زهره مهرنوروزی- بحران کم‌آبی در ایران به‌ویژه در تهران، که با چالش‌های متعددی در زمینه تأمین منابع آبی روبه‌رو است، به یک موضوع اساسی تبدیل شده است. این بحران که به‌دلیل ترکیبی از مصرف بی‌رویه منابع، تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی‌ها به‌وجود آمده، نه تنها در حال تهدید منابع آبی کشور است، بلکه تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد، محیط‌زیست و زندگی روزمره مردم دارد.
بر اساس گزارش‌های اخیر، مصرف بی‌رویه آب یکی از مهم‌ترین دلایل بحران کم‌آبی در ایران به‌شمار می‌رود. بخش کشاورزی که بیشترین سهم را در مصرف منابع آبی دارد، هنوز از روش‌های آبیاری غیرمؤثر و سنتی استفاده می‌کند. کارشناسان معتقدند که تنها با تغییر روش‌های آبیاری و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین، می‌توان مصرف آب در کشاورزی را به‌طور چشمگیری کاهش داد.
از سوی دیگر، تغییرات اقلیمی و کاهش میزان بارندگی‌ها در سال‌های اخیر باعث کاهش منابع آبی در کشور شده است. این کاهش بارش‌ها به‌ویژه در مناطق مرکزی و جنوبی ایران که پیش‌تر از کم‌آبی رنج می‌بردند، اثرات شدیدی بر وضعیت منابع آبی تهران و سایر شهرهای بزرگ داشته است. این تغییرات جوی سبب شده تا سدها و منابع سطحی به سرعت خشک شوند و میزان آب‌های زیرزمینی نیز به‌طور قابل توجهی کاهش یابد.
وضعیت کم‌آبی در تهران
تهران، پایتخت ایران و یکی از بزرگ‌ترین شهرهای خاورمیانه، در سال‌های اخیر با بحران کم‌آبی شدیدتری مواجه شده است. سطح آب‌های زیرزمینی تهران به‌طور مستمر در حال کاهش است. طبق داده‌های منابع آبی تهران، بسیاری از دشت‌های اطراف این شهر، مانند دشت ورامین، با کاهش شدید سطح آب مواجه شده‌اند که موجب بروز پدیده‌هایی مانند فرونشست زمین شده است.
آلودگی منابع آب نیز یکی دیگر از مشکلات تهران است. منابع آب این شهر، به‌ویژه رودخانه‌ها و سدها، تحت تأثیر آلودگی‌های صنعتی، خانگی و کشاورزی قرار دارند. این وضعیت نه تنها بر کیفیت آب شرب تأثیر می‌گذارد، بلکه مشکلات بهداشتی جدیدی نیز به وجود می‌آورد.
رضا محمدی کارشناس منابع آبی می گوید: بحران کم‌آبی در تهران و ایران به‌طور کلی، پیامدهای جدی اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مانند،کاهش تولیدات کشاورزی، افزایش مهاجرت‌ها و افزایش هزینه‌های تصفیه آب به دنبال دارد.
وی تصریح کرد: کمبود آب باعث کاهش شدید محصولات کشاورزی در مناطق مختلف کشور و تهران شده است که به نوبه خود به افزایش قیمت‌ها و کاهش دسترسی مردم به مواد غذایی می‌انجامد. بسیاری از مردم مناطق خشک و کم‌آب به تهران و سایر شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند. این مهاجرت‌ها فشار بیشتری به منابع آب شهری وارد می‌آورد و به بحران کم‌آبی دامن می‌زند.
این کارشناس منابع آبی گفت: آلودگی منابع آب و کاهش کیفیت آن باعث شده است که هزینه‌های تصفیه آب در تهران به‌شدت افزایش یابد. این موضوع نه تنها تأمین آب شرب را دشوارتر می‌کند، بلکه منابع مالی کشور را به چالش می‌کشد.
کم آبی برای ما تازگی ندارد در دولت شهید رئیسی هم کم آبی وجود داشت و در دولت های پیشین هم ایران سال های کم آبی را تجربه کرده بود.
شهیدرئیسی در چندین سخنرانی برنامه‌های درازمدت دولت را برای مقابله با بحران کم‌آبی مطرح کرد. یکی از این برنامه‌ها، بازچرخانی آب و استفاده از پساب تصفیه‌شده در بخش‌های مختلف کشور بوده است. او همچنین بر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و استفاده از انرژی خورشیدی برای کاهش مصرف آب در فرآیندهای صنعتی تأکید کرده است.
یکی از دغدغه دولت های ما در دو دهه اخیر کم آبی بوده است. اما امسال بی آبی خودش را به شکل واضح تری نشان داده است.
پزشکیان دولت چهاردهم با اشاره به بحران آب تهران هشدار داد: «اگر تا آذرماه باران نبارد، ناچار به جیره‌بندی آب خواهیم بود و در صورت تداوم خشکسالی باید تهران را تخلیه کنیم.» پزشکیان همچنین با انتقاد از ساختار اداری نهاد ریاست‌جمهوری گفت: «این نهاد ۴ هزار نیرو دارد، در حالی که باور کنید اگر ۴۰۰ نفر هم باشند، بهتر از این‌ها کار می‌کنند.»
به گزارش مشرق، پزشکیان با اشاره به وضعیت نگران‌کننده اقتصادی و عملکرد نامناسب برخی ارگان‌ها، گفت: گرانی و تورم تقصیر مجلس و دولت است. برخی از مسئولین انتظاراتی دارند اما وقتی منابع مالی محدود است، پروژه‌ها نیمه‌تمام می‌مانند.
وی همچنین در انتقاد از بی‌مورد بودن برخی از هزینه‌ها افزود: در نهاد ریاست‌جمهوری ۴ هزار نیرو داریم که با ۴۰۰ نفر هم می‌توان آن را اداره کرد، اما این نیروها حقوق می‌خواهند و هزینه دارند. آیا واقعاً این منابع وجود دارد؟
رئیس‌جمهور در ادامه بیان کرد: هم‌اکنون ایران با بحران‌های طبیعی همچون کمبود بارش و منابع آبی روبه‌رو است و این بحران‌ها می‌تواند پیامدهای جدی برای تأمین منابع آب و گاز داشته باشد.
وی با تاکید براینکه کشور نیاز به مدیریت بهتر در این حوزه‌ها دارد و تصریح کرد: اگر باران نبارد، احتمالاً از آذرماه باید در تهران آب جیره‌بندی شود.
وی افزود: اگر باز هم نبارد، دیگر آب نداریم و باید تهران را خالی کنیم.
راهکارهای مقابله با بحران کم‌آبی
عباس رضایی یکی از کارشناسان مدیریت آب برای مقابله با بحران کم‌آبی در تهران و دیگر مناطق ایران گفت: ایران به‌عنوان یک کشور خشک و نیمه‌خشک باید مدیریت بهینه منابع آب را در اولویت قرار دهد.
وی افزود: آب یک منبع محدود است و نباید به‌گونه‌ای مصرف شود که برای نسل‌های آینده تهدید ایجاد کند. در کشور ما، بسیاری از منابع آبی به‌طور نادرست و بی‌رویه استفاده می‌شود و این وضعیت نمی‌تواند ادامه یابد.
رضایی همچنین از افزایش برداشت‌های غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی تصریح کرد: چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی باعث افت شدید سطح آب‌ها شده است. این روند باید هر چه سریع‌تر متوقف شود.
وی گفت: ما باید به مردم آموزش دهیم که چگونه به‌طور مؤثرتر از منابع آب استفاده کنند. تغییر فرهنگ مصرف آب می‌تواند در کاهش بحران کم‌آبی نقش بسیار مهمی داشته باشد.
وی همچنین به آثار اقتصادی و اجتماعی بحران کم‌آبی اشاره کرده و تأکید کرده است که کمبود آب می‌تواند به مشکلات جدی اقتصادی و اجتماعی در کشور منجر شود.
وی بیان کرد: کم‌آبی تنها یک مشکل زیست‌محیطی نیست، بلکه تأثیرات مستقیم بر کشاورزی، صنایع و حتی زندگی شهری خواهد گذاشت. این بحران می‌تواند به کاهش تولیدات کشاورزی، افزایش بیکاری و مشکلات اقتصادی منجر شود.
ضرورت تصویب قوانین حمایتی و اجرایی
وی بر لزوم همکاری میان دستگاه‌های مختلف دولتی و خصوصی برای حل این بحران تأکید کرد افزود: استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و هوشمند در کشاورزی می‌تواند مصرف آب را کاهش دهد و به بهبود وضعیت منابع آبی کمک کند.
وی با تاکید برلزوم مدیریت منابع آب و اصلاح الگوی مصرف اظهار داشت: نیاز است که مصرف آب در بخش‌های مختلف، به‌ویژه در صنایع و بخش خانگی، به‌طور جدی مدیریت شود. تشویق مردم به مصرف بهینه و آگاه‌سازی عمومی در این زمینه از جمله اقدامات ضروری است.
این کارشناس با بیان اینکه استفاده از آب‌های غیرمتعارف مهم است افزود: بهره‌برداری از منابع آب غیرمتعارف مانند تصفیه آب‌های خاکی و استفاده از پساب‌ها می‌تواند به تأمین منابع آبی کمک کند.
رضایی سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین یک ضرورت دانست و تاکید کرد: استفاده از فناوری‌های جدید مانند تصفیه آب با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنایع می‌تواند فشار بر منابع آبی را کاهش دهد.
بحران کم‌آبی در تهران و ایران یک تهدید جدی برای آینده کشور به‌شمار می‌آید. این بحران تنها با اتخاذ سیاست‌های مناسب، تغییر در شیوه‌های مصرف و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین قابل مدیریت است. هرگونه تأخیر در این زمینه ممکن است پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی جبران‌ناپذیری به‌دنبال داشته باشد.
علاوه بر فرهنگسازی در مصرف بهینه آب مدیریت منابع آبی یکی از راهکار غلبه بر کمبود آب است. فناوری روش های باروری ابرها و نیز دعای باران که روشت ائمه برای نزول رحمت الهی بود همچنان راهکار مطمئنی برای خشکسالی است.
