فاطمه مداح نظری - با ظهور دولت فروزنده انقلاب اسلامي و حيات سياسي برگرفته از آن، رهيافتي نو در انديشه و عمل مسلمانان آغاز گشت که دربردارنده بازگشتي جديد به شناخت اسلامي و عقلانيت و سياست ديني است. مظهري از عنوان مهم دولت ديني که تحقق کامل آن در آينده اي روشن به دست بزرگي از نسل پاکان به ظهور خواهد رسيد.
یکی از مهمترین
مراحل تکوین و تحقق تمدن نوین اسلامی در اندیشه ی مقام معظم رهبری، تشکیل دولت
اسلامی است. در اندیشه ایشان دولت اسلامی دارای شاخص های مهمی است. مهمترین شاخص
های دولت اسلامی از دیدگاه معظم له کدامند در مورد شاخص های دولت اسلامی یافته های
تحقیق نشان می دهد که ایشان گسترش و رشد تمدن نوین اسلامی را نیازمند همت و خرد
جمعی دانسته که در سایه شاخص هایی چون سلامت اخلاق و عمل، خدمت به خلق، دوری از
فساد اقتصادی، قانون گرایی، خردگرایی و حکمت و تکیه بر ظرفیت درونزای کشور تحقق می
یابد. در اندیشه ی ایشان آنچه باعث عدم تحقق و یا کندی در روند تکامل دولت اسلامی
می شود موانع داخلی مهمی است که به عنوان سوال دوم مطرح شده که موانع داخلی تحقق
دولت اسلامی در اندیشه ی ایشان کدامند در پاسخ به این سوال می توان گفت مهمترین
موانع هوی پرستی و هوس پرستی، آمال طولانی، سستی در بینش و ایمان انقلابی، انفعال
و خودباختگی، نفوذ صاحبان ثروت و قدرت در ارکان نظام، ارتجاع، فرم گرایی و
ظاهربینی بدون توجه به محتواست که اگر مسیولین و مجریان در کشور آن را رصد و
مطالعه نمایند و در رفع آن بکوشند راه را برای تحقق سریع تر دولت اسلامی هموار می
نمایند و گذر از این مرحله به مرحله ی تشکل کشور اسلامی را محقق می سازند.
بیانات رهبر
انقلاب در نخستین دیدار با دولت‌های جدید، در حکم یک «مانیفست» از تعاریف، هدف گذاری‌ها
و توصیه‌های عملی است که متر و معیاری ملموس برای سنجش عیار دولت‌ها در ادامه
فعالیت به دست می‌دهد. هم از منظر قانونی و هم از وجه انقلابی، هر اندازه دولت‌ها
در طول فعالیت به این مانیفست، و یا به عبارتی «میثاق» نخستین با رأس نظام سیاسی،
پایبند باشند، به دولت تراز انقلاب نزدیکتر خواهند بود و هر اندازه از آن فاصله
بگیرند، دچار انحراف از معیار شده‌اند.
مسئله بسیار
قابل توجهی که در بخش از سیره حکمرانی حضرت آیت الله خامنه‌ای وجود دارد، آن است
که این جلسه مهم (نخستین دیدار با رئیس جمهور و کابینه جدید)، صرفاً نوعی ابلاغ از
بالا به پایین صرف و لایتغیر نیست، بلکه به نحوی ظریف نوعی «برهم کنش» یا به عبارت
فلسفی، نوعی دیالکتیک هم میان بیانات رهبر انقلاب در این جلسه و ماهیت و هویت
پیشینی و پسینی هر دولت وجود دارد.
به این مفهوم
که، جدای از آن بخش از بیانات که از مبانی و اصول اسلامی و انقلابی و اخلاقی
سرچشمه می‌گیرد و به طور معمول در طول ادوار و دولت های مختلف ثابت است (مثلاً
توصیه به همه روسای دولت و اعضای کابینه‌های مختلف که وقت را برای خدمت، تنگ
بدانند و از لحظه لحظه دوران مسئولیت برای ایفای تعهد به ملت بهره ببرند)، بخش‌های
خاص هر دولت در این بیانات در هر مقطع تاریخی، از اجزای ظریفی تشکیل شده که محصول
طراحی رهبر انقلاب برای همان دولت است.
از همان اولین
دیدار آیت الله خامنه‌ای در جایگاه رهبر، در 8 شهریور 68، با مرحوم هاشمی و کابینه
او، رهبری با توجه دقیق به «جنس» دولت و دولتمردان روی کار آمده، تفکر حاکم بر
دولت، بسترهای انتخاب آن دولت، شعارهایی که با آن در انتخابات پیروز شد و مؤلفه‌هایی
این چنین، طراحی خاصی در بیانات و توصیه‌ها داشتند. برای نمونه، ایشان در دیدار با
کابینه دولت هاشمی، نسبت به اتخاذ مشی «اشرافی گری» و فراموشی مستضعفان، به عنوان
صاحبان انقلاب، زنهار دادند، و این زنهار از یک شناخت دقیق حاصل شده بود.
نکته مهم دیگر
در سیاق بیانات این چنینی آیت الله خامنه‌ای، توجه و باور عمیق به مبنای «مردم
سالاری» در نظام جمهوری اسلامی است. رهبری انقلاب همواره پشتیبان رأی و اراده ملت
بودند و در این مسیر حتی از اعتبار جایگاه خود هزینه کرده‌اند تا دولت برخاسته از
اراده عمومی تا پایان مسیر به کار خود ادامه دهد. از این منظر، جنس بیانات در این
«نخستین» دیدارها طوری بوده که نه تحمیلی بر دولت جدید باشد، نه مسیر شعارها و
برنامه‌های اعلامی(که با آن از ملت رأی گرفته شد) را مسدود کند.
مضافاً این که،
رهبر انقلاب همواره به روح جمعی هر مقطع و مطالبات اصلی کف جامعه در هر دوره زمانی
عنایت ویژه داشتند. به این معنا که اگر در سال 84، اکثریت جامعه ایرانی، خسته از
دعواهای سیاسی و رادیکالیسم طیف دوم خرداد، به دنبال احیای شعارهای عدالتخواهانه
انقلاب بودند و رئیس جمهوری نزدیک به این شعارها و از این سنخ را برگزیدند، رهبر
انقلاب در نخستین دیدار با هیات دولت نهم در شهریور 84، دقیقاً ناظر به همین
مطالبه روح جمعی جامعه، اولویت‌ها و سرفصل‌های کاری دولت را حول مفهوم
«عدالتخواهی» تعیین کردند.
یا اگر در سال
92، تغییرات در سیاست خارجی، به هر دلیل، مطالبه اکثریتی از جامعه ایرانی بود،
رهبری در نخستین دیدار با هیات دولت یازدهم، بر سه اصل عزت، حکمت و مصلحت در سیاست
خارجی تاکید کردند و یا ناظر به شعارها و برنامه‌های انتخاباتی حسن روحانی درباره
توسعه کسب و کار در فضای مجازی، رهبری بر لزوم توسعه و گسترش «شرکت‌های دانش
بنیان» تاکید فرمودند.
از مؤلفه‌های
دیگر بیانات در این نخستین دیدارها، شناخت دقیق از مختصات ذهنی رییس جمهور منتخب
بود. از همین رو، ایشان، بر مبنای همین شناخت، مثلاً نقاطی را که احساس می‌کردند
در آینده دولت مشکل ساز خواهد شد، تشخیص می‌دادند و سعی می‌کردند با هدایت
غیرمستقیم و بیان نرم، زنهار و هشدار دهد مثلاً در دیدار با دولت هاشمی لزوم توجه
به محرومین و لزوم پایبند ماندن به شعارهای انقلاب، یا در دیدار با دولت خاتمی بر
لزوم ترجیح منفعت عمومی بر منافع دار و دسته‌های خاص سیاسی تصریح کردند.
نخستین دیدار با
رئیس جمهور و هیئت دولت هفتم
2
شهریور
76 / رهبر انقلاب در دیدار نخست با هیئت دولت اصلاحات، گویی با نوعی بصیرت آینده
نگرانه درباره افراط کاری‌ها و غوغاسالاری گروه‌هایی چون سازمان مجاهدین انقلاب و
حزب مشارکت فرمودند:
"جاهایی است که اگر اقدامی را در زمینه
صنعت، در زمینه مسائل اقتصادی، در زمینه مسائل پولی، در زمینه مسائل فرهنگی و در
زمینه مسائل گوناگون انجام دهیم، به نفع مردم است؛ اما گروههای خاصّی در جامعه هستند
- گروههای پولی، مالی، اقتصادی، ثروتمندان، گروههای فرهنگی و گروه های سیاسی -
که اینها متضرّر خواهند شد. این، آن نقطه حسّاس است. آن صراط مستقیم، این‌جا معلوم
می‌شود. این، جای همان فرمایش امیرالمؤمنین علیه‌الصّلاةوالسّلام است که «فانّ سخط
العامة، یجحف به رضی الخاصة». یعنی اگر یک وقت مردم خشمگین بودند، خشنودی گروههای
خواص به‌کل نابود خواهد شد و بر باد خواهد رفت."
ایشان در تکمیل
این توصیه، اضافه کردند:
"من خواهش می‌کنم که در همه بخشها - در
زمینه فرهنگ، در زمینه مسائل سیاسی و در زمینه امنیت - مسأله «رضی العامة و سخط
العامة» را در مقابل «رضی الخاصة و سخط الخاصة» در نظر بگیرید؛ ببینید آنهایی که
فریاد و استصراخ شما را در هنگام لازم جواب می‌دهند، چه کسانی هستند."
امور دیگری که
دولت را به آن توصیه فرمودند:
احتراز از شتاب
زدگی چه در اجرای سیاست‌ها و چه انتظارات و توقعات از دولت
تمسّک به شعار
قانو‌گرایی
پرهیز و خودداری
از تسویف و تأخیر کارها و بهره‌مندی از فرصت خدمت
توصیه به انس با
خدا، خواندن نماز با توجه و حضور قلب و انس با قرآن
نخستین دیدار با
رئیس جمهور و هیئت دولت نهم
8
شهریور
84 / رهبر انقلاب در دیدار با هیئت دولت نهم، مبنای بیانات را بر مسئله «دولت
اسلامی» و تبیین ویژگی‌ها و شاخصه‌های چنین دولتی قرار دادند:
"اسم ما که دولت اسلامی باشد، کافی
نیست؛ والّا قبل از ما چند دولت جمهوری اسلامی دیگر در منطقه ما و آفریقا و جاهای
دیگر وجود داشته و الان هم هست. قبل از انقلاب، در جایی دولتی تشکیل شد که ما شوخی
می‌کردیم و می‌گفتیم جمهوری اسلامی امریکایی فلان جا! آن دولت با نام جمهوری
اسلامی هم بود. بنابراین اسم ما دولت اسلامی باشد، کافی نیست؛ باید عمل و جهتگیری
ما اسلامی باشد."
ایشان در تعریف
«دولت اسلامی» فرمودند:
"معنای شعار دولت اسلامی این است که ما
می‌خواهیم اعمال فردی، رفتار با مردم، رفتار بین خودمان، و رفتار با نظامهای بین‌المللی
و نظام سلطه امروز جهانی را به معیارها و ضوابط اسلامی نزدیکتر کنیم. این شعار،
بسیار باارزش است؛ ان‌شاءاللَّه به این شعار پایبند بمانید و این تلاش را جدیتر،
بیآسیب‌تر و واقعیتر کنید؛ چون گامی بلند خواهد بود در راه رسیدن به آن هدفها."
از اهم مواردی
که رهبر معظم انقلاب اسلامی در این دیدار به آن اشاره کردند می‌توان موارد زیر را
مطرح کرد:
تحسین رئیس دولت
به دلیل مطرح کردن شعار عدالت‌محوری خصوصا در رقابت‌های انتخاباتی
توجه به نقش
عدالت در پررنگ‌تر شدن سایر ارزش‌ها
تصریح به در هم
تنیدگی «عقلانیت» و «معنویت» به عنوان دو مفهوم مکمل و همبسته با عدالت
مقام معظم رهبری
در ادامه را معرفی کردند و در عین حال، «عقلانیت محافظه کارانه» را آفت عدالت
دانستند.
توجه به این که
«عدالت، توزیع فقر نیست» بلکه «عدالت، توزیع عادلانه امکانات» است. عدالت یعنی
امکاناتی که در کشور هست، عادلانه و عاقلانه تقسیم کنیم.
پرهیز دادن از
غلظت بخشی به ادبیات دینی، بدون داشتن محتوای عمیق دینی و ما به ازایی در عمل
("غفلت کردن و از راه منحرف شدن، یکی از آفتهایش این است که ما ادبیات دینی
را غلیظ کنیم؛ بدون این‌که مابازایی در عمل داشته باشد. این ما را، هم به ریاکاری
می‌کشاند و هم ریاکاری را در بین مردم تشویق می‌کند. این‌که ادبیات دینی تقویت
شود، من با آن هیچ مخالفتی ندارم؛ ولی باید مابازا داشته باشد.")
ایستادگی بر
مواضع انقلابی و نهراسیدن از تهمت‌ها و نترسیدن از تهمت طالبانیسم و
تحجر("ضمناً این هم که بگویند شما متحجرید و طالبانی عمل می‌کنید، به این
حرفها خیلی گوشتان بدهکار نباشد؛ از این حرفها همیشه هست و گفته‌اند و میگویند. ما
با هر حرکت و گرایشی از نوع طالبان، در اصل و بنیاد مخالفیم. آنها اصلاً مخالف
عقلند؛ آنها متحجر بودند. اتفاقاً کسانی که در مقابل جناح متعبد و پایبند
ایستادند، به یک معنا بیشتر به تحجر و به طالبانیسم نزدیک‌ترند؛ چون آنها هم نسبت
به آموخته‌ها و درسهای غربی تحجر دارند.")
محسوس بودن خدمت
رسانی، لزوم پاسخگویی و مسوولیت پذیری در برابر اشتباهات و کار جمعی و متوازن هیئت
دولت
حرمت شرعی
دانستن مانور اشرافی‌گری از سوی مسئولان و توصیه به ساده زیستی
توصیه به
خودسازی و آمادگی روحی و انس و الفت همیشگی با نماز و قرآن و ذکر
نخستین دیدار با
رئیس جمهور و کابینه دولت یازدهم
6
شهریور
92 / در نخستین دیدار رهبر معظم انقلاب با حسن روحانی و اعضای کابینه یازدهم،
ایشان به بیان شاخص‌های «دولت مطلوب» به شرح زیر پرداختند:
سلامت اعتقادی و
اخلاقی و عملکردی بر اساس پای بندی و دلبستگی به مبانی ارزشی انقلاب که در بیانات
و مواضع امام خمینی(ره) وجود دارد.
اعتماد به
پروردگار، اعتماد به وعده‌های الهی
خدمت به خلق،
عدم غفلت مسئولان از خدمت به مردم، نگاه جهادی در خدمت به مردم
عدالت و اعتقاد
به پیشرفت همراه با عدالت
سلامت اقتصادی و
مبارزه با فساد در قوه مجریه
قانون‌گرایی
حکمت و خردگرایی
در کارها
تکیه بر ظرفیت
درونزای کشور؛ امیدمان را به بیرون از ظرفیّت داخلی کشور ندوزیم.
رهبر معظم
انقلاب پس از ارائه شاخص‌های دولت مطلوب، نسبت به رعایا اولویت‌ها تذکر داده و
اولویت‌های دولت یازدهم را به شرح زیر برشمردند:
