خواهد بود تا پتانسیل کامل این نیروی جوان برای ارتقای سطح کیفی زندگی فرهنگی شهر شکوفا گردد.
