شاخه سبز وضعیت بودجه زیارت شهرهای زیارتی کشور را بررسی می کند
شاخه سبز-هیفاء پردل- بودجه زیارت اندک توشه ای است که در زمان دولت دهم تصویب ولی دولت یازدهم آن را حذف کرد دولت سیزدهم آن را به جریان انداخت ولی با وجود این همه کش و قوس های دولت های گذشته بودجه زیارت با توجه به میزبانی میلیونی شهرهای مذهبی مانند قم و مشهد بسیار اندک است.
به گزارش روزنامه شاخه سبز، «زیارت» در ایران اسلامی همواره یکی از مفاهیم اساسی در فرهنگ شیعی بوده که سبب توجه به شهرهای زیارتی به‌عنوان مقاصد سفر شده اما مدت‌هاست این حوزه با چالش‌هایی مواجه است پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار حکومت اسلامی در ایران، پرداخت به اماکن مذهبی به‌عنوان پایگاه‌های معنوی و ستون‌های اعتقادی مردم کشور با جهشی ویژه همراه بود، توسعه‌های فیزیکی و همچنین طراحی بسترهای فرهنگی و اجتماعی در کنار کارکردهای مذهبی و اعتقادی، موضوعاتی است که متولیان حوزه فرهنگ و زیارت تلاش داشتند تا آن را تقویت کنند.
درایران اسلامی شهرهایی هستند که به دلیل وجود حرم مطهر اهل بیت علیه السلام به عنوان شهرهای زیارتی و مذهبی معروفند، این شهرها در ایران جزء مهم‌ترین مقاصد گردشگری در کشور به شمار می‌روند. شهرهای زیارتی در طول سال جدای از این که میزبان زائرانی از نقاط مختلف کشور هستند گردشگران خارجی جهان تشیع به این شهرها مسافرت می‌کنند که مهم‌ترین شهرهای مذهبی و زیارتی کشور قم و مشهد هستند.
مشهد به دلیل وجود بارگاه امام هشتم(ع) و شهر قم به برکت وجود بارگاه کریمه اهل بیت(ع) و مسجد مقدس جمکران مقاصد مهم زیارت به شمار می‌روند. اما در کشور چند حرم مهم دیگری هم وجود دارد که هرکدام از نظر مذهبی دارای اهمیت هستند؛ وجود حرم شاهچراغ(ع) بارگاه بزرگ‌ترین فرزند امام هفتم در شیراز و حرم حضرت شاه عبدالعظیم(ع) در شهر ری باعث شده این دو شهر هم به مقصدی برای زیارت تبدیل شود.
اما باید به این امر مهم توجه کرد که کلانشهری مانند قم با توجه به زیرساخت های اندکی که در زمینه گردشگری و مراکز اقامتی که دارد سالانه میزبان بیش از 20 میلیون زائر از استان های کشور و کشورهای منطقه از جمله عراق و پاکستان است به ویژه در مناسبت های مذهبی ویژه مانند ولادت حضرت معصومه (س) و یا نیمه شعبان و اربعین که به عنوان عمود یک برای میزبانی از زائران پاکستانی وترکیه و حتی آذربایجان است نیاز دارد که برای این امر بودجه ای ویژه به نام زیارت اختصاص یابد.
داستان بودجه زیارت از گذشته تا امروز
در سال ۸۸ در زمان دولت دهم و هم زمان با اعلام مشهد به عنوان «پایتخت معنوی ایران» در جلسه هیئت دولت مقرر شد برای گسترش و توسعه زیرساخت‌های زیارت طی برنامه پنجم توسعه، مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان با عنوان بودجه زیارت اختصاص یابد که کارگروهی به نام کارگروه زیارت تشکیل و دبیرخانه آن هم در مشهد مستقر شد.
پس از آن مقرر شد بودجه زیارت به سه استان خراسان رضوی، قم و فارس به دلیل وجود حرم امام رضا(ع)، حضرت معصومه(س) و شاهچراغ اختصاص یابد اما دولت دوازدهم به بهانه این که این بودجه ناچیز نتوانسته کمک کار شهرهای زیارتی باشد کاملاً از بودجه آن را حذف کرد با حذف بودجه زیارت از لایحه قانون برنامه‌وبودجه در سال ۹۹ ترتیبی اتخاذ کرد تا دیگر مطالبه برای دریافت این بودجه وجود نداشته باشد.
حال بعد از اطلاع از سرنوشت بودجه زیارتی از زمان دولت‌های گذشته تا دولت سیزدهم باید تأکید کرد که با توجه به ارائه خدمات مورد نیاز به زائران و با توجه به ناچیز بودن بودجه استانی، بودجه زیارت اندک است و جوابگوی آمار بی‌شمار زائران در دو شهر قم و مشهد را نمی‌دهد. به نظر با توجه تأکید رهبر انقلاب به سفرهای ارزان زیارتی و عزم دولت برای اختصاص بودجه زیارت قابل لمس است اما با توجه به این که نیازهای شهر قم در حوزه زیارت زیاد و این بودجه اندک است باید بین اضلاع مثلث گردشگری قم برای تزریق بودجه در مکان درست و اولویت دار انسجام باشد.
200میلیارد تومانی که مقرر شده بود سالانه به این سه استان اختصاص یابد میان تمام استان‌های کشور اختصاص یافت کارگروه زیارت هم در همان آغاز به حاشیه رفت و بودجه زیارت هم همزمان با دولت روحانی از بودجه حذف و به بودجه استانی اضافه شد. با روی کار آمدن دولت سیزدهم دوباره اختصاص این بودجه در کانون توجه قرار گرفت و بعد از پیگیری‌های صورت گرفته بودجه‌ای برای شهرهای مذهبی در نظر گرفته شد و شهر ری هم به عنوان یک شهر زیارتی انتخاب شد.
دستگاههایی که از این بودجه اندک سهم الارث می طلبند
شهردار کلانشهر قم انگار همین دیروز بود که در سال 1402 در جلسه شورای اسلامی شهر قم با اشاره به عدم اختصاص سهمی از بودجه زیارتی گفت: سهم قم از بودجه زیارتی اختصاص یافته به شهرهای مذهبی ۶۰ میلیارد تومان است که از این مبلغ، هیچ سهمیه‌ای برای شهرداری قم لحاظ نشده است..
سید مرتضی سقائیان نژاد می‌افزاید: شهر قم در تمام طول سال مناسبت‌هایی را با حضور وسیع زائران برگزار می‌کند در حال حاضر سهم قم از این بودجه ۶۰ میلیارد تومان است، اما برای شهرداری سهمیه‌ای دیده نشده است با توجه به این که در بیشتر مناسبت‌ها شهرداری در میدان است، باید بخشی از این بودجه به شهرداری اختصاص داده شود که از اعضای شورای اسلامی شهر قم درخواست داریم این مسئله را مطالبه کنند.
با توجه به صحبت شهردار به نظر می‌رسد این بودجه اندک زیارت نرسیده برخی دستگاه‌ها و نهادها به دنبال اختصاص بودجه زیارت هستند و انگار آن را سهم و ارث پدری می داننددر حالی که بودجه زیارت برای ارائه خدمات مناسب به زائران اختصاص دارد.
بودجه زیارت باید طبق اولویت‌ها تقسیم شود
رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی استان قم نیز در گفت‌وگو با خبرنگار بازار در ارتباط با بودجه زیارت می‌گوید: بودجه زیارت با پیگیری‌های معاونت امور فرهنگی، اجتماعی و زیارت زائران استانداری قم برای نخستین بار برای قم اختصاص یافت که در کل بودجه شهرهای زیارتی ۲۰۰ میلیارد تعیین شده و سهم قم از این بودجه تنها ۶۰ میلیارد تومان است.
علی عرب می‌افزاید: با توجه به سهم اندک قم از بودجه زیارت باید طبق اولویت‌های قم تقسیم شود که می‌تواند شامل خدمات ضروری از قبیل سرویس بهداشتی و حمام، حمل‌ونقل اعم از اتوبوس و تاکسی و ون‌ها و یا خدمات ریلی و همچنین تسهیلات برای واحدهای اقامتی و تأمین زیرساخت‌های اطلاع‌رسانی اعم از ایستگاه‌های سنتی و دیجیتال و به عبارتی برندسازی و سوغات و یا برای تابلوهای راهنمای مسیر و معرفی مکان‌های گردشگری و تاریخی و سیاسی هزینه شود.
در نهایت باید دید که چه اتفاقی برای بودجه شهرهای مذهبی کشور به خصوص قم می افتد آن هم در زمانی که بیش از هر وقت دیگری شاهد حضور گردشگران در این شهرها هستیم.
گردشگری مذهبی کشور نیاز به نگاه ملی و بودجه اختصاصی
مشهد بنا به شرایط خاص خود از جمله وجود بارگاه مطهر امام هشتم(ع)، تردد سالیانه ۳۰ میلیون و حضور ۶ تا ۱۰میلیون زائر در ایام خاص سال از نظر شرایط و نیازها قابل مقایسه با بقیه شهرهای ایران نیست. آنچه در این سال‌ها به عنوان عامل اصلی کندی تأمین نیازهای شهر مشهد در حوزه زیارت برآن تأکید شده، نبود بودجه و تأمین مالی به حد کفایت است؛ اما آیا به راستی تأمین بودجه مالی لازم برای رفع نیازهای مشهد و خراسان رضوی در حوزه زیارت، عامل اصلی عقب‌ماندگی این شهر است
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان رضوی می‌گوید: ابتدا باید چالش‌های حوزه زیارت بررسی شده تا مشخص شود چه چالش‌ها و نکاتی داریم و چه تعداد از این نکات و چالش‌ها بودجه‌ای و مالی هستند، یا به عبارت دیگر با بررسی کلان چالش‌های حوزه زیارت می‌توان به علل و ریشه‌های تحقق نیافتن پروژه‌ها رسید.
سید جمال‌الدین حسینی ادامه می‌دهد: در نگاه نخست، مسئله زیارت طی سالیان متمادی در مشهد اتفاق افتاده و بخش زیادی از توسعه و رشد خراسان از این مؤلفه نشأت گرفته است. در طول زمان، زیارت موجب تقویت سکونتگاهی مشهد و رشد پذیرایی در این شهر شده و حول آن حلقه مثبتی شکل گرفته و حتی آمار رشد زیارت اکنون با ۵ یا ۱۰سال گذشته قابل مقایسه نیست. تأثیرات این زیارت هم در فرهنگ عمومی و هم فرهنگ دینی کشور محرز و قابل اعتناست و باید گفت بخش زیادی از فرهنگ دینی و رشد آن به واسطه رشد زیارت ائمه معصومین(ع) از جمله زیارت مرقد مطهر امام هشتم(ع) بوده است.
احیای بودجه زیارت در قانون برنامه هفتم
احسان عظیمی راد، نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی، معتقد است؛ از معضلات جدی این کلانشهر مذهبی، متاسفانه ابلاغ بودجه زیارت است. سوال اساسی بنده این است که چرا باید در برخی از برنامه‌ها بودجه اختصاص داده شود، اما تأمین نشود یا در مجموعه‌ای از برنامه‌ها این بودجه حذف شود و مسئله زیارت کمرنگ دیده شود؟. بنابراین یکی از مسائل جدی قابل پیگیری ما، احیای بودجه زیارت است که در لایحه برنامه هفتم و قانون بودجه، یکی از موضوعات مهم قابل پیگیری را بودجه زیارت قرار داده‌ایم و به همین دلیل فراکسیون زیارت و گردشگری را در مجلس راه انداختیم تا بتوانیم در حوزه زیارت به آن توجه کنیم، زیرا مشهد قطب و قلب مردم ایران و کلانشهر مذهبی مردم جهان اسلام به شمار می رود.
بودجه ای که باید برای توسعه زیارت و گردشگری مذهبی مسئولان پیگیری کنند
اما انگار مسئولان اجرایی شهر مذهبی قم که دومین شهر گردشگری مذهبی کشور و از مقاصد مهم زیارت در کشور و حتی جهان اسلام بعد از شهرهای کربلا؛ نجف و کاظمین و سامرا و مشهد به شمار می رود در خوابی مانند اصحاب کهف رفته و بود و نبود بودجه ای به نام «زیارت» برای آن ها اهمیت چندانی ندارد.
شهری مانند قم با آن امکانات اندک زیارت و مراکز اقامتی محدود میزبان سالانه میلیون ها زائر از کشورهای اسلامی و استان های کشور است این روزها قم میزبان زائران پاکستانی است همین زائران برای اقامت محدود خود نیاز به زیرساخت مطلوبی دارند اما انگار مثلث گردشگری قم چه میراث؛ امور زائرین و بخشی از شهرداری برای آنها مهم نیست که در کابینه جدید و شروع دولت چهاردهم پیگیر بودجه ای زیارتی برای قم باشند.
طبق گزارشی که برای پیگیری بودجه زیارت در سال گذشته گرفته شد پی بردیم که دولت سیزدهم کارگروه زیارت را احیا و بودجه ای را برای شهرهای مذهبی مانند قم و مشهد و شیراز و حتی شهر ری به نام زیارت اختصاص داده است شناسایی دقیق نیازها و مشکلات زائرین، برنامه‌ریزی و تدوین ساز و کارهای لازم جهت ساماندهی امور زائرین و تأمین زیرساخت‌های لازم از طریق حمایت از شهرداری‌ها و بخش‌های غیردولتی، توسعه امکانات، فعالیت‌های فرهنگی و خدمات زیارتی در قطب‌های زیارتی و گردشگری مذهبی و فراهم نمودن زمینه زیارت مطلوب و اجرای پروژه‌های زیربنایی مورد نیاز در قالب بودجه‌های سنواتی را می‌توان از جمله این اقدامات برشمرد که به ایجاد معاونت امور زائرین در شهرهای مذهبی کشور ختم شد.
