چهار نگاه به هوش مصنوعی ؛
زهره مهرنوروزی-در عصر هوش مصنوعی، خانه دیگر تنها محل سکونت نیست؛ بلکه به فضایی هوشمند بدل شده که داده‌ها، الگوریتم‌ها و تصمیم‌گیری‌های دیجیتال در آن جریان دارند. این تحول، خانواده را در برابر فرصت‌ها و تهدیدهایی نو قرار داده است. این نگرانی وجود دارد ما چهره خانواده ایرانی را در آینه الگو ریتم ها چگونه خواهیم دید و فرصت ها و چالش ها چیست؟ در ادامه بخش کارشناسی موضوع هوش مصنوعی و خانواده ها از زبان دو کارشناس علوم دیجیتال منعکس می کنیم تا بدانیم فرصت ها چیست و تهدیدها تا چه اندازه جدی است.
به گزارش شاخه سبز به نقل از خبرگزاری مهرمهدی واحدی، استادیار تکنولوژی آموزشی دانشگاه علامه طباطبایی، در نشست آینده فرزندان در عصر هوش مصنوعی و آمادگی خانواده‌ها با هدف بررسی تخصصی فرصت و تهدیدهای هوش مصنوعی در زندگی خانواده‌ها بر لزوم شکل‌گیری یک فهم صحیح و سیاست‌گذاری منسجم در این زمینه تأکید کرد.
مهدی واحدی با هشدار درباره یک «ادراک عمومی مخاطره‌آمیز» در جامعه افزود: هرگونه بحث تربیتی پیرامون هوش مصنوعی، امروز آزمون و خطای صرف نیست. برنامه‌های آموزشی که کودکان و نوجوانان استفاده می‌کنند، سیستم‌های نظارتی در شبکه‌های اجتماعی و انواع ابزارهای فناوری، گفت‌وگوهای روزمره ما؛ رد پای هوش مصنوعی در همه این‌ها نیست، بلکه یک لایه نامرئی اما بسیار حاضر و هنجارشده است.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی حوزه‌های نفوذ هوش مصنوعی را بسیار گسترده خواند و تصریح کرد: هوش مصنوعی در آموزش هست، در تفریحات هست، در ارتباطات هست و حتی در شکل‌گیری هویت کودکان و نوجوانان ما امروز کاملاً ردش دیده می‌شود. در واقع محدود کردن آن صرفاً به چت‌ها می‌تواند ما را غافل کند از بخش اعظم و البته نامرئی تأثیر هوش مصنوعی بر موضوع تربیت و زندگی کودکان ما.
واحدی پرسش کلیدی را اینگونه مطرح کرد: آیا فناوری هوش مصنوعی می‌تواند یک ابزار برای توانمندسازی نسل آینده ما تبدیل شود یا اینکه خطر پنهانی برای حوزه‌های مختلفی مثل حریم خصوصی، خلاقیت، استقلال کودکان و گفت‌وگو است؟ این پرسش می‌تواند راهگشای برخی از مباحث باشد.
وی با بیان اینکه «ما در آستانه یک گذار تاریخی در حوزه فناوری هستیم»، به فرصت‌های بی‌نظیر این فناوری اشاره کرد: هوش مصنوعی امروز می‌تواند شکاف‌های آموزشی را به شدت کاهش دهد، می‌تواند آموزش را شخصی‌سازی کند و متناسب با شرایط هرکدام از فرزندان و دانش‌آموزان ما باشد و در واقع می‌تواند کودکان ما را برای دنیای جدید آماده کند.
این کارشناس تکنولوژی آموزشی در عین حال به نگرانی‌های جدی نیز اشاره کرد و هشدار داد: اگر برای این نگرانی‌ها برنامه وجود نداشته باشد، با مخاطراتی مواجه خواهیم شد. نگرانی‌هایی مثل جایگزینی ارتباطات انسانی که الان در میان بچه‌های ما به جهت مواجهه و کاربست بی‌مهابای هوش مصنوعی شاهد آنیم. کلان‌داده‌های کودکان ما که بدون نظارت و از طریق اسباب‌بازی‌ها و اپلیکیشن‌های مختلف جمع‌آوری می‌شوند، می‌توانند مخاطراتی برای خانواده‌ها و جامعه ایجاد کنند. الگوریتم‌های هوش مصنوعی خود نیز مسئله مهم و نگران‌کننده‌ای هستند.
واحدی با بیان اینکه ما در میانه یک «دوگانه تاریخی» قرار داریم، به وضعیت سیاست‌گذاری در جهان اشاره کرد: امروز دنیا نسبت به اصل قانون‌گذاری و قاعده‌مند کردن هوش مصنوعی به جدیت فکر می‌کند. کشورهای پیشرو در حوزه سواد و تربیت رسانه‌ای در حال اقدام هستند.
ی در ادامه به تحلیل وضعیت ایران پرداخت و با بیان اینکه «ما زودتر از فناوری‌های قبلی مثل ویدئو، اینترنت و ماهواره، این فناوری را بدون مقاومت پذیرفتیم»، این ادعا را که این پذیرش به دلیل «تغییر پارادایم‌های ذهنی سیاست‌گذاران» است، رد کرد و گفت: اگر چنین بود، ما در این چهار پنج سال اخیر باید شاهد اتفاقات مهمی می‌بودیم که هنوز با آن مواجه نشده‌ایم. این سوال مطرح است که سازمان‌های متولی به کجا رسیدند و الان چه نقشی در سیاست‌گذاری و قاعده‌گذاری هوش مصنوعی در کشور دارند؟ مسئله هوش مصنوعی در نظام تعلیم و تربیت ما کجاست؟
این استاد دانشگاه با اشاره به ارتباطش با نهادهای سیاست‌گذار افزود: تا جایی که من اطلاع دارم، هنوز اتفاق خاصی نیفتاده است. در حالی که اگر فهم درست و دقیقی از جایگاه هوش مصنوعی در دنیای کنونی وجود داشت، ما الان باید دغدغه‌ها را در قالب فعالیت‌های ناظر بر قاعده‌گذاری، تنظیم‌گری و حتی کنش و واکنش در سطح مدرسه می‌دیدیم که تا آنجا فاصله داریم.
واحدی با ارائه تحلیل خود از دلیل این سکون و بی‌عملی گفت: شاید تعبیر اینکه حاکمیت به نوعی پذیرفته و مقاومت نمی‌کند، اساساً به این دلیل باشد که جنس هوش مصنوعی، جنس متفاوتی است و گستره آن به قدری وسیع است که اساساً مقاومت و ایستادگی و مباحثی از این دست، عقلانی نیست. به خاطر همین، در فضای بی‌تصمیمی به سر می‌بریم. در فضای ممانعت و مواجهه منفی نیستیم، اما در عین حال در یک فضای آمادگی کامل برای برنامه‌ریزی دقیق هم قرار نداریم.
ایران در قبال هوش مصنوعی در فضای بی‌تصمیمی به سر می‌برد
واحدی در ادامه با اشاره به نفوذ همه‌جانبه هوش مصنوعی در زندگی افزود: هوش مصنوعی تنها به چت‌ها محدود نیست، بلکه لایه‌ای نامرئی اما بسیار حاضر در آموزش، تفریح، ارتباطات و حتی شکل‌گیری هویت کودکان ماست. محدود کردن درک ما به چت‌ها، ما را از بخش اعظم تأثیرات آن غافل می‌کند.
وی پرسش کلیدی را اینگونه مطرح کرد: آیا این فناوری می‌تواند ابزاری برای توانمندسازی نسل آینده باشد یا خطری پنهان برای حریم خصوصی، خلاقیت و استقلال کودکان؟
این استاد دانشگاه با بیان اینکه «در آستانه یک گذار تاریخی هستیم»، به دوگانگی موجود اشاره کرد: از یک سو، هوش مصنوعی می‌تواند شکاف آموزشی را کاهش دهد، آموزش را شخصی‌سازی کند و کودکان را برای دنیای جدید آماده کند. از سوی دیگر، نگرانی‌های جدیی مثل جایگزینی ارتباطات انسانی، سو استفاده از کلان‌داده‌های کودکان و الگوریتم‌های غیرشفاف وجود دارد.
واحدی با انتقاد از سکون نهادهای متولی گفت: اگر فهم درستی از جایگاه هوش مصنوعی وجود داشت، باید تاکنون شاهد فعالیت‌های ناظر بر قاعده‌گذاری و حتی کنش در سطح مدرسه می‌بودیم، اما متأسفانه هنوز چنین اتفاقی نیفتاده است.
وی در تحلیل این وضعیت افزود: به نظر می‌رسد جنس هوش مصنوعی و گستره وسیع آن به حدی است که مباحث مقاومت و ایستادگی در برابر آن، عقلانی به نظر نمی‌رسد. همین موضوع منجر به فضای بی‌تصمیمی فعلی شده است. ما نه در فضای ممانعت و مواجهه منفی و نه در فضای آمادگی کامل برای برنامه‌ریزی دقیق هستیم.
کارکردهای هوش مصنوعی برای روابط خانوادگی
به گزارش شاخه سبز به نقل از خبرگزاری ایکنا سمیرا خطیب عضو هیئت علمی دانشگاه سوره در چهارمین نشست علمی ششمین همایش سواد فضای مجازی گفت: تحلیل رفتار فرزندان، افزایش مهارت‌های زندگی، سلامت فکری و جسمی اعضای خانواده از جمله کارکردهای هوش مصنوعی در حوزه روابط خانوادگی است.
نسبت به هوش مصنوعی خوش‌بین باشیم اما غافل نباشیم
سمیرا خطیب‌زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه سوره بیان کرد: باید به تأثیر هوش مصنوعی بر سبک زندگی بپردازیم. هوش مصنوعی امروز به یک ضرورت انکارناپذیر برای خانواده آینده تبدیل شده است. این فناوری نوظهور ویژگی‌های مختلفی دارد که می‌توان به کم‌کردن، فضای شخصی‌سازی شده و کارایی اشاره کرد.
خطیب‌زاده افزود: در آینده نه چندان دور شاهد خانواده‌ای‌هایی هستیم که هوش مصنوعی در تمامی روابط آنها نقش اصلی را بازی می‌کند. می‌توان به هوش مصنوعی چهار نگاه خوش‌بینانه، بدبینانه، انتقادی و عملگرا داشت. من با نگاه عملگرا به هوش مصنوعی می‌نگرم زیرا براساس آمارهای مستند، کشور ما در حوزه تولید علم در زمینه هوش مصنوعی رتبه اول منطقه و پانزدهم دنیا را دارد اما در حوزه استفاده از هوش مصنوعی و قابلیت‌ها و ظرفیت‌های آن، رتبه هفتاد و هفتم در جهان را داریم؛ به همین دلیل تحلیل اینکه ما چطور می‌توانیم از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف از جمله روابط خانوادگی استفاده کنیم، یکی از مأموریت‌های مهم ماست.
وی اظهار کرد: طبق گفته حضرت علی(ع) دانش و علم قدرت است؛ اگر ما نتوانیم از این دانش استفاده کنیم و پیروز شویم، کسانی که از این علم استفاده می‌کنند بر ما یورش می‌برند و مغلوب می‌شویم. ظرفیت‌هایی داریم که می‌توان از آن در روابط خانوادگی استفاده کرد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در کنار قابلیت‌ها و نقاط مثبت باید به اثرات منفی هوش مصنوعی نیز پرداخت، بیان کرد: فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی می‌تواند بر ارتباط بین اعضای خانواده تأثیر بگذارد و باعث کاهش تعاملات خانوادگی شود. هوش مصنوعی می‌تواند تصمیمات و ترجیحات را کانالیزه و حباب ایجاد کند که منجر به تصمیم‌گیری‌های نادرست شود. همچنین هوش مصنوعی می‌تواند نقض حریم خصوصی را انجام دهد.
وی ادامه داد: از بین رفتن جنبه‌های پرورشی و تربیتی بین والدین و فرزندان یکی دیگر از مشکلات هوش مصنوعی است زیرا نمی‌گذارد تا تعاملات مستقیم شکل بگیرد بنابراین لازم است تا سواد فضای مجازی خود را ارتقا دهیم و مطالبی که در فضای مجازی ارائه می‌شود را کورکورانه نپذیریم. باید براساس فرهنگ کشور و ارزش‌های خانوادگی تصمیمات آگاهانه گرفت و تفکر کاملاً مستقل در مواجهه با هوش مصنوعی داشته باشیم.
خطیب‌زاده تصریح کرد: قطعاً استفاده از هوش مصنوعی در زندگی امروز اجتناب‌ناپذیر است اما باید توجه داشت که هر فناوری حامل یک سری از فرهنگ‌ها، باورها و اعتقاداتی است که سازندگان آن ابزارها داشته‌اند؛ اگر صرفاً به هوش مصنوعی نگاه ابزاری داشته باشیم جامعه ما را دچار مشکل می‌کند. باید از هوش مصنوعی در جامعه استفاده آگاهانه داشته باشیم و به فرهنگ ایرانی اسلامی توجه کنیم. همان اندازه که بنیان‌های فرهنگی، اهداف و مبانی دینی برای ما مهم است باید از این فناوری‌های جدید در زندگی خود استفاده کنیم. نگاه ما باید نسبت به این موضوعات خوش‌بینانه باشد اما نباید دچار غفلت شویم که اگر غافل شویم منجر به غافلگیری می‌شود. استفاده آگاهانه و هدفمند می‌تواند تهدیدهای این فضای جدید را به حداقل برساند.
و حقیقت این است، خانواده در آینه الگوریتم‌ها، هم می‌تواند تصویر روشن‌تری از خود ببیند، و هم ممکن است در بازتاب‌های تحریف‌شده گم شود. آنچه تعیین‌کننده است، آگاهی، گفت‌وگو و حفظ کرامت انسانی در مواجهه با فناوری است که باید توسط کارشناسان بررسی شده و به تصمیم گیری درستی بینجامد.
