به بهانه روز شوراها
هیفاء پردل- تقویم کشور را که ورق می زنیم به 9 اردیبهشت ما روز تشکیل شوراهای اسلامی شهر و روستا به فرمان امام خمینی (ره) معمار کبیر انقلاب اسلامی می رسیم 17 اسفندماه سال 77 هم نخستین دوره انتخابات سراسری شوراهای اسلامی کشوربرگزار شد که با استقبال مردم روبرو شد شوراهای اسلامی شهر و روستا در واقع پارلمانی محلی برای بیان مشکلات و نظام مسائل هر استان و روستایی با مشارکت مردم است .
اما وظایف شوراها چیست؟
شاید بتوان مهم‌ترین وظیفه شوراهای اسلامی شهر را انتخاب شهردار دانست. در تبصره ۱ ماده ۷۶ قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخابات شهرداران، آمده: شورای اسلامی شهر موظف است بلافاصله پس از رسمیت یافتن نسبت به انتخاب شهردار واجد شرایط اقدام نمایند. شهردار انتخابی نمی‌تواند عضو شورای شهر باشد. همچنین سوال و حتی استیضاح شهردار برعهده شوراهای شهر است که با امضای حداقل یک سوم اعضا، استیضاح از شهردار به جریان خواهد افتاد و حداکثر پس از ۱۰ روز جلسه‌ای با حضور شهردار برگزار می‌شود و چنانچه دو سوم کل اعضای شورا رای مخالف دهند، شهردار برکنار می‌شود.
دیگر وظایف شوراهای اسلامی شهر در حوزه نظارت، پژوهش و برنامه‌ریزی و تصویب بودجه است. شورای شهر می‌تواند در هر مقطع زمانی بر روی عملکرد شهرداری نظارت کند و به صورت کتبی گزارش عملکرد بخواهد و در هر موردی که نیاز به تذکر یا راهنمایی بود به صورت کتبی به شهرداری ابلاغ کند.
شورای اسلامی روستا‌ها نیز از طریق انتخابات عمومی و توسط مردم هر روستا تعیین می‌شوند. براساس قانون انتخابات، شورای اسلامی شهر و روستا (در روستا‌های دارای بیست خانوار و بالاتر) تشکیل می‌شود. تعداد اعضای شورای اسلامی روستا‌های تا ۱۵۰۰ نفر جمعیت سه نفر و در روستا‌های بیش از ۱۵۰۰ نفر تعداد اعضا پنج نفر خواهد بود.
یکی از وظایف مهم شورای روستا انتخاب دهیار است که به مدت چهار سال تعیین می‌شود. از وظایف نظارتی شورای روستا می‌توان به نظارت برحسن اجرای تصمیم‌های شورای اسلامی روستا، نظارت و پیگیری اجرای طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی اختصاص یافته به روستا می‌توان اشاره کرد.
شوراهای اسلامی شهر و روستا در کشور ۱۲۶٬۱۵۳ کرسی اصلی و ۸۱٬۴۳۴ عضو جانشین یا علی‌البدل دارد که در مجموع ۲۰۷٬۵۸۷ کرسی وجود دارد. البته وزیر کشور تعداد کل کرسی‌ها را ۱۹۶٬۹۱۷ نفر اعلام کرده‌است.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی، مشورت و شورا جایگاه ویژه‌ای دارد. استقرار نظام شورایی در کشور ایران، پس از انقلاب اسلامی (در سال ۱۳۵۷) چنان مورد توجه و اهمیت قرار گرفته است که یک فصل و ۸ اصل از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به شوراها اختصاص دارد.
شورا در قرآن
وَ الَّذِینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِم وَ أقامُوا الصَّلاةَ وَ أمرُهُمْ شُورَى بَینَهُمْ وَ مِمَّا رَزَقناهُم ینْفِقُونَ تفسیر این آیه قرآنی می تواند بیانگر اهمیت شوراها در کشور باشد که خداوند در قرآن کریم طبق این آیه می فرماید« و آنان که دعوت پروردگارشان را اجابت کردند و نماز گزاردند و کارشان در میانشان مشورت است و از آنچه روزیشان کرده ایم انفاق مى کنند».
شوراها ؛ باید ها و نبایدها
با وجود همه کارکردهای مثبت شوراها در ایران، می توان در ارزیابی عملکرد بیست ساله این شورا به برخی اشکالات و نارسایی‌ها و کارکردهای نه چندان مثبت این نهاد نوپا نیز اشاراتی داشت.
سرریز شدن رقابت‌های سیاسی و تحت الشعاع قرار گرفتن برخی از کارکردهای این شورا با سیاست زده شدن آن از جمله این نارسایی‌ها باشد. نبود هماهنگی لازم با مدیریت‌های سیاسی و دولت ها، محدود بودن قلمرو فعالیت و اختیارات شوراها که آنها را تا حد شورای شهرداری تنزل میدهد، برخی بی دقتی‌ها در انتخاب شهرداران و دهیاران، امتیازخواهی و ویژه خواری برخی اعضای شوراها از امکانات شهر و شهرداری، نداشتن صلاحیت ها و توانمندی‌های لازم در برخی اعضا و نیز بروکراتیزه شدن آن از جمله دیگر آسیب ها می باشد.
حال با توجه به کارکردهایی که شوراهای اسلامی دارند و جایگاه مهمی که در قانون کشور و نظام به آن ها داده شده است برخی عواما باعث شده است که کارکردهای این شوراها زیر سئوال رفته و در برخی موارد مردم به آن بی اعتماد باشند از جمله ؛ ناآشنایی بسیاری از اعضای شوراها با حیطه مسئولیت‌های اجتماعی شوراها و حیطه قوانین و اختیارات آن و همچنین نبود نهادهای تخصصی به‌منظور پشتیبانی نظری از مصوبات و تصمیمات تقنین و نظارتی شوراها، موجب شده مدیریت محلی، روستایی و شهری که موضوعی تخصصی است، در بسیاری از حیطه‌ها به ناکارآمدی در «تبیین منافع» (سنجش و فهم مطالبات اجتماعی و خواسته‌های مردم) و «تألیف منابع» (ارائه راهکار برای رفع آن نیازها و تدوین این راهکارها به‌صورت قوانین عملیاتی) بینجامد.
امروزه مشارکت‌پذیری نهادها و ساختارها به‌منظور اداره امور محلی، یکی از اصول مهم توسعه پایدار تلقی می‌شود؛ اما پیمایش‌های میدانی در ایران نشان میدهد میزان تمایل شهروندان به مشارکت در امور شهر (به‌لحاظ تصمیم‌گیری، تأمین مالی، تأمین نیروی انسانی و...) رو به افول است.
ضعف در شفافیت فعالیت‌ها و عملکرد شوراهای اسلامی شهر و روستا و نهادهای زیرمجموعه آنها از عوامل اصلی شیوع بی‌اعتمادی و افول سرمایه اجتماعی نسبت به این نهادهاست. ابهام در «قراردادها و معاملات»، «املاک و دارایی‌ها»، «بدهی‌ها و مطالبات»، «مراحل مختلف بودجه از لایحه بودجه تا ردیف‌ها و تبصره‌های آن و درآمدها و هزینه‌های ماهانه»، «عملکرد واحدهای تابعه»، «حوزه شهرسازی» و...، ازجمله مهم‌ترین موضوعاتی هستند که نیاز به اقدام سریع برای شفاف‌سازی دارند.
اما اگر شوراها منطبق با فرمان و فلسفه و اهداف امام پیش می رفت شاید این نهاد با مشکلاتی روبرو نبود و مورد اعتماد بیشتر مردم قرار می گرفت امیدواریم شوراهای اسلامی شهر و روستا طبق قوانین و چارچوب وظایف خود با بررسی نظام مسائل استان و شهر و روستای خود گره از کار مردم که با رای خود آنها را انتخاب کرده اند باز کنند تا هم اعتماد مردم را جذب کرده و هم کاررایی این پارلمان های محلی را ارتقا ببخشند.....
