مریم قربانی (کارشناس آزمایشگاه فیزیک و شیمی و مکانیک خاک)
آزمایش خاک به مجموعه آزمایش‌هایی گفته می‌شود که برای بررسی دقیق ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک زمین در جغرافیاهای متفاوت انجام می‌شود. انجام این آزمایش برای ساختن یک ساختمان مقاوم در برابر خطرات مختلف همچون زلزله، نشست و… ضروری است و از سویی قوانینی الزام‌آور برای انجام آن نیز وجود دارد. البته همه پروژه‌ها نیازی به انجام این آزمایش ندارند که در قسمت بعدی به تفصیل این موضوع را بررسی خواهیم کرد.
این آزمایش که علاوه بر صنعت ساختمان در صنعت کشاورزی نیز اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد، اطلاعاتی بسیار مهم نظیر اسیدیته، مقاومت برشی، دانه‌بندی، حد تحمل وزن، چگالی، میزان نفوذپذیری خاک و بسیاری عوامل دیگر را استخراج خواهد کرد. داده‌های حاصل از این آزمایش می‌تواند مهندسان عمران را به سوی طراحی بهترین مدل برای ساخت یک ساختمان استاندارد و مقاوم در برابر زلزله راهنمایی کند. اما این تنها کاربردهای تست خاک نیست؛ با ما همراه باشید تا مهم‌ترین کاربردهای این آزمایش را بررسی کنیم.
کاربردهای آزمایش خاک
• از جمله مهم‌ترین کاربردهای آزمایش خاک می‌توان به این موارد اشاره کرد:
• تعیین کردن میزان و نوع مصالح مورد نیاز شما برای ساخت یک ساختمان مقاوم و استاندارد
• کمک به مهندسین طراح و محاسب برای تعیین دقیق مشخصات پروژه شما
• تعیین مسیر برای مقاوم‌سازی ساختمان در برابر زلزله
• مشخص شدن عناصر سازنده خاک و تیپ خاک و…
در مجموع می‌توان گفت در پروژه‌های بزرگ راهی جز انجام تست خاک برای ساخت یک سازه استاندارد وجود نخواهد داشت.
• زمین‌هایی که از قبل آزمایش خاک در آن‌ها و یا در همسایگی آن‌ها انجام شده و داده‌های کافی برای تحلیل شرایط خاک آن وجود داشته باشد.
• ساختمان‌هایی که زیربنای آن‌ها کمتر از ۳۰۰ متر مربع باشد.
• ساختمان‌های با اهمیت کم؛ نظیر سوله‌ها، انبارها و دیگر مکان‌هایی که خسارت خرابی آن زیاد نیست؛ مخصوصاً از لحاظ خسارت جانی.
• ساختمان‌های دارای حداکثر ۴ طبقه (با احتساب پارکینگ و انباری(
• ساختمان‌هایی که در مناطق اطراف خود سازه‌های کمی وجود داشته باشد؛ با این شرط که وضع خاک آن مساعد باشد.
• در هر صورت اگر پروژه عمرانی شما متوسط یا بزرگ است، به شما پیشنهاد می‌کنیم این آزمایش را انجام دهید؛ چراکه در استفاده شما از مناسب‌ترین نوع مصالح و به بهترین میزان، تأثیر بسیار زیادی خواهد داشت.
در چه صورت به انجام آزمایش خاک نیاز است؟
همان‌طور که گفتیم همه پروژه‌های ساخت و ساز نیاز به انجام تست خاک ندارند. در صورتی که پروژه شما مشمول موارد زیر است، نیازی به انجام این تست نخواهید داشت:
• زمین‌هایی که از قبل آزمایش خاک در آن‌ها و یا در همسایگی آن‌ها انجام شده و داده‌های کافی برای تحلیل شرایط خاک آن وجود داشته باشد.
• ساختمان‌هایی که زیربنای آن‌ها کمتر از ۳۰۰ متر مربع باشد.
• ساختمان‌های با اهمیت کم؛ نظیر سوله‌ها، انبارها و دیگر مکان‌هایی که خسارت خرابی آن زیاد نیست؛ مخصوصاً از لحاظ خسارت جانی.
• ساختمان‌های دارای حداکثر ۴ طبقه (با احتساب پارکینگ و انباری(
• ساختمان‌هایی که در مناطق اطراف خود سازه‌های کمی وجود داشته باشد؛ با این شرط که وضع خاک آن مساعد باشد.
• در هر صورت اگر پروژه عمرانی شما متوسط یا بزرگ است، به شما پیشنهاد می‌کنیم این آزمایش را انجام دهید؛ چراکه در استفاده شما از مناسب‌ترین نوع مصالح و به بهترین میزان، تأثیر بسیار زیادی خواهد داشت.
مراحل اداری انجام آزمایش خاک
بسیاری از افراد برای گذراندن مرحله انجام آزمایش خاک و دریافت مجوزهای مربوطه دچار اتلاف وقت بسیار زیادی می‌شوند و دلیل آن نیز به ناآگاهی آن‌ها از فرآیند انجام این کار مرتبط است. در ادامه یک شمای کلی از مراحل انجام آزمایش خاک و دریافت مجوزهای مربوطه به شما ارائه خواهیم داد که دانستن آن برای جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه ضروری خواهد بود:
۱. بازدید از محل
پس از صدور عوارض شهرداری شما می‌توانید به انجام آزمایش خاک بپردازید. ابتدا با یک شرکت معتبر در زمینه آزمایش خاک مذاکره می‌کنید و پس از توافق‌های اولیه، کارشناسان شرکت از زمین شما بازدید خواهند کرد. در این مرحله مواردی همچون شمالی یا جنوبی بودن جهت ساختمان، موقعیت و وضعیت ساختمان‌های همسایه، و موقعیت کلی زمین بررسی می‌شود تا بهترین روش برای حفاری و برداشت خاک مشخص شود.
۲. توافق قیمت با آزمایشگر و عقد قرارداد
پس از بازدید اولیه نوبت به نهایی کردن قیمت و عقد قرارداد نهایی با شرکت آزمایشگر می‌رسد. عوامل تعیین‌کننده قیمت آزمایش در قسمت پایانی این مقاله آمده است؛ شما می‌توانید برای انجام بهتر مذاکرات آن قسمت را مطالعه کنید. پس از عقد قرارداد، شرکت یک برگه سبز ژئوتکنیک به سازنده تحویل می‌دهد. سازنده لازم است برای دریافت تأییدیه نهایی، برگه سبز را به دفتر خدمات الکترونیک ببرد و فرآیند تأیید مدارک را انجام دهد.
۳. انجام حفاری و برداشت خاک
پس از تأیید برگه سبز، نوبت به انجام حفاری می‌رسد. اگر با یک شرکت حرفه‌ای توافق کرده باشید، فرآیند حفاری تنها چند روز زمان می‌برد. اما اگر شرکت از نیروهای غیر متخصص و ارزان استفاده کند، ممکن است هفته‌ها این فرآیند زمان ببرد.
۴. مستقر شدن کارشناس ژئوتکنیک
شرکت آزمایشگر لازم است یک کارشناس ژئوتکنیک برای مستندسازی فرآیند حفاری به محل اعزام کند. یکی از عوامل بسیار مهم در دریافت تأییدیه نهایی از سوی سازمان نظام مهندسی، به کارشناس ناظر ژئوتکنیک بستگی دارد؛ چراکه استانداردهای این سازمان در این زمینه سخت‌گیرانه است. در صورتی که تیم حفاری حرفه‌ای باشند و مهندس ناظر نیز به درستی فرآیند گزارش‌گیری و مستندسازی را انجام دهد، مشکلی در دریافت تأییدیه نظام مهندسی نخواهید داشت.
۵. انجام فرآیندهای آزمایشگاهی
پس از عملیات حفاری، نوبت به گذراندن فرآیند آزمایشگاهی می‌رسد. در این قسمت آزمایش‌هایی تخصصی بر روی خاک انجام می‌شود؛ در قسمت بعدی به تفصیل این آزمایش‌ها را بررسی خواهیم کرد. در این قسمت نیز اهمیت عقد قرارداد با یک شرکت حرفه‌ای خود را نشان می‌دهد؛ چراکه در صورت عدم بهره‌گیری از نیروهای متخصص، ممکن است خروجی آزمایش‌ها از نظر نظام مهندسی غیرقابل‌قبول باشد. از این گذشته، سلامت و دوام سازه شما کاملاً وابسته به نتایج این آزمایش است و از همین رو نباید با بهره‌گیری از نیروهای غیر متخصص، ریسکی در این زمینه انجام داد.
۶. صدور دفترچه نتایج آزمایش خاک
در نهایت نوبت به دریافت دفترچه مکانیک خاک می‌رسد. این دفترچه که معمولا در حدود ۷۰ صفحه دارد، گزارشی دقیق از نتایج آزمایش‌های متنوع خاک ارائه داده است. به احتمال زیاد شما این گزارش را به صورت دی‌وی‌دی دریافت خواهید کرد. باید توجه داشته باشید که تمامی نتایج این دفترچه، در انجام مراحل بعدی ساخت‌وساز شما و مخصوصاً در مراحل زیرسازی و طراحی ساختمان موثر خواهد بود. در این مرحله کار شما با شرکت آزمایشگر به اتمام می‌رسد.
۷. ارسال مدارک به نظام مهندسی
در این مرحله شرکت یا افراد سازنده ساختمان، دفترچه مکانیک خاک را در قالب دی‌وی‌دی به سازمان نظام مهندسی ارسال می‌کنند و منتظر دریافت جوابیه سازمان می‌مانند. سازمان نظام مهندسی با بررسی دقیق تمامی خروجی‌ها، در خصوص صدور مجوز تصمیم‌گیری خواهد کرد. توجه داشته باشید که اگر با یک شرکت حرفه‌ای آزمایشگر کار کرده باشید، این فرآیند به سرعت و بدون هیچ مشکلی انجام خواهد شد.
۸. دریافت پاسخ از نظام مهندسی
پس از صدور تأییدیه نظام مهندسی و دریافت مجوزهای مربوطه، این سازمان یک گزارش تکمیلی موسوم به دفترچه مکانیک خاک به شما ارائه خواهد داد. در این دفترچه دستورالعمل‌هایی وجود دارد که مهندسین پروژه شما به آن نیاز خواهند داشت.
ما در این مقاله درباره‌ی آزمایش خاک، کاربردهای آن، مراحل اداری آن و انواع آزمایش خاک صحبت کردیم و در مورد جزئیات آن تا حد ممکن توضیح دادیم. امیدواریم که از خواندن این مقاله لذت برده باشید و پاسخ سوالاتتان را در مورد آزمایش خاک، گرفته باشید.
