استفاده صحیح از اوقات فراغت بر زندگی فرد و هم بر جامعه تأثیر مثبت خواهد داشت و استفاده نادرست از آن باعث بروز مشکلات و خسارات جبران ناپذیری می شود.در مورد جوانان و نوجوانان استفاده از اوقات فراغت اهمیت زیادی دارد زیرا جوانان قشر آینده سازکشورند و سرنوشت آنها با سرنوشت جامعه گره خورده است. اوقات فراغت در جامعه امروز به دلیل کم شدن ساعات رسمی کار افزایش یافته است و هر فردی، چند ساعت زمان دارد تا از آن طبق نظر و امکانات خود استفاده کند و برای آن برنامه ریزی کند. درهمین زمینه گفتگویی با چند کارشناس صورت گرفته است که می خوانید:

بهروز عباسی کارشناس ارشد روانشناسی دراین باره می گوید: نحوه گذران اوقات فراغت دغدغه ای همیشگی در بین جوانان و نوجوانان به دلیل ورود ناگهانی آنان به اجتماع و در نتیجه افزایش احتمال بروز رفتارهای نامتعادل به حساب می آید.نیمی از جمعیت کشورمان جوان هستند که می توان برای سازندگی کشور با برنامه ریزی صحیح از انرژی های فراوان و متراکم آنها استفاده کرد . بی توجهی به انرژی جوانان می تواند انحرافات و آسیب های اجتماعی را در پی داشته باشد.
وی تاکید می کند: غنی سازی اوقات فراغت را نباید به برنامه های محدودی خلاصه کرد و بسیار پر اهمیت است. پرکردن بهینه اوقات فراغت باید در دستور کار مجموعه های فرهنگی مانند مدارس و... باشد .ویژگی بارز اوقات فراغت آزادی انتخاب و نوع فعالیت است؛ اما والدین برای پر کردن اوقات فراغت فرزندشان پس از پایان پایه تحصیلی ، بدون توجه به علایق آنها را در کلاس های درسی، هنری، ورزشی، اردو و غیره ثبت نام می کنند که این خود باعث عدم استقبال نوجوانان و جوانان می شود.اگر فراغت زیرسلطه و عقیده افراد دیگری غیر از خود جوانان باشد، دیگر فراغت حساب نمی شود.
این روانشناس معتقد است جوان در اوقات فراغت باید خود دست به انتخاب هایی برای پر نمودن آن بزند ، در غیر اینصورت در طول تابستان به علت نبود برنامه برای غنی سازی اوقات بیکاری، آمار بزه و رفتارهای ناهنجار اجتماعی در بین قشر جوان افزایش می یابد .
عباسی گفت:همنشینی با دوستان ناباب به بروز ناهنجاری کمک و باعث می شود که جوانان قید ادامه تحصیل را بزنند و به دنبال کسب درآمدهای کاذب و نامشروع برای خود باشد بنابراین اوقات فراغتی که می توانست موجب پیشرفت و ترقی او باشد، موجب تباهی و سقوط او می شود.


ستوده معتقد است، یکی دیگر از عواملی که موجب آسیب های اجتماعی می شوند معاشرت با دوستان ناباب است . گرایش به دوستان ناباب که نتیجه آن می تواند روی آوردن به کارهای خلاف باشد به این علت است که برخی خانواده ها از فرزندان خود غافل شده و زمینه را برای گرایش به دوست ناباب فراهم می کنند . آسیب پذیری نوجوانان بد سرپرست، بی سرپرست و در برخی موارد تک سرپرست بیشتر از سایر نوجوانهاست.
وی بیان کرد: تغییر پایگاه عاطفی از خانواده به سوی همسالان سبب می شود که این افراد برای پذیرش توسط دوستانشان تن به خواسته های آنها بدهند.فشار همسالان و داشتن دوستان ناباب سبب می شود که افراد به بزهکاری روی آورند و در این مورد افراد حرف شنوی بیشتری از دوستان خود دارند تا والدینشان.

 این مشاوره خانواده به چالش بحران هویت جوانان اشاره می کند و می افزاید: نهاد خانواده در گذشته کارکرد موثرتری نسبت به امروز داشت . امروزه متاسفانه زبان گفت وگو و تفاهم بین نوجوانان و والدین ضعیف شده و بین آنها پل ارتباطی به دلیل تفاوت های جدی بین دو نسل قدیم و جدید وجود ندارد.ریشه بحران هویت اجتماعی در جوانان را باید در دوران نوجوانی که دوران هویت یابی افراد است، جست وجو کرد.
وی تصریح می کند: زمانی که در دوره بلوغ نوجوانان تغییرات جسمی می کنند، در جست وجوی هویت خود نیز هستند؛ در این زمان باید خانواده و آموزش و پرورش نقش خود را به درستی ایفا کرده و برای هویت بخشی به نوجوان و جوان بستر مناسبی را آماده کنند تا آنها دچار بحران هویت نشوند.

این مشاوره خانواده معتقد است ، یکی از عللی که باعث ایجاد سرخوردگی و ناکامی در جوانان و نوجوانان شده است و به خشم آنها منجر می شود این است که فرصت های تحصیلی، اشتغال، ازدواج، امکانات رفاهی و تفریحی  به دلیل محدودیت در منابع، ناتوانی در اجرای یک مدیریت فراگیر، نبود توزیع عادلانه و کارآمد به صورت مساوی در اختیار همه جوانان قرار نگرفته و در جامعه نیازهای برخی از جوانان بی پاسخ مانده است. این جوانان که در اجتماع با این سرخوردگی ها روبرو هستند، برای تخلیه خشم و انرژی های مخرب ناشی از شکست و ناکامی جایی ندارند. جوانی که نتواند خشم خود را تخلیه کند، مجبوراست آن را به درون خود بریزد.
ستوده با اشاره  اینکه  از عواملی که سبب پریشانی و اضطراب فرد شده و در او ایجاد عقده های روانی و تضادهای درونی می کند ، شرایط پرتنش و نامناسب و احساس محرومیت های گوناگون است .بیان می کند: یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر شخصیت فرد فرهنگ است زیرا فرد پس از کودکی در مسیر جریانات فرهنگی قرار می گیرد و نفوذ فرهنگ جامعه موجب ایجاد تغییر در شخصیت و ایجاد رفتارهای بهنجار و نابهنجار می شود.نوجوان باید با آداب و سنت های مذهبی و اخلاقی آشنا شود و آنها را بپذیرد.
وی می گوید: از دیگر عواملی که روحیه افراد را کاهش می دهد و روند اجتماعی شدن آنها را مختل می کند ، تغییرات و تحولات فرهنگی، اجتماعی و پیشرفت فناوری است . اگر یک الگوی انحرافی در سطح جامعه انتشار یابد و فرهنگ جامعه شود، می تواند در وجود افراد جوان، درونی شده و به شکل هنجار درآید. واعتقادات مذهبی و فرهنگ اخلاق مدار در جامعه در سلامت رفتارهای انسان و روابط افراد نقش زیادی دارند و مانع کج روی می شود و وجود فرهنگ مبتذل و غیراخلاقی، عامل مهمی در گمراهی فرد می باشد.

عوامل تاثیر گذار بر شخصیت و رفتار جوانان

این کارشناس و مشاور خانواده سومین نهاد موثر بر رشد شخصیتی افراد رسانه های گروهی می داند و می افزاید: رسانه نقش عمده ای در رساندن آگاهی به نوجوانان دارد .وسایل ارتباط جمعی پیشرفت و توسعه زیادی داشته است ، که با وجود مزایای بسیار، معایبی نیزدارد .
وی معتقد است رسانه ها با نشان دادن صحنه های قبیح و نامتعارف و تصاویر خشونت آمیز و به تصویر کشیدن ترفندهای مجرمانه در فیلم ها در بازی های رایانه ای مهیج و محرک و مطبوعات، شبکه های تلویزیون و اینترنت بر استفاده کنندگان، خصوصا قشر کم سن و سال و جوان تأثیر منفی گذاشته و گرایش آنها به ارتکاب اعمال ناهنجار را افزایش می دهد.تلویزیون برای اطلاع رسانی و فرهنگ سازی قادر است شرایطی را برای مخاطبان فراهم کند تا نیازهایشان را دوباره ببینند و درگیر کاری شوند که از آن همواره فرار می کرده اند. تلویزیون می تواند نگاه جوانان و نوجوانان را به فراغت عوض کند .
اوقات فراغت جوانان و آسیب های اجتماعی
ستوده می گوید: در صورتی که نوجوانان بعد از تعطیلی کلاس های درسی و فارغ شدن از امتحانات اوقات فراغت بدون برنامه داشته باشند ، موقعیت آسیب زایی برای آنان فراهم می شود .برخی از جوانان و نوجوانان پس از تمام شدن هر پایه تحصیلشان از فضای آموزشی رها می شوند و با فضای برنامه های مفید غیردرسی بیگانه اند.
وی تاکید می کند: ایام فراغت از تحصیل جوانان و نوجوانان باید غنی سازی صورت گیرد تا از وقوع آسیب های اجتماعی جلوگیری شود. به همین جهت باید تفریحات سالم و امکانات لازم برای گذراندن و غنی سازی اوقات فراغت برای نوجوانان و جوانان صورت گیرد .برای تخلیه هیجان و وقت گذرانی گرایش به ارتباطات مجازی بسیار نامناسب است . دنیای واقعی جایی برای تخلیه این هیجانات ندارد.اگر افراد وقت خود را برای روابط مجازی صرف کنند، در محیط کار و خانواده از تعامل آنان با دیگران کاسته می شود. روابط مجازی موجب انحرافات افراد را در برابرآسیب پذیری فردافزایش می دهد. اگر ارتباط تعاملی مستقیم باشد، آسیب های اجتماعی کمتر می شود.


محمد زمانیان مشاوره خانوادهبا بیان اینکه دولت ها با توجه به اختیارات و امکانات وسیع در اختیار دارند در برنامه ریزی برای بهبود گذران اوقات فراغت و غنی تر کردن نحوه گذران اوقات فراغت نقش ویژه ای دارند  می گوید: آسیب های اجتماعی در جامعه با افزایش اوقات فراغت برنامه ریزی نشده و تعطیلات غیر هدفمند، افزایش می یابد بنابراین برنامه ریزی برای افزایش بهره وری اوقات فراغت بسیار پر اهمیت است.جوانان از پدران و مادران خود در مورد چگونگی گذران اوقات فراغت، خواست ها ی متفاوت دارند. برخی از والدین این خواسته ها را درک نمی کنند که این عدم درک ناشی از تفاوت های سنی و مقتضیات آن است.
وی تاکید می کند: جوانان به غیر از داشتن نیازهای زیستی اولیه، ثانویه ای مانند احتیاج به محبت، نیاز به معناجویی برای زندگی، نیاز به تعلق خاطر به گروه جمع متجانس با خود، نیاز به امنیت، نیاز به احساس ارزشمندی و موفقیت، نیاز به نوآوری، نیاز به همدلی و همدردی، نیاز به احساس کمال و تعالی و پیشرفت، نیاز به پذیرفته شدن توسط گروه هم سن و سال و نیاز به شناخت ارزش های اخلاقی دارند که آنها را در شرایط روانی، رفتاری، فکری، تصوری و عاطفی خاصی قرار می دهد.
این مشاوره خانواده بیان کرد: گاهی ممکن است جوانان تحت فشار کشش های درونی قرار گیرند نتواند خود را کنترل کنند و به سوی رفتارهای ناهنجار و آسیب های اجتماعی کشیده شوند.بنابراین لازم است تقویت بازدارندگی درونی با برنامه هایی مانند تقویت تصویرسازی مثبت از خویش، بیدارکردن وجدان های آگاه و نشان دادن راه های صحیح برای رسیدن به هدف انجام شود.برای ارتقای اجتماعی جوانان توجه به عوامل ساختاری بیرونی ، پیوستگی جوانان با مدرسه، خانواده و جامعه لازم است.