بهمن توکلی فرد
مدرسه ی چهارباغ ، که به نام های مدرسه سلطانی ، مدرسه مادرشاه و مدرسه سلطان حسین نیز خوانده می شود ، یکی از پنج مدرسه ای است که در زمان شاه سلطان حسین ، آخرین پادشاه صفوی (حکومت 1105 - 1135 هجری قمری ) ساخته شد. با آنکه زمان احداث مدرسه مقارن با افول اقتدار سیاسی سلسله ی صفویه است. باید آن را نمونه ای از اوج معماری آن دوره ونتیجه ب بیش از یک قرن تجربه در معماری درخشان دوره ی صفویه تلفی کرد.
با توجه به سیاست صفویان ، در دوره ایشان مدارس بسیاری در ایران ساخته شد ، تا آنجا که گاه آمار ذکر شده در کتب تاریخی و سفرنامه ها باور نکردنی می نماید. در دوره شاه سلطان حسین ، که به علوم دینی اهتمام بیشتری می ورزید و خود نیز در زمره ی طالب آن بود ، بر قوت این جریان افزوده شدو به احداث برجسته ترین نمونه ی مدارس در تاریخ معماری ایران منجر گردید. مدرسه گویی نماد اقتدار حکومت زمانه ی خود بود ، زیرا هزینه احداث این بزرگترین مدرسه ب دوره ی صفویه ( با حدود 12 هزار مترمربع و بیش از 121 حجره ) را مادر شاه پردخت ، در آمد دو مجموعه مهم بازارچه ی بلند (بازار هنر) در شمال و کاروانسرای مادرشاه ( مهمانسرای عباسی ) در شرق مدرسه را وقف آن کردند. مدرسه را بر خلاف بیشتر مدارس گذشته که در بازار ساخته می شد ، در کنار مجموعه کاخ ها و باغ های سلطنتی - دولتخانه ودر جوار مهمترین معبر شهر (چهارباغ) ساختند ، و برای طراحی و احداث آن بهترین هنر مندان عصر در رشته های گوناگون را به خدمت گرفتند.
مجموعه ی این عوامل موجب تحولی در طراحی مدرسه شد ، آنچنان که طرح این مدرسه ، بر معماری بیشتر مدارس پس از خود تاثیر گذارد ، نمازخانه ی مدرسه به مسجدی با گنبد و مناره بدل شد ، با گذر نهر (مادی فرشادی ) از میان صحن و وجود باغچه های بزرگ و پر درخت در طرفین آن ، حیاط مدرسه به باغ شباهت یافت ، مدرسه با قرار گرفتن در کنار معبر اصلی شهر نمای بیرونی مهم ومجلل پیدا کردو گنبد ومناره ها ونمای آن به نشانه های شاخص شهری بدل شد .
نفاست معماری مدرسه به طرح و ترکیب کلی آن ختم نمی شود ، تزئینات آن نیز عصاره ی تجارب هنرمندان عصر صفوی است ، وباید آن را گنجینه ای از نفیس ترین آثار کاشی کاری و خوشنویسی و حجاری و خاتم کارب و طلا کاری و نقره کاری و نقاشی دانست .
از زیباترین نقاط مدرسه می توان هشتی ورودی ( کریاس) و حجره اختصاصی شاه سلطان حسین (نخستین حجره ی جبهه شمالی از سمت غرب ) را نام برد. " گفته می شود محل حبس و قتل او به دست افغانان نیز همین حجره بود."
همین ترکیب دلربا بود که بیش از هربنای دیگری در اصفهان ، شور وشوق جهانگردانی را که در روزگار رونق اصفهان قدیم از این شهر دیدار می کردند بر می انگیخت.
مدرسه ی چهارباغ درعمر 300 ساله ی خود محل تعلیم و تعلم بزرگانی بوده است که برکات انفاس شان هنوز از در و دیوار آن می بارد.
امروز نیز این مرکز علمی با عنوان "مدرسه علمیه حضرت امام جعفر صادق (ع) " از مراکز فعال علمی و دینی اصفهان است .
باتشکر از خانم عظیمی نیا ، از دفتر اطلاع رسانی توریست ، میراث و گردشگری اصفهان که همکاری نمودند .
