فاطمه مداح نظری - به دلایل مختلف لازم است که شبکه ملی اینترنت به سرعت در کشور راه اندازی شود. یکی از مهمترین دلایل این است که این شبکه موجب استقلال و قدرتمندی بیش از پیش کشور می شود و از وابستگی ما به دیگران می کاهد. در همین ارتباط، سالهاست که رهبری از مسئولان دولت‌های مختلف خواسته است که در راستای راه‌اندازی شبکه ملی اینترنت گام بردارند. با توجه به این موضوع که معمولاً مقام معظم رهبری فقط در امور مهم نظر می دهند و خواستار ترتیب اثر از سوی مسئولان می شوند، می توان به اهمیت موضوع پی برد.
مختصری درباره روند راه اندازی شبکه ملی اطلاعاتبا وجود اذعان مسئولان به اهمیت راه اندازی سریع شبکه ملی اطلاعات اما شواهد موجود در حوزه اطلاعات و ارتباطات نشان می دهد که در حال حاضر با اجرایی شدن تمام و کمال این شبکه ملی فاصله داریم و هنوز نتیجه مطلوب حاصل نشده است. به منظور فهم بهتر موضوع در ادامه به بررسی اجمالی روندی که این پروژه از ابتدا تا کنون طی کرده است، می پردازیم.
- اواخر سال 1384، بر اساس تصميم هیئت دولت مقرر شد که شبکه ملی اينترنت در طول 3 سال به بهره‌برداری برسد.
- سال 1385، مقرر شد که اجرای پروژه اینترنت ملي به مرکز تحقیقات مخابرات ایران محول شود.
سال 1386، برنامه‌های عملیاتی راه اندازی و بهره‌برداری اینترنت ملی در سال‌های 86 تا 88 در هیئت وزیران تصویب شد.
- سال 1387، عبدالمجيد رياضي، معاون وقت فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات اعلام کرد که 50 درصد زيرساخت‌هاي اينترنتي شبكه ملي اينترنت فراهم شده است. با توجه به اینکه الان در - سال 97 هستیم و هنوز این پروژه به صورت کامل راه اندازی نشده است، می توان در گفته این مسئول شک کرد.
- سال 1389، موضوع شبکه ملی اینترنت با نام جدید «شبکه ملی اطلاعات» به صورت جدی‌تر پیگیری شد. به طوری که کلیات موضوع در ماده ۴۶ برنامه پنجم توسعه مطرح شد.
- سال 1389، تاریخ راه اندازی شبکه ملی اطلاعات، برای پنج سال دیگر یعنی تا پایان برنامه پنجم تمدید شد.
- سال 1394، پس از اینکه 5 سال از زمان تغییر نام شبکه ملی اینترنت به شبکه ملی اطلاعات گذشت و آخرین سال برنامه پنجم را پشت سر گذاشتیم، شبکه ملی اینترنت راه اندازی نشد. در این سال، محمدحسن انتظاری، رئیس سابق مرکز ملی فضای مجازی و متولی راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات طی نامهای به رئیس جمهور خواستار تغییر متولی راه اندازی این شبکه شد.
- سال 1394، نصرالله جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات اعلام کرد که شبکه ملی اینترنت آماده بهره‌برداری است! تعجب آور اینکه، همین سال، عباس آسوشه، معاون فنی مرکز ملی فضای مجازی گفت: با چیزی که شبکه ملی اطلاعات نام دارد، خیلی فاصله داریم. در همین سال، محمود واعظی، وزیر ارتباطات ادعا کرد که 70 درصد شبکه ملی اینترنت آماده است. همچنین وی تصریح کرد که در سال 1395 از این شبکه بهره‌برداری می‌شود.
سال 1395، وزارت ارتباطات دولت یازدهم فاز نخست شبکه ملی اطلاعات را در شهریور ماه 1395 افتتاح کرد. فاز دوم این شبکه نیز در بهمن
در حالیکه قرار بود اردیبهشت 96 از فاز تکمیلی شبکه ملی اطلاعات، دولت الکترونیک و شبکه علمی کشور بهره برداری شود اما سرنوشت این پروژه ها هنوز نامعلوم بود.
ماه ۹۵ افتتاح شد و وعده داده شد که فاز تکمیلی این پروژه در اردیبهشت ماه 96 کلید خواهد خورد. با وجود این وعده ها، قفل این پروژه ملی در زمان مقرر باز نشد و وزیر ارتباطات و معاونانش در چندین مصاحبه، از تعویق در اجرای تکمیلی این پروژه و موکول کردن آن به بعد از انتخابات ریاست جمهوری (29 اردیبهشت ماه) خبر دادند.
در حالیکه قرار بود اردیبهشت 96 از فاز تکمیلی شبکه ملی اطلاعات، دولت الکترونیک و شبکه علمی کشور بهره برداری شود اما سرنوشت این پروژه ها هنوز نامعلوم بود.
در مرداد 96، دولت مدعی شد که راه‌اندازی شبکه ملی اینترنت در 3 فاز انجام شده است. این در حالی بود که معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی کشور اعتقاد داشت که اجرای این سه فاز بر اساس مصوبه شورایعالی و به منظور اصلاح وضعیت فعلی زیرساخت ارتباطی و شبکه ارتباطی کشور بوده است تا آمادگی لازم برای تحقق شبکه ملی اطلاعات مهیا شود. بنابراین با در نظر گرفتن انتظارات و الزامات مصرح در سند تبیین الزامات، هنوز تا تحقق شبکه ملی اینترنت فاصله داشتیم.
به طور کلی می توان گفت که دولت های نهم، دهم و یازدهم با تعاریف مختلفی، پیگیری راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات را به عنوان اصلی ترین پروژه ملی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در دستور کار خود داشتند اما با این وجود این پروژه به نتیجه نهایی نرسید.
الان و بعد از گذشت بیش از یک سال از دولت دوازدهم نیز این پروژه به صورت کامل اجرایی نشده است!
البته خوب است تصریح کنیم که هنوز هم مسئولان ارتباطات و اطلاعات هر روز از پیشرفت شبکه ملی اینترنت خبر می دهند، امّا تا راه اندازی تمام و کمال آن فاصله داریم. در همین ارتباط، اخیراً محمدجواد آذری جهرمی در اینستاگرامش نوشت: میزان محتوای تبادلی در مرکز تبادل شبکه ملی اطلاعات در یک ماه اخیر (تیر 97) از ۳۰۳ گیگابیت بر ثانیه به ۴۳۱ گیگابیت رسیده است.
چرا شبکه ملی اطلاعات راه‌اندازی نمی شود؟
با توجه به تمامی آنچه در بالا گفته شد این سوال اساسی پیش می آید که چرا با وجود اذعان کارشناسان و مسئولان به ضرورت راه اندازی هر چه سریع تر شبکه ملی اطلاعات، این پروژه عملیاتی نمی شود.
گفتنی است، نه تنها شبکه ملی اینترنت در قوانین برنامه پنجم و ششم توسعه، مورد تاکید قرار گرفته بلکه در احکام دور دوم شورای عالی فضای مجازی و نیز سیاستهای اقتصاد مقاومتی نیز با جدیت روی آن تاکید شده است. اما با این وجود، اقدامات صورت گرفته درمورد این پروژه، با اهداف نهایی کماکان فاصله دارد.
تاخیر در راه اندازی و بهره‌برداری از شبکه ملی اطلاعات، موضوع مبهمی است که هیچ جواب قانع کننده‌ای برای آن وجود ندارد. به عقیده برخی، وجود دلال‌هایی که با سوء استفاده از وضعیت فعلی اینترنت، سود بسیاری از فروش پهنای باند به‌دست می آورند و راه اندازی شبکه ملی اطلاعات به اصطلاح نان آنها را آجر می‌کند، از جمله دلایل عدم راه اندازی شبکه ملی اینترنت است. طبیعی است که این افراد در روند اجرایی پروژه اینترنت ملی اختلال ایجاد کنند.
از سوی دیگر، از عمده‌ترین دلایل عدم اجرای شبکه ملی اطلاعات می‌توان به عدم فهم صحیح از این شبکه، سیاسی‌کاری برخی دولت‌ها و مسئولان و استفاده جناحی از شرایط موجود غیر‌قانونی و غیر‌منضبط فضای مجازی کشور اشاره کرد. در این شرایط، متاسفانه هر از گاهی پروژه‌های فرعی به نام شبکه ملی اینترنت طرح می شوند و گروه های مختلف سعی می کنند که از فشار مطالبات مردمی و رهبری بکاهند. همچنین استفاده سیاسی از این پروژه برای رأی آوردن در انتخابات نیز موضوع دیگری است.
از جمله نکات بسیار مهم در این پروژه، سیاسی کاری دولت ها است. به طوری که هر وقت کارشناسان درخواست مناظره برای بررسی ابعاد فنی این شبکه را دارند با پاسخ منفی مسئولان مواجه می شوند.
مطلب حاضر را می توان این طور جمع بندی کرد که در حال حاضر ضرورت راه اندازی شبکه ملی اطلاعات تقریباً برای همگان آشکار شده است. امّا شواهد موجود نشان می دهد که هنوز تا راه اندازی تمام و کمال این شبکه فاصله داریم و مثل اینکه قرار نیست گره کوره این پروژه باز شود. از سوی دیگر، اینکه چرا این شبکه هنوز راه اندازی نشده است به برخی مسائل سیاسی برمی گردد. بنابراین، لازم است در این زمینه اطلاع رسانی های لازم انجام شود تا با تشدید درخواست های مردمی، نسبت به راه اندازی هر چه سریع تر این شبکه اقدام شود.
کشور کره جنوبی که از نظر آمادگی الکترونیک و پهنای باند رتبه نخست را در دنیا دارد و مقامات وقت وزرات ارتباطات بارها در مورد راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، این کشور را مورد مثال قرار داده‌اند، ۸۰ درصد پهنای باند داخلی است. یعنی شبکهای دارد که بی‌نیاز از ارتباطات خارجی، ۸۰ درصد ارتباطات کره در آن داخل به گردش در می‌آید.
وقتی سخن از شبکه ملی اطلاعات و اینترنت ملی به میان می آید نخستین سوال در باب ضرورت آن است که اساسا چرا باید چنین شبکه ای ایجاد شود و آیا کشور دیگری نیز در جهان چنین کاری کرده است؟ در بخش اول این گزارش از چیستی و چرایی شبکه ملی اطلاعات در ایران سخن گفتیم و در این بخش با نمونه های مشابه آن در سایر کشورها آشنا می شویم.در پاسخ به این سوال باید گفت مشابه‌های بسیاری در دنیا موجود است. البته با کاربردها و تفاوت‌های ساختاری متفاوت. برای مثال NBN یا شبکه باند وسیع در استرالیا و طرح پهنای باند ملی ایالات متحده امریکا در مقیاس‌هایی وسیع، شبکه Kwangmyong در کره شمالی و internet II در آمریکا و میان برخی مراکز پژوهشی در مقیاس‌هایی محدودتر.
البته شبکه Kwangmyong در کره شمالی به موازات شبکه اینترنت و به صورت مستقل از آن و با هدف محدودیت ارتباطات خارجی کاربران و تأمین نیازهای ارتباطی داخلی راه اندازی شده اما در استرالیا و ایالات متحده در جهت تقویت دسترسی کاربران به منابع اطلاعاتی شبکه جهانی اینترنت با سرعت بیشتر و کیفیت بالاتر.
نکته‌ای که در بررسی شبکه‌هایی چون NBN استرالیا و طرح پهن باند ملی ایالات متحده حائز اهمیت است؛ مقیاس زمان بندی و هزینه های بالای اجرای پروژه است که برای مثال در پروژه NBN که صرفا به بهبود زیرساخت‌های ارتباطی می‌پردازد بالغ بر 35٫9 بیلیون دلار ( بیش از پنجاه هزار میلیارد تومان ) بوده و پیش بینی شده است در پایان سال 2021 بتواند در حدود 93 درصد از جمعیت 20 میلیون نفری استرالیا را تحت پوشش قرار دهد.
کشور هند نوعی از شبکه ملی اطلاعات را با نام شبکه ملی دانش داراست. نام‌گذاری شبکه ملی دانش هند از آن جهت است که جمع‌آوری اطلاعات منتج به دانش می‌شود. همچنین در کشور هند مانند ایران، سازمانی به نام سازمان فناوری اطلاعات در زیرمجموعه وزارت ارتباطات این کشور، مسئول شبکه ملی دانش است.
در همسایگی ایران کشور کوچک کویت نیز از چنین شبکهای برخوردار است. یکی از مقامات وقت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نقل می‌کند « در یکی از سفرها به اجلاس جهانی مخابرات مقامی از وزارت ارتباطات کشور کویت در دیدار با گروه ایرانی عنوان کرد که کویت نیز شبکهای شبیه به شبکه ملی ایران دارد و شبکه آنها چیزی شبیه به شبکه علمی ایران بوده است».
در کشور برزیل شبکهای شبیه به شبکه ملی اطلاعات ایران با عنوان شبکه سلامت وجود دارد.
شاید بارها شنیده اید که بیشترین سرعت اینترنت جهان را کره جنوبی دارد ولی از علت آن بی خبرید!
کشور کره جنوبی که از نظر آمادگی الکترونیک و پهنای باند رتبه نخست را در دنیا دارد و مقامات وقت وزرات ارتباطات بارها در مورد راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، این کشور را مورد مثال قرار داده‌اند، 80 درصد پهنای باند داخلی است. یعنی شبکهای دارد که بی‌نیاز از ارتباطات خارجی، 80 درصد ارتباطات کره در آن داخل به گردش در می‌آید.
چین نیز یکی از کشورهایی است که در کنار استفاده از اینترنت سالهاست شبکه اینترنت ملی خود را راه اندازی کرده است گفتنی است چین در برابر هجمه الکترونیکی آمریکا بیشترین مقاومت بین المللی را تا کنون از خود نشان داده به طوری که تا کنون بیشترین تعداد بازی های ملی رایانه ای، موتور جستجوی ملی، میل سرور های ملی و از همه مهمتر سیستم عاملی ملی را طراحی کرده است. اخیرا دفتر اطلاعات شبکه اینترنت ملی چین اعلام کرده که استفاده کاربران از وبلاگها و دیگر خدمات این شبکه با نامهای مجازی ممنوع است و کاربران باید در فضای مجازی از نام و مشخصات حقیقی خود استفاده نمایند.
و از همه جالبتر شاید مورد اخیر باشد که یک مقام مسئول در وزارت ارتباطات نقل می‌کند : «در آخرین اجلاس ژنو، وزیر ارتباطات روسیه به دیدار نامی وزیر ارتباطات ایران آمد و گفت که شنیده‌ام در ایران در حال راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات هستید و برای ایجاد این شبکه در روسیه خواهان تعامل با ایران شد.»
اما در حالت کلی پس از افشاگر‌های اسنودن در خصوص جاسوسی اطلاعات در امریکا، بسیاری از کشورها از جمع‌آوری اطلاعاتشان در امریکا احساس خطر کرده‌اند. اظهارات اخیر رئیس جمهور برزیل که چندی پیش در این رابطه در رسانه‌ها منتشر شد، قابل تامل است. رئیس جمهور برزیل پس از این اتفاق گفته بود که باید یک شبکه کاملا بومی برای خودمان ایجاد کنیم. وی حتی معتقد بود داشتن دیتاسنتر (مرکز داده) برای خود کافی نیست و حتی باید راهی برای استفاده نکردن از تجهیزات سوئیچ و روتر سیسکو نیز پیدا کنیم.سیسکو یک تولید کننده بزرگ تجهیزات شبکه در آمریکا است.
به دلیل چنین اتفاق‌هایی کارشناسان بر این باورند که مدل ایجاد شبکه داخلی در کشور (چیزی شبیه شبکه ملی اطلاعات ایران) در دنیا در حال جا افتادن است. هم‌اکنون نیز کشورهای متعددی در موضوع حاکمیت اطلاعات در امریکا بحث دارند و می‌پرسند چرا مدیریت شبکه جهانی اینترنت باید در اختیار فقط یک کشور باشد و همه از آن شبکه تبعیت کنند؟
همچنین اطلاعات در دنیا به سمت رایانش ابری حرکت می‌کند و بر این اساس کشورها استراتژی یارانش ابری مخصوص به خود را تعریف کردند.
رایانش ابری نوعی از دسترسی به اطلاعات است که بدون نرم‌افزار خاص و وابستگی به سخت‌‌افزار، دسترسی به اطلاعات را در هر زمان از طریق شبکه میسر می‌کند.
از سوی دیگر دنیا در حال حرکت به سمت استفاده از IPV6 (آدرس‌های اینترنتی نسخه شش) است. IPV6، تعریف IP (آدرس اینترنتی) داخلی و ایجاد شبکه داخلی براساس IP داخلی را بسیار آسان کرده است. دسترسی به اطلاعات براساس یارانش ابری و شبکه داخلی براساس IPهای داخلی دقیقا همان کاری است که در شبکه ملی اطلاعات ایران در حال انجام است.
ادامه روند رویکرد کشورها به اینترنت ملی/برزیل از اینترنت آمریکایی خداحافظی می کند
برزیل به دلیل تغییر رویکرد سیاسی اخیرش و کنار زدن سیاستمداران آمریکایی توسط مردم طی انقلاب دموکراتیک و پیوستنش به گروه اقتصادی بریکس (شامل چین روسیه هند آفریقای جنوبی و برزیل ) که گروه اقتصادی مقاومت در برابر کشورهای بزرگ صنعتی یا گروه جی هشت نیز محسوب می شود به هدف بزرگی برای سازمانهای جاسوسی آمریکا تبدیل شده است.
به گزارش دیجیتال ترندز، دولت این کشور قصد دارد زیرساخت‌های اینترنتی خود را کاملاً متحول کرده و از فناوری‌ها و خدمات آمریکایی استفاده نکند. این کشور همچنین قصد دارد از خطوط فیبرنوری اختصاصی استفاده کند تا مانع از دسترسی نهادهای اطلاعاتی آمریکا به محتوای آنها و سرقت اطلاعات کاربران عادی، شرکت‌های تجاری و همین طور نهادهای دولتی برزیل توسط آژانس امنیت ملی آمریکا شود.
بر اساس افشاگری‌های ادوارد اسنودن پیمانکار سابق آژانس امنیت ملی آمریکا این سازمان به طور مرتب از برزیل و دیگر کشورهای آمریکای لاتین جاسوسی کرده و اطلاعات فراوانی را از شرکت‌های تجاری و سیاستمداران این کشور و حتی رییس جمهور فعلی آن به سرقت برده است. این اقدامات در شرایطی رخ داده که برزیل بر خلاف دیگر کشورهای آمریکای لاتین روابط دوستانه ای با آمریکا دارد. اما اسناد افشا شده توسط اسنودن نشان می‌دهد که کاخ سفید حتی از کشورهای دوست هم جاسوسی می‌کند.
دولت برزیل تصریح کرده که تمامی روابط آنلاین خود را با آمریکا قطع خواهد کرد و در مرحله اول 185 میلیون دلار صرف طراحی یک شبکه فیبرنوری جداگانه خواهد کرد که تا پرتغال امتداد می‌یابد. همچنین دولت این کشور برای تسریع اجرای این طرح و طرح‌های مشابه قراردادهایی را با شرکت‌های آسیایی و اروپایی منعقد کرده و به هیچ وجه شرکت‌های آمریکایی را دخالت نخواهد داد.
برزیل امیدوار است کار راه اندازی این خط فیبر نوری زیردریایی تا سال 2016 به اتمام برسد. برآوردها حاکیست شرکت‌های آمریکایی بابت از دست دادن قراردادهای همکاری در حوزه آی تی که ناشی از افشاگری‌های اسنودن است تا سال 2016 بیش از 35 میلیارد دلار ضرر خواهند کرد.
همه اخبار فوق حاکی از این هستند که شکل گیری شبکه ملی اطلاعات و اینترنت ملی امری دور از ذهن و خلاف رویه عملکرد جهانی نیست بلکه دقیقا حرکت در مسیری است که کشورهای پیشرو جهان مانند کره جنوبی، چین، روسیه، استرالیا و ... در آن قرار دارند.
