فرشته محقق -قم از نظر جاذبه های گردشگری، استان قم یکی از استان های خاص ایران محسوب می شود چون این ظرفیت های گردشگری فقط به یک رشته خلاصه نمی شود در زمینه دینی، تاریخی، علمی، صنعتی و طبیعی بسیار منحصر بفرد است. اما در بعد دینی و مذهبی ظرفیت های چشمگیری وجود دارد، کافی است یک روز یکشنبه عصر هنگام در حیاط حرم حضرت معصومه علیها سلام باشید و از نزدیک ببیند که گردشگران بانو چگونه محو تماشای معماری زیبای حرم حضرت معصومه هستند. شهر قم به عنوان دومین شهر مذهبی ایران پس از مشهد مقدس شناخته شده است.
حرم حضرت معصومه (س)، خواهر امام رضا (ع)، بودند که در راه رسیدن به آن حضرت بیمار شده و در شهر قم فوت می شوند. در قرن هفتم هجری، بزرگ خاندال آل مظفر، از بزرگترین استادهای کاشی کاری آن زمان یعنی «محمد بن ابی طاهر کاشی قمی» خواست تا کار ساخت و تزیین کاشی های این حرم مطهر را انجام دهد که هشت سال به طول می انجامید. ضریح حرم حضرت معصومه (س) در قرن ۱۰هجری به دستور شاه طهماسب صفوی با آجر و کاشی‌های هفت رنگ نفیس بنا شد. در قرن ۱۳ هجری، فتحعلی شاه همان ضریح را نقره‌پوش کرد ولی پس از ۵۰ سال با ضریحی از جنس نقره جایگزین شد. در سال ۱۳۶۸خورشیدی بار دیگر ضریح حرم با ضریح دیگری از جنس نقره که با نقش‌های ظریفی تزیین شده بود، تعویض گردید که تاکنون بر روی آرامگاه آن حضرت قرار دارد. گنبد این حرم مطهر نیز سیر تاریخی قابل توجهی دارد؛ اولین گنبد این آرامگاه پس از سایبان حصیری را حضرت زینب، دختر امام محمد تقی (ع)، با سنگ، آجر و گج در قرن سوم هجری به صورت برجی بنا کردند. به مرور زمان، برخی بانوان بزرگوار نیز در کنار آرامگاه این حضرت، به خاک سپرده شدند که موجب ساخت دو گنبد دیگر در کنار هم شده است . در قرن ۵هجری «میر ابوالفضل عراقی» که وزیر وقت بود به همت شیخ طوسی این سه گنبد را با یک گنبد بزرگ با تزئینات آجری، نقاشی و کاشی کاری جایگزین کرد. در قرن ۱۳هجری و در زمان فتحعلی شاه این گنبد با آجرهای طلایی تزیین شد که در سال ۱۳۸۰خورشیدی مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته و تاکنون باقی است. حرم حضرت معصومه علیها سلام همچنان نمایشگاهی از معماری زیبای ایران اسلامی را به نمایش گذاشته است که در قلب این شهر می درخشد.
بازار قدیم قم
به بازار قدیم قم می رویم که به بازار کهنه نیز معروف است، در خیابان طالقانی این شهر قرار دارد و شامل مجموعه ای از دو راسته، چهار سوق، سرا و تیمچه می‌شود. دو راسته بازار به سبک معماری بازارهای قدیم سرپوشیده و گنبدی شکل بنا شده که از ترکیب سنگ، آجر و خشت ساخته شده است. بازار قم در واقع همان کاروانسراهای قدیم هستند. بیشتر بافت قدیمی بازار قم نظیر راسته بازار نو، تیمچه و سراهای جانبی مربوط به دوران صفوی تا قاجار می شود. تیمچه بزرگ بازار قم در شمال بازار نو قرار دارد که یکی از سه تیمچه بزرگ قم به شمار می‌رود. چندین مسجد نیز در دل این بازار بزرگ قرار دارد که از مهم ترین آنها مسجد مسگرها، مسجد ملا جعفر، مسجد امام حسین (ع)، مسجد نجارها، مسجد کهنه (پامنار) و مسجد رضویه است.
مسجد امام حسن عسگری (ع)
مساجد قم غالب داستانی دارند اما مسجد امام حسن عسگری (ع) که نرسید به خیابان آیت الله مرعشی نجفی قرار گرفته است. از قدیمی‌ترین مسجدهای قم بوده که بنا به روایتی به فرمان امام حسن عسگری (ع) بر روی ویرانه‌های آتشکده قم بنا شده و اولین مسجدی بوده که در این شهر ساخته شده است. سردر این مسجد، با سنگ، آجر، کاشی‌کاری‌های نفیس و همچنین کتیبه‌ای قرآنی تزیین شده که از کاشی‌های خشتی ساخته شده است.پس از ورود به مسجد، یک هشتی هشت ضلعی قرار دارد که کاشی کاری شده و در ضلع جنوبی صحن اصلی ایوان قدیمی قرار دارد. این هشتی به دستور «مهدعلیا» یکی از بانوان دربار شاه سلیمان صفوی بنا گردید؛ دورتادور این ایوان، غرفه های متعددی قرار دارد که سقف محرابی آنها با کاشی کاری، مقرنس کاری، گچ بری و کتبه های قرآنی تزیین شده است. اطراف ایوان را شبستان‌ها فراگرفته‌اند که به شبستان فیض، شبستان کبیر، شبستان شرقی و شبستان غربی تقسیم می‌شوند و همگی به ایوان راه دارند.
جالب است بدانید در حد فاصل شبستان فیض و کبیر یک در کوچک چوبی قدیمی قرار دارد که به انبار و سرداب می‌رسد. از بیش از ۳۰۰سال پیش ۶جسد در این سرداب ییدا شده که به دستور یکی از علمای وقت روی آن پوشانده شد.
میدان آستانه
میدان آستانه قم یکی از میدان‌های اصلی شهر است که در نزدیکی حرم حضرت فاطمه معصومه(س) قرار دارد. بهترین زمان بازدید از این جای دیدنی قم، بعدازظهر است؛ چرا که نورپردازی زیبای حرم مطهر جلوی زیبایی به سنگفرش‌های مرمری این میدان می‌دهد و خانواده‌ها و زائرین برای گفتگو، دورهمی و رفع خستگی در میدان آستانه جمع می‌شوند.
موزه آستانه
موزه آستانه که به موزه فاطمی تغییر نام یافته است یکی از جاهای دیدنی قم است این موزه قرآن‌ها، نسخه‌های خطی، سکه‌ها و نقاشی‌های مذهبی و تاریخی نفیس زیادی را در خود جای داده است.
مقابر گنبد سبز
باغ گنبد سبز در بلوار شهید روحانی شهر قم قرار دارد و درون آن سه اثر باستانی قرار دارد که قدمت آنها به قرن هشتم هجری برمی‌گردد. از آنجایی که منطقه‌ای که این باغ در آن قرار گرفته، به دروازه کاشان معروف است، به این جای دیدنی قم، گنبدهای دروازه کاشان نیز می‌گویند. این آثار باستانی در واقع سه مقبره باغ گنبد سبز قم هستند که از روی کتیبه‌های آنها می‌توان متوجه شد که دو مقبره مربوط به بزرگان خاندان علی صفی است که در قرن ۸هجری بر این شهر حکمرانی می‌کردند. ولی از آنجایی که کتیبه سوم از بین رفته، اطلاعات موثقی از صاحب آرامگاه سوم در دست نیست. معماری سه آرامگاه شبیه به هم و به صورت استوانه‌ای زاویه‌دار و دوازده وجهی است که گنبد برجی شکل دارد. مقابر باغ گنبد سبز از نظر گچ بری منحصربه‌فرد هستند که نمایشگاهی از تلفیق هنر و ایمان است.
خانه امام خمینی
خانه امام خمینی که با نام بیت تاریخی امام خمینی نیز شناخته می‌شود، در بلوار معلم در نزدیکی میدان روح الله قم قرار دارد. این خانه تاریخی در سال ۱۳۳۵خورشیدی خریداری شد. خانه امام خمینی حدود یک قرن قدمت دارد و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد جمکران
مسجد جمکران درانتهای بلوار پیامبر اعظم در ۶کیلومتری شهر قم به سمت جاده کاشان قرار دارد. دلیل این نامگذاری نزدیکی این مسجد به روستای جمکران است. در گذشته به این مسجد قدمگاه هم می‌گفتند، چون سنگی مرمری درون مسجد قرار دارد که قدمگاه امام دوازدهم (ع) شناخته می‌شود. مسجد جمکران در قرن ۴هجری بنا شده و قدمت هزار ساله دارد.
کوه خضر نبی
کوه خضرنبی در ۶کیلومتری شهر قم و در نزدیکی مسجد جمکران و شهرک قدس قرار دارد. بر روی قله این کوه غاری وجود دارد که قدمت سه هزار ساله داشته و بنا به روایتی محل نیایش خضر نبی بوده است. امروزه این غار به یک مسجد تبدیل شده که از درون آن می توانید شهر قم را ببینید.
محمد آقا زاده از کارشناسان حوزه گردشگری معتقد است باید برای گردشگری قم برنامه ای تدوین شود و بر اساس آن چشم انداز زیر ساخت ها فراهم شود. وی معتقد نوع نیت و انگیزه مسافران و زایران این شهر مشخص است آنها برای زیارت می آیند و لازم است متولیان این حوزه برنامه ریزی کنند چون هم از نظر پارکینگ و هم از نظر اقامت این زائران با مشکل مواجه هستند.
خدمات گردشگری در قم به‌صورت بین‌المللی انجام شود
معاون اجتماعی، فرهنگی و زیارت استاندار قم؛ بر لزوم به‌روز کردن و بین‌المللی شدن خدمات گردشگری به زائران در این استان تأکید کرد.
ابوالقاسم مقیمی اظهار کرد: ارائه خدمات به گردشگران و زائران ایرانی و غیرایرانی وظیفه ذاتی همه دستگاه‌هاست و به هیچ وجه نباید در این عرصه کوتاهی کنیم. باید تصور کنیم که خودمان وارد یک کشور یا شهر غریبه شده‌ایم و بر این اساس تابلوهای ورودی و خروجی و خدمات غیرحضوری و اتوبوس‌ها و تاکسی‌های گردشگری را سامان دهیم.
مقیمی با تأکید بر اهمیت نگاه بین‌المللی و به‌روز به حوزه گردشگری استان بیان کرد: اطلاع‌رسانی گردشگری در سامانه‌های مسیریاب، برخط (آنلاین) و در قم باید به شکل لحظه‌ای انجام شود تا مردم و مسافران در زمینه پیدا کردن اماکن، پارکینگ دچار مشکل نشوند.
وی اظهار کرد: متأسفانه معرفی کاملی از شهر قم از حیث گردشگری نداریم و غیر از حرم مطهر و جمکران باید تابلوهای بزرگ راهنما برای ارائه سایر جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی استان برای زائران و مسافران اطلاع‌رسانی شود.
وی با اشاره به اهمیت راه‌اندازی تاکسی‌های گردشگری ویژه زائران و لزوم نظارت بیشتر بر این بخش گفت: تأکید ویژه و پیگیری برای راه‌اندازی این تاکسی‌ها و ساماندهی حوزه حمل‌ونقل گردشگری در قم داریم و باید با روش‌های به‌روز، شیوه خدمت‌رسانی فعلی را به وضعیت مطلوبی برسانیم.
مقیمی گفت: هر نوع خدمتی در حوزه گردشگری، خدمت به زائران کریمه اهل بیت(ع) است و باید بدانیم که همه فعالان عرصه شهری و گردشگری در واقع به زائران حضرت فاطمه معصومه(س) خدمت‌رسانی می‌کنند، به همین دلیل باید نهایت تلاش را برای آسایش آنها انجام دهیم.
گفتنی است قم در روزهای مهم سال مهمان دارد شلوغ ترین روزهای شهر قم در طول سال یک 5روز ابتدای نوروز است و نیمه شعبان است که به طوری که در چند کیلومتری مسجد عبور و مرور مشکل می شود. و تردد برای نمازگزاران این مسجد فوق العاده مشکل است. وبه علت کمبود زیر ساخت ها زائران و مسافران این شهرهرسختی را به جان می خرند تا به ساحت مقدس امام زمان عرض ارادات کنند. شاید از سختی ها گلایه نکنند اما این وظیفه متولیان است که با تامین زیر ساخت خاطره خوشی را برای مسافران این شهر رقم بزنند.
