فاطمه مداح نظری – هربار ایران عزیز بواسطه اتفاقی سیاه پوش می شود که انفجار در معدن طبس تازه ترین آن است. انفجار در معدن طبس و کشته شدن 52 نفر از کارگران، فاجعه‌ای ملی است که توجه همه ایرانیان را برانگیخته است. آنچه در این میان ضرورت دارد، توجه به متولیان و مسئولان این معدن، علل بروز انفجار و چگونگی برخورد با عاملان و آمران است.
معادنی که در آنها آزاد شدن گاز زغال از لایه‌ها به داخل حفاری‌های معدنی انجام می‌شود، معادن گازدار نامیده می‌شوند. در این معادن، ذرات ریز زغال سنگ قابلیت انفجار دارند و بر اثر استخراج به صورت گردوغبار در فضای معدن پراکنده می‌شوند.
در معادن زغال سنگ، وقتی کارگران شروع به کار می‌کنند، گاز متان متصاعد می‌شود. این گاز به طور طبیعی در لایه‌های زغال‌سنگ وجود دارد و به همین جهت باید تهویه مناسب باشد تا گاز خارج شود.
انجام فرآیند گازسنجی به منظور اندازه‌گیری میزان گاز موجود ضروری است تا از حوادث احتمالی جلوگیری شود. گاز متان اگر به نسبت معینی با هوا مخلوط شود قابلیت انفجار پیدا می‌کند و انجام ندادن به‌موقع فرایند گازسنجی و گاززدایی و نبود تهویه، می‌تواند یکی از علل بروز انفجار باشد.
در جای جای آیین‌نامه ایمنی معادن ذکر شده که فرآیند گازسنجی باید مرتبا انجام و به سرپرست معدن گزارش شود. همچنین دستگاه‌های استخراج مکانیزه زغال سنگ باید مجهز به حس‌گرهای تشخیص گاز زغال به طور پیوسته باشند و در صورت افزایش گاز زغال، بیش از 1.25 درصد آن را به طور خودکار خاموش کنند. اما با توجه به روایت پایگاه خبری انتخاب از معدن طبس، معادن دیگر در جاده زغال سنگ طبس مکانیزه هستند و تونل‌هایی با قطر بسیار بالا دارند و افراد به‌راحتی می‌توانند در آنها رفت و آمد کنند؛ اما این معدن کاملا سنتی اداره می‌شد و به همین دلیل نسبت به معادن دیگر منطقه وضعیت نامطلوب داشت.
این موضوع نشان می‌دهد که این معدن شاید اصلا از تجهیزات و دستگاه‌های لازم به منظور انجام کار با ایمنی مناسب برخوردار نبوده است!
در معادن زغال‌سنگ نشت گاز بسیار حائز اهمیت و خطرناک است و این موضوع برخی را دچار خفگی کرده است. اما نکته اصلی آن است که حادثه جان باختن کارگران معدن صرفا ناشی از خفگی نبوده بلکه انفجاری عظیم ناشی از نشت گاز رخ داده است.
یکی از نکات مهمی که در این معادن باید رعایت شود، انجام فرایند گاززدایی است. این فرایند همان بیرون کشیدن گاز زغال موجود در لایه‌های زغال‌سنگ و لایه‌های اطراف با حفر گمانه‌های ویژه و انتقال گاز به بیرون از معدن برای کمک به تهویه موثر معدن است. همچنین کلیه معادن و کارگاه‌های آن، اعم از معادن سطحی و زیرزمینی، باید قبل از شروع هر نوبت کاری از سوی مسئول ایمنی یا نمایندگان او بر اساس فرم‌های چک‌لیست ایمنی بازرسی شوند.
ظاهراً بیست روز پیش، چهار مصدوم به خاطر تصاعد گاز در معدن مزبور رخ داده که احتمالاً بی‌توجهی به همان مشکل این تعداد کشته به جای گذاشت. باید دقت می‌شد که حضور فوری در محل صرفاً برای اعلام چند نکته است: اول، ابراز همدردی و اعلام حضور دولت در صحنه. دوم، تامین همه امکانات برای نجات باقیماندگان و درمان مصدومان و کمک به دفن‌وکفن فوت‌شدگان و بالاخره، اعلان اینکه رسیدگی به حادثه و دلایل رخ دادن آن با مشارکت نمایندگان کارگران یا فوت‌شدگان انجام می‌شود و در نهایت، هم ابراز اطمینان از انجام حقوق بیمه‌ای و آینده خانواده‌های داغدار و برنامه‌ریزی برای جبران عوارض روانی این حادثه در منطقه است.
آقای دکتر میدری وزیر رفاه با حضور در محل حادثه در آنجا گفت: «طبق بررسی‌های ما در معدن طبس تخلفی صورت نگرفته و این رویداد واقعاً یک حادثه بوده است، ۶۰۰۰معدن فعال در کشور داریم و ۲/۵ درصد حوادث ناشی از کار در معادن رخ می‌دهد.»
گفته‌اند که اتفاق معدن طبس واقعاً یک حادثه بود؛ اظهار چنین گزاره‌ای عجیب است. به نظر می‌رسد که طبعاً یک حادثه بوده و نه اقدامی از پیش‌طراحی‌شده که اگر دومی باشد، باید پلیس و دستگاه امنیتی وارد ماجرا شوند. پس حادثه است.
ولی هر حادثه‌ای در اغلب موارد ناشی از تقصیر یا قصور است. گاه ناشی از تقصیر و قصور افرادی که مستقیم درگیر موضوع هستند و مقررات یا ضوابط ایمنی را رعایت نمی‌کنند و یا ناشی از قصور و تقصیر سیاستگذاران است که دستورالعمل‌های مناسبی را برای ایمنی تدوین و ابلاغ نمی‌کنند. حادثه اخیر، زلزله نبوده که کسی نتواند پیش‌بینی کند.
حتی در زلزله هم می‌توان برخی قصور یا تقصیرها را تشخیص داد. مگر می‌شود انفجار گاز باشد و مطلقاً مسئولیتی متوجه افراد اعم از وزارت کار یا کارفرما یا حتی در پایین‌ترین سطح، خود کارگران نشود؟ حتی قصور کارگر را هم به پای کارفرما می‌نویسند؛ چون او باید ناظر آموزش و عملکرد مؤثر و کامل کارگران باشد. پیشنهاد می‌کنیم برای جلوگیری از تکرار این موارد و نیز جلب اعتماد داغ‌دیدگان، کمیته بررسی‌کننده را با حضور و مشارکت نمایندگان خانواده‌ها و کارگران و نیز افراد مستقل از دولت تشکیل دهند و گزارش را دقیق و کامل منتشر کنند. و البته خیلی خوب است که این‌گونه موضع گیری ها هم تکرار نشود .
