فاطمه مداح نظری - فضای مجازی از چنان اهمیتی برخوردار است که رهبر معظم انقلاب تاکیدات زیادی نسبت به بهره گیری صحیح و استفاده اثرگذار از آن را به دلسوزان نظام توصیه می کنند.
رهبر معظم انقلاب در متنی در خصوص اهمیت فضای مجازی چنین فرمودند: با عرض ادب و احترام به محضر استاد گرامی و کاربران محترم : مدتها پیش حقیر مطلبی را به نقل از جناب حاج حسین یکتا خواندم که فرموده بودند: “مقام معظم رهبری فرموده است اگر من امروز رهبر انقلاب نبودم حتماً رئیس فضای مجازی کشور می‌شدم که این اهمیت فضای مجازی را برای مقام معظم رهبری نشان می‌دهد “
بنده حقیر مایل بودم کامل صحبت رهبری روحی فداه را در این خصوص مطالعه کنم اما هرچه گشتم نتوانستم اصل مطلب را پیدا کنم،یعنی سخرانی که رهبری روحی فداه در آن این جمله بیان فرمودند را متاسفانه ندیدم
اکنون با توجه به این جمله امام خامنه ای روحی فداه چند سوال از محضرتان دارم:
۱- لطف بفرمایید کامل این جمله ایشان را برای حقیر تبیین بفرمایید،و بفرمایید اگر ایشان مدیر فضای مجازی میشدند چکارهایی انجام میدادند؟ دغدغه هایشان چه بوده است؟ فرض کنید ایشان میخواستند این مدیریت را به تک تک ماها بسپارند انتظار داشتند چه مواردی در نظر بگیریم؟ اگر ایشان مدیر بودند برای آسیبهای فضای مجازی چه تدابیری می اندیشیدند؟ مثلا اگر میخواستند مدیریت فضاهایی مثل تلگرام و واتس آپ و غیره را در ست بگیرند از افراد مذهبی چه انتظاراتی داشتند؟ چگونه در این فضاها فعالیت کنند؟
۲- اگر رهبری روحی فداه مدیر فضای مجازی بودند و قرار بود به خانم ها در فضای مجازی امر به تکلیف کنند چه مواردی را بر عهده آنان میگذاشتند،؟دقیقا میخواستند خانمها در چه زمینه هایی از فضای مجازی وارد شوند،؟ چگونه فعالیت کنند؟ در کدام فضا ها وارد شوند و در کدام فضاها وارد نشوند؟ (سایت ها ،واتس آپ ،تلگرام و غیره…) تا چه حد در فضای مجازی باشند؟ و دقیقا بفرمایید یک حانم باید چگونه در فضای مجازی باشد که به تکلیفش نسبت به امر مولایش عمل نموه باشد
فرمانده سپاه ناحیه ملایر با بیان اینکه ورود به فضای مجازی با توجه اهمیت آن از ضروریات سپاه و بسیج است، گفت: فراهم کردن زیرساختهای شبکه شباب در کشور به استحکام لایه‌های درونی نظام کمک می‌کند.
سرهنگ مصطفی رستمی در رزمایش شباب با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری که فرمودند «فضای مجازی به اندازه انقلاب اسلامی اهمیت دارد»، اظهار داشت: ورود به فضای مجازی با توجه اهمیت آن از ضروریات سپاه و بسیج است.
وی افزود: فراهم کردن زیرساختهای شبکه شباب در تمام نقاط ایران اسلامی می‌تواند به استحکام لایه‌های درونی نظام کمک کند.
وی تصرح کرد: در صورت آگاه شدن بسیجیان به اهمیت این شبکه، در آینده شبکه شباب به یکی از شبکه‌های اثرگذار برای نظام تبدیل خواهد شد.
وی با اشاره به رصد شبکه در سطح شهرستان گفت: وضعیت ملایر نسبت به استان مناسب بوده و عملکرد بهتری دارد اما راضی‌کننده نیست.
رستمی خاطرنشان کرد: باید تمام رده‌های بسیج در آینده نزدیک از شبکه شباب بهره‌مند شوند واین مهم مستلزم آماده‌سازی زیرساختهای لازم است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر شباب در بین بسیجیان کمرنگ است و باید در راستای معرفی این شبکه بیشتر تلاش شود، گفت: اگر کسی بخواهد از شباب بهره‌برداری کند منابع آن خوب بوده و جوابگوی نیاز پایگاه است.
فرمانده سپاه ناحیه ملایر با بیان اینکه باید در راستای غنی‌سازی این شبکه نظرات کاربران لحاظ شود، افزود: عدم توجیه کارکنان به اهمیت شباب، فراهم نبودن زیرساخت‌ها و حجم بالای ماموریت‌ها که امکان استفاده از شباب را از کاربران گرفته از جمله مشکلات موجود در این زمینه است.
وی با اشاره به ورود شبکه‌های اجتماعی و ترویج آن در بین مردم خاطرنشان کرد: باید برای این معضل فکری اساسی کرد.
حاج حسین یکتا به نقل از رهبر انقلاب: اگر رهبر نبودم رئیس فضای مجازی می‌شدم
مقام معظم رهبری فرموده است اگر من امروز رهبر انقلاب نبودم حتماً رئیس فضای مجازی کشور می‌شدم که این اهمیت فضای مجازی را برای مقام معظم رهبری نشان می‌دهد.
حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در حکمی اعضای جدید شورای عالی فضای مجازی را برای یک دوره چهار ساله منصوب کردند.
حضرت آیت الله خامنه‌ای در این حکم، با اشاره به اهمیت شورای عالی فضای مجازی در «مواجهه هوشمندانه و مقتدرانه با تحولات این عرصه»، و همچنین وظیفه اصلی این تشکیلات یعنی «سیاستگذاری، مدیریت کلان و برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های لازم و به‌هنگام و نظارت و رصد کارآمد و روزآمد در فضای مجازی»، ۱۰ محور مهم وظایف و مأموریتهای شورای عالی فضای مجازی را ابلاغ کردند.
متن حکم رهبر انقلاب اسلامی به این شرح است:
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
پیدایش فضای مجازی در چند دهه‌ی اخیر یکی از بزرگترین نمادهای تحول جهانی است. رخدادی که تأثیرات شگرف آن هر روز در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی و دفاعی در عرصه‌ی ملی و بین‌المللی نمود بیشتری پیدا می‌کند.
اکنون بیش از سه سال از تشکیل شورای عالی فضای مجازی می‌گذرد: شورائی که با مرکز ملی فضای مجازی وابسته به آن، به عنوان نقطه کانونی مواجهه‌ی هوشمندانه و مقتدرانه با تحولات پرشتاب این عرصه، برای استفاده از فرصت‌ها و ظرفیت‌ها و مقابله با آسیب‌ها و تهدیدات آن شناخته شده است.
وظیفه اصلی این تشکیلات سیاستگذاری، مدیریت کلان و برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های لازم و به‌هنگام و همچنین نظارت و رصد کارآمد و روزآمد در این عرصه میباشد. لذا لازم است با توجه به تحولات سریع و پیچیده در این میدان از یک طرف و نیازهای واقعی و متراکم کشور از طرف دیگر، خود را برای انجام رسالتی سنگین در یک دوره چهار ساله آماده کند.
اینجانب ضمن تأکید بر مفاد حکم اولیه تشکیل شورا و پیوست آن، ضروری می دانم که نکات و موارد زیر، مورد اهتمام و توجه جدی رئیس و اعضای محترم شورای عالی فضای مجازی قرار گیرد.
۱- انحلال شوراهای عالی مصوب در گذشته که موازی این شورا هستند، به‌منظور تحکیم جایگاه فراقوه‌ای و موقعیت‌محوری و کانونی شورای عالی و نیز انتقال وظایف آن شوراها به شورای عالی فضای مجازی.
۲- تثبیت و تقویت جایگاه مرکز ملی فضای مجازی به عنوان بازوی شورای عالی فضای مجازی در جهت تحقق تصمیمات آن شورا با وظایف: رصد وضعیت جاری فضای مجازی و پیش‌بینی و آینده‌نگری تحولات دراین فضا در سطح ملی و بین‌المللی، ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی میان وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای مختلف ذی‌ربط در ابعاد علمی، فنی، اقتصادی، بازرگانی، حقوقی، انتظامی، امنیتی و دفاعی مرتبط با فضای مجازی و نظارت مستمر بر عملکرد دستگاه‌ها و بخش‌های ذی‌ربط در چارچوب مصوبات شورای عالی.
۳- ارتقای جمهوری اسلامی ایران به قدرت سایبری در طراز قدرت‌های تأثیرگذار جهانی و برخورداری از ابتکار عمل و قدرت تعامل با دیگر کشورها در جهت شکل‌دهی به قواعد و قوانین مرتبط با فضای مجازی در عرصه جهانی با رویکرد اخلاق‌مدار و عادلانه.
۴- اهتمام ملی و همه‌جانبه و سرمایه‌گذاری جدی در امر ایجاد و توسعه انواع فناوری‌ها و صنایع کاملاً پیشرفته و رقابتی خصوصاً با استفاده و ایجاد رشته‌های نوین دانشگاهی و تربیت سرمایه‌های انسانی متعهد، متخصص و کارآمد مورد نیاز در بخش‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، محتوایی و خدماتی در تمامی ابعاد فضای مجازی به‌ویژه در برنامه ششم توسعه و برنامه‌ریزی سالانه کشور.
۵- تسریع در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات پس از تصویب طرح آن در شورای عالی و نظارت مستمر و مؤثر مرکز ملی بر مراحل راه‌اندازی و بهره‌برداری از آن.
۶- اهتمام ویژه به سالم‌سازی و حفظ امنیت همه‌جانبه فضای مجازی کشور و نیز حفظ حریم خصوصی آحاد جامعه و مقابله مؤثر با نفوذ و دست‌اندازی بیگانگان دراین عرصه.
۷- ترویج هنجارها، ارزش‌ها و سبک زندگی اسلامی ایرانی و ممانعت از رخنه‌ها و آسیبهای فرهنگی و اجتماعی در این عرصه و مقابله مؤثر با تهاجم همه‌جانبه فرهنگی و نیز ارتقای فرهنگ کاربری و سواد فضای مجازی جامعه.
۸- احراز جایگاه و سهم مناسب برای اقتصاد دانش‌بنیان در فضای مجازی در چارچوب سیاست‌های اقتصاد مقاومتی کشور و برنامه‌ریزی همه‌جانبه برای بهبود شرایط کسب وکار مرتبط با فناوری‌های مجازی و بهره‌گیری از فرصت‌های اشتغال‌زایی ونیز رونق محتوا، خدمات و تجارت در این عرصه.
۹- توسعه محتوا و خدمات کارآمد و رقابتی منطبق بر ارزش‌ها و فرهنگ اسلامی – ایرانی در تمامی قلمروهای مورد نیاز جامعه و جلب مشارکت‌های مردمی و بکارگیری ظرفیت‌های بخش خصوصی در این زمینه.
۱۰- تدوین و تصویب نظام‌های امنیتی، حقوقی، قضایی و انتظامی مورد نیاز در فضای مجازی.
از خداوند متعال توفیق خدمتگزاری روزافزون برای همه‌ی حضرات مسألت می‌کنم.
ابلاغ حکم تشکیل شورایعالی فضای مجازی در اسفندماه ۱۳۹۰ همزمان با جریان به‌روزرسانی مداوم اخبار ریز و درشت داخلی و بین‌المللی، توجه اهالی حوزه فناوری و شهروندان فعال در فضای مجازی را به خود جلب کرد. این شورا به دستور مقام معظم رهبری و به‌منظور راه‌اندازی مرکز ملی فضای مجازی در اسرع وقت تشکیل شد و رئیس‌جمهور، ریاست آن را برعهده دارد.
حضور رؤسای نهادهای فرهنگی، قضایی، نظامی و انتظامی در شورا علاوه بر رؤسای سه قوه، تحلیل کاربران از آینده فضای مجازی را با سؤالات جدی مواجه می‌کند. آیا این فضا رو به هر چه امنیتی‌تر کردن فضای مجازی خواهد رفت؟ آیا اینترنت داخلی، جایگزین دسترسی به اینترنت خارجی خواهد شد؟ چه نیازی به ایجاد شورا داشتیم؟ آیا وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات و دیگر نهادهای مسؤول، قادر به ساماندهی فضای مجازی نیستند؟
در بیست‌وپنجمین شماره ماهنامه مدیریت ارتباطات، زینب کوهیار در گفتوگو با دکتر علیرضا طالب‌پور، شرایط کنونی فضای مجازی، چرایی نیاز به شورایعالی فضای مجازی و راهکارها و آسیبهای آن را بررسی کرده است. دکتر طالب‌پور از پیشگامان فناوری اطلاعات کشور بوده و از سال ۱۳۶۶ درگیر فعالیتهای فرهنگی و فناورانه است. وی درجه کارشناسی ارشد و دکترای هوش مصنوعی و پردازش تصویر را از دانشگاه سوری انگلستان دریافت کرده و در حال حاضر، مدیریت مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان را برعهده دارد.
وی در بخشی از این مصاحبه در پاسخ به پرسشی پیرامون ضرورت تشکیل این شورا می‌گوید: در بحث فرهنگی راه‌اندازی چنین شورایی بسیار مؤثر خواهد بود. ببینید، فضای مجازی ظرفیت‌های بسیاری دارد. متأسفانه فاصله بین استفاده های ما از این فضا و ظرفیتهایش بسیار زیاد است. این فاصله زیاد، ناشی از ناهماهنگی در عملکرد نهادهای درگیر و تصمیم گیر در بعد فرهنگی فضای مجازی است.
شورای عالی اطلاع رسانی، وزارت آی‌سی‌تی، وزارت ارشاد و دیگر نهادها، همه نیت خیر داشتند و تلاش کردند اما دستاوردهای چشمگیری نداشتند. من میدانم که رهبری حتی پیش از مطرح شدن فضای مجازی و از همان سالهای اول ورود رایانه به ایران، به فناوری اطلاعات و ارتباطات توجه داشتند که همین توجه منجر به راه‌اندازی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی شد.
تأکید ایشان بر استفاده از این فضا و استفاده از فرصت‌ها همیشگی بوده و همیشه میخواستند یک تحول جدی در این زمینه صورت بگیرد. من خاطرهای عرض می‌کنم که به درک این توجه کمک کند. سال ۱۳۶۸ به واسطه مدیرعاملی مرکز تحقیقات کامپیوتر علوم اسلامی، خدمت ایشان بودم. برای جلسهای به دلیلی که دست ما نبود، دیرتر از موعد تعیین شده رفتیم. وقتی رسیدیم به ما عتاب کردند و گفتند هر روز که بگذرد و ما از این فناوری در منابع اسلامی استفاده نکرده باشیم، ضایعه جبرانناپذیر است. این توجه ایشان از سال ۱۳۶۸ مطرح بود و حالا هم که سال ۹۱ است، متأسفانه مسؤولان متناسب با توجه ایشان کار نکردند وگرنه خیلی بیشتر از اینها میتوانستیم از فرصت‌های فضای مجازی و فناوری استفاده کنیم. درحال حاضر حوزه فضای مجازی چندین متولی دارد که هر کس، هر طور که میخواهد کار را پیش میبرد.
این مسأله به ناهماهنگیها دامن میزند. درباره یک‌سری مسائل ابتدایی معطلی ایجاد میشود و کار جلو نمی رود در حالی‌که با یک امعان نظر و تصمیم جمعی خوب، می‌توان قدم‌های ارزشمندی در این زمینه برداشت. این شورا می‌تواند معضل ناهماهنگی در این زمینه را حل کند. به علاوه برخی تحولات سیاسی اجتماعی در سالهای اخیر، مثلاً فتنه ۸۸، جنبههای منفی که بحث فضای مجازی می‌تواند داشته باشد را نشان داد و اینکه اگر ما از فرصت‌های فضای مجازی استفاده نکنیم، دیگران طور دیگری استفاده میکنند.
فضای مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند که با اینکه عمر خیلی زیادیندارند، توانسته اند به خوبی در زندگی مردم جا باز کنند. مردم بسیاری در سنین مختلف و ازگروه های اجتماعی متفاوت در فضای مجازی کنار هم آمده اند و از فاصله های بسیار دور دردنیای واقعی، از این طریق با هم ارتباط برقرار می کنند. امروزه روش های ارتباطی با دیگران از طریق اینترنت افزایش یافته است. پست الکترونیک، پیام های کوتاه، چت روم ها، وب پایگاه ها و بازی ها، روش هایی برای گسترش و حفظ روابط اجتماعی شده اند. روزانه نزدیک به چهارصد میلیون نفر در سراسر دنیا از اینترنت استفاده می کنند و یکی از کاربردهای اصلی اینترنت، برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران است. شاید عیب اصلی ارتباط های اینترنتی آن است که ارتباط در فضای مجازی، اساساً بر متن استوار است و بنابراین، از نشانه های بصری و شنیداری در تعامل های رو در رو بی بهره است.
امروزه خانواده ایرانی در سبد فرهنگی خود مواجه با شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی، رسانه‌های مدرن و … است که هر کدام به نوبه خود بخشی از فرآیند تأثیرگذاری در خانواده را هدف گرفته‌اند. بعضی از شبکه‌های ماهواره‌ای که به طور تخصصی تمام تمرکز خود را بر مقوله خانواده نهاده است و پیام مشترک برنامه‌های این شبکه‌ها عبارتند از: “ترویج خانواده‌های بی‌سامان ولجام گسیخته در مقابل ساختار خانواده، عادی سازی خیانت همسران به یکدیگر، عادی جلوه‌دادن روابط جنسی دختر و پسر پیش از ازدواج، ترویج فرهنگ هم‌باشی به جای ازدواج و عادی جلوه‌دادن سقط جنین برای دختران“ .
پیامدهای مواجهه مخاطبان ایرانی با برنامه‌های شبکه‌های ماهواره‌ای دغدغه‌های بسیاری را برای جامعه کارشناسی ایجاد کرده است. بسیاری از کار‌شناسان خانواده و بهداشت جنسی از برنامه‌ریزی برای تأثیر فرهنگی این سریال‌ها در عادی‌سازی خیانت زوجین به یکدیگر می‌گویند. افزون بر شبکه‌های ماهواره‌ای ما مواجه با سیل عظیم دی‌وی‌دی‌های سریال‌های خارجی هستیم که بخش عمده این سریال‌ها در مقوله زن و خانواده با ترویج فرهنگ بی‌حیایی و بی‌عفتی و عادی‌سازی مقوله خیانت، عشق‌های ضربدری، مثلثی و… قصد همراه کردن مخاطب با خود را دارد و ممکن است مخاطب با دریافت پیام این سریال‌ها، با محتوای ارائه شده آنها احساس هم‌ذات‌پنداری کند.
گسترش فضای مجازی در حوزه رابطه فرزندان و والدین نیز تغییراتی بوجود آورده است که از جمله آن به کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزند، شکاف نسلی به دلیل رشد تکنولوژی، از بین رفتن حریم بین فرزندان و والدین و ایستادن در برابر یکی از والدین یا هر دو را می‌توان نام برد. در بحث ازدواج‌ها نیز مسائلی چون ناپایداری ازدواج‌ها، تغییر الگوی همسرگزینی، نداشتن مهارت‌هایی برای ازدواج ناتوانی والدین برای آموزش به فرزندان، افزایش روابط دختر و پسر در زمان نامزدی بدون عقد، تمایل به دریافت مهریه‌های سنگین، بالا رفتن سن ازدواج و افزایش تنوع‌طلبی جنسی مردان و … را می‌توان اشاره کرد. تغییراتی که در حوزه دینی در جامعه رخ داده، کاهش آموزه‌های دینی در خانواده، دوری خانواده از شریعت، کم‌رنگ‌شدن حریم‌های دینی در روابط خانوادگی است.
علاوه بر شبکه‌های ماهواره‌ای و مجموعه دی‌وی‌دی‌ها، مخاطب ایرانی با رسانه‌های مدرن از قبیل اینترنت و تلفن همراه که مجهز به امکانات پیامک وبلوتوث است نیز مواجه است، سبد فرهنگی خانواده ایرانی دچار تغییرات فراوانی شده است که همگی به نوعی مروج سبک زندگی مدرن است که خاستگاه این نوع سبک زندگی تمدن غربی است و ترویج این شیوه از زندگی، لاجرم تمام مؤلفه‌های معرفتی تمدن غرب را شایع می‌سازد و موجب می‌گردد بی‌سامانی در فرهنگ مسائل جنسی در کشور افزایش یابد. حال با توجه به مقدمه فوق، این سوال مطرح می شود که تأثیرات اجتماعی فضای مجازی چیست و چگونه می توان از تأثیرات زیانبار آن پیشگیری نمود؟
فاطمه مداح نظری /
