زهره مهرنوروزی-جمعیت ایران در حال عبور از یکی از حساس‌ترین مراحل تاریخی خود است. کاهش نرخ تولد، افزایش سن ازدواج، مهاجرت نخبگان، و رشد سالمندی، چهره‌ای تازه به جامعه ایرانی بخشیده‌اند. این تحولات نه‌تنها بر اقتصاد و آموزش اثر می‌گذارند، بلکه آینده فرهنگی و اجتماعی کشور را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. رهبری در تاریخ سوم مردادماه سال 1390 در دیدار با کارگزارن کشور فرمودند«این مسئله افزایش نسل و اینها جزو مباحث مهمی است که واقعاً همه مسئولین کشور - نه فقط مسئولین اداری - روحانیون، کسانی که منبرهای تبلیغی دارند، باید در جامعه درباره آن فرهنگ سازی کنند؛ از این حالتی که امروز وجود دارد - یک بچه، دو بچه - باید کشور را خارج کنند. رقم صد و پنجاه میلیون و دویست میلیون را اول امام گفتند - و درست هم هست - ما باید به آن رقم ها برسیم». درمنظومه کلام رهبری جوانی جمعیت از دهه 90 به یک اولویت تبدیل شده است.
زهره مهرنوروزی-جمعیت ایران در حال عبور از یکی از حساس‌ترین مراحل تاریخی خود است. کاهش نرخ تولد، افزایش سن ازدواج، مهاجرت نخبگان، و رشد سالمندی، چهره‌ای تازه به جامعه ایرانی بخشیده‌اند. این تحولات نه‌تنها بر اقتصاد و آموزش اثر می‌گذارند، بلکه آینده فرهنگی و اجتماعی کشور را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. رهبری در تاریخ سوم مردادماه سال 1390 در دیدار با کارگزارن کشور فرمودند«این مسئله افزایش نسل و اینها جزو مباحث مهمی است که واقعاً همه مسئولین کشور - نه فقط مسئولین اداری - روحانیون، کسانی که منبرهای تبلیغی دارند، باید در جامعه درباره آن فرهنگ سازی کنند؛ از این حالتی که امروز وجود دارد - یک بچه، دو بچه - باید کشور را خارج کنند. رقم صد و پنجاه میلیون و دویست میلیون را اول امام گفتند - و درست هم هست - ما باید به آن رقم ها برسیم». درمنظومه کلام رهبری جوانی جمعیت از دهه 90 به یک اولویت تبدیل شده است.
سمیه محمدی کارشناس امور دینی در این خصوص پیامدهای کاهش جمعیت می گوید: از جمله آثار و پیامدهای منفی کاهش جمعیت، تغییر ساختار جمعی و به اصطلاح، پیر شدن جمعیت کشور و در نتیجه، عدم رشد و توسعه اقتصادی است. بدین معنا که انتقال هرم سنی جمعیت از جوانی به سالخوردگی، در شرایطی است که محرکه اصلی و کلیدی توسعه «منابع انسانی» می باشد؛ زیرا اگر به راستی دولتی بخواهد در خدمت مردم باشد و در تلاش برای توسعه اقتصادی جامعه باشد، و همه توان و ظرفیت منابع ملی، سرمایه و زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری را به درستی به کار گیرد، افزایش جمعیت عاملی برای شتاب روند توسعه اقتصادی می باشد؛ زیرا مهم ترین نیاز اولیه توسعه اقتصادی، وجود نیروهای جوان، فعال و کارآمد است. بنابراین، کاهش جمعیت موجب پیری جمعیت است که خود مانعی برای رشد و توسعه اقتصادی خواهد بود. به عبارت دیگر، در شرایط کنونی که جامعه اسلامی ما با معضل گسل کاهش جمعیت مواجه است، این امر عامل مهمی برای عقب ماندگی و عدم توسعه کشور است.
پیری و بی نشاطی جمعیت
وی بیان کرد: از دیگر مشکلات ناشی از تنظیم خانواده و کنترل جمعیت، پیری جمعیت و فقدان نشاط و تحرک لازم اقتصادی، اجتماعی است. روشن است که توسعه و رونق اقتصادی وابسته به نیروی جوان و کارآمد است. با کاهش و رشد منفی جمعیت، جمعیت جامعه پیر می شود و از نشاط و سرزندگی لازم برخوردار نخواهد بود؛ زیرا جوانان مایة پویایی و سرزندگی جوامع هستند و غالب نوآوری ها، خلاقیت ها و نیز جهش های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی توسط نیروهای جوان به منصه ظهور می رسد. در جامعه با جمعیت پیر، دولت ها و صاحبان سرمایه، احساس خطر می کنند. اساساً ناامیدی بر جامعه سایه می افکند و جامعه به سمت محو شدن کامل حرکت می کند. وی تصریح کرد: ژاک شیراک، نخست وزیر وقت فرانسه، درباره کشورهای مدرن اروپایی پیش بینی کرد: «اروپا در حال محو شدن است. به زودی کشورهای ما خالی می شوند. به همین دلیل بعضی کشورهای بزرگ، از جمله کانادا به طور جدی روی برنامه مهاجرت پذیری، سرمایه گذاری کرده اند. در حال حاضر، ایالت کبک در کانادا حمایت از زادآوری را شروع کرده است. در این ایالت، برای نوزادان جدید 7500 دلار نقد در نظر گرفته شده است.
آسیب های اخلاقی و تربیتی
این کارشناس گفت: یکی از پیامدهای منفی کاهش و نیز کنترل جمعیت، آسیب های اخلاقی و تربیتی است. جان رایان، دین شناس کاتولیک امریکایی، از زنان می خواهد که بچه های زیادی داشته باشند. وی معتقد است تأمین خانواده های بزرگ، به انواعی از نظم نیاز دارد که حاصل آن زندگی موفق است. نوع زندگی ای که فقط با داشتن هزینة ادامة زندگی اتفاق می افتد؛ یعنی ایثارکردن، احیای خود برای دست برداشتن از امکانات و پیش دستی برای رسیدن به آینده. وی معتقد است: کارشناسانی که به کنترل موالید معتقدند، به نوع شخصیت هایی که لازم است درست شود تا جامعه به صورت متعادل رشد کند و به حیات خود ادامه دهد، فکر نکرده اند. نکته دیگر اینکه، خانواده های کم جمعیت ممکن است ثروتمند شوند، اما ثروتمند شدن آنان، از فقیر ماندنشان خطرناک تر است.
محمدی تصریح کرد: ما در مباحث جمعیت شناختی، غالباً به آسیب هایی توجه می کنیم که از ترکیب فقر و پرجمعیتی خانواده ها به وجود می آید. در این زمینه از یک سو، از آسیب های اخلاقی و تربیتی ای که متوجه خانواده های کم جمعیت، به ویژه تک فرزندی است، غافل می شویم و از سوی دیگر، به منافع و فوایدی که در خانواده های پرجمعیت وجود دارد، توجه نکرده ایم؛ زیرا ترکیب رفاه و تک فرزندی، خود مقوله ای است که می تواند موجب بروز مشکلات فراوانی شود؛ زیرا کودکان در خانواده های کم جمعیت، به ویژه تک فرزندی، همواره با سلسله خواست ها و انتظارات بی پایانی رشد می کنند که همه یا اکثر آنها برآورده می شود. از این رو، فرزندان در چنین خانواده هایی با مفاهیم ارزشی و اخلاقی ای نظیر قناعت، ایثار، گذشت، کمک به هم نوعان، صبر، شکیبایی، تحمل، مدارا بیگانه خواهند بود. از سوی دیگر، به دلیل اصالت رفاه و لذت، والدین نیز فرزند بیشتر را «مزاحم» تلقی می کنند.
این پژوهشگر اظهارداشت: والدین در چنین خانواده هایی، از نعمت فرزندان، بی بهره خواهند بود. بنابراین، اگر در نگرش دینی قناعت، ایثار، گذشت، همیاری، کمک به همنوعان، کار و تلاش برای رشد و راحتی دیگران و سایر ارزش های اخلاقی، فی نفسه ارزش است و رفاه و لذت مادی در درجه دوم اعتبار و اهمیت قرار دارد، سیاست های کاهش جمعیت تا حد پیدایش خانواده های تک فرزند از این منظر، امری نامطلوب خواهد بود؛ زیرا کنترل جمعیت منجر به هسته ای شدن و تک فرزندی شدن خانواده شده، و این خود تابعی از اولویت یافتن رفاه و لذت مادی است. این امر تغییراتی را در رفتارهای جنسی مردان و زنان موجب می شود. دستیابی دختران و پسران در سنین مختلف به ابزارهای کنترل بارداری و اطمینان از عدم بارداری های ناخواسته، زمینة لازم را برای ایجاد روابط جنسی خارج از چارچوب خانواده افزایش می دهد. علاوه بر اینکه، تنظیم خانواده و کنترل جمعیت دستاویز مناسبی برای مدافعان سقط جنین در جامعه می شود.
با توجه به مسائل مطرح شده در پیامدهای کاهش جمعیت راهکار چیست؟
افزایش تعداد ازدواج ها همراه با کاهش سن ازدواج
عباس علینژاد کارشناس مشاوره خانواده می گوید: در طی سال های اخیر ازیک سو از تعداد موارد ازدواج در کشور کاسته شده و از سوی دیگر به سن ازدواج دختران و پسران اضافه شده است . میانگین سن ازدواج پسران در کشور حدود 27 و دختران 24 سال است . با توجه به اینکه سن مناسب باروری 18-35 سال می باشد دختران حدود 12 سال فرصت دارند تا بتوانند تعداد فرزندان دلخواه خود را بادرنظر گرفتن اصول سلامت باروری به دنیا بیاورند . افزایش سن ازدواج موجب کاهش طول دوره باروری در زنان می شود .بنابراین ترویج ازدواج آسان مبتنی بر آموزش های اسلامی می تواند در پیشگیری از بحران کاهش جمعیت نقش مهمی داشته باشد .
کاهش تک فرزندی
این کارشناس افزود: تک فرزندی پدیده ای است که در سال های گذشته افزایش پیدا کرده است . اگرچه هم خانواده های شهری و هم خانواده های روستایی به این امر رو آورده اند ولی این مسئله در خانواده های شهری بیشتر مشاهده می شود . شهرنشینی ،اشتغال ،تغییر سبک زندگی و رفاه طلبی از جمله عواملی هستند که بر کاهش تعداد فرزندان دخالت دارند .
وی اظهارداشت: متاسفانه تک فرزندی درزنانی که از تحصیلات دانشگاهی برخوردارند بیشتر دیده می شود و این موضوع سبب می شود که سهم مادران تحصیل کرده از جمعیت در آینده در مقایسه با مادران با تحصیلات کم بسیار کمتر و سبب کاهش ضریب هوشی جامعه خواهد شد . این دقیقا" همان رهنمود مقام معظم رهبری است که فرموده اند : یکی از مشکلات ما این است که برجسته ترین زوج های ما که نخبگان هستند کمترین فرزند را دارند که این یک ضرر بزرگ است چون کشور را از ژن انسان های برتر محروم می کنیم .
وی یکی دیگر از کارهای موثر در فرزند آوری را مشوق های فرزند آوری عنوان کرد و افزود: لازم است از ازدواج جوانان حمایت شود ضمن اینکه سنت های دیرینه ایران برای شروع یک زندگی مشترک برا ی جوانان بسیار هزینه بر و سنگین است. باید از ظرفیت همه دستگاه برای این مهم استفاده شود. تا بتوان از سیاه چاله جمعیتی عبور کرد.
