زهره مهرنوروزی-رسانه امروز به مهمترین ابزار جنگ تبدیل شده است. پیدایش زبان گفتاری مهمترین تحول در تاریخ ارتباط بود. زبان به انسان اجازه داد مفاهیم پیچیده را منتقل کند و همکاریهای اجتماعی شکل گیرد. پیش از خط، انسانها با نشانهها، ژستها و نقاشیهای غاری مانند غار لاسکو در فرانسه ارتباط برقرار میکردند. حدود ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد، سومریان خط میخی را ابداع کردند. خط امکان ثبت رویدادها، قوانین و اندیشهها را فراهم کرد. در مصر، خط هیروگلیف و در چین خط تصویری بهوجود آمد. خط نقطه عطفی در تاریخ رسانه بود زیرا ارتباط را از لحظه حال به آینده منتقل کرد. پادشاهان و فرمانروایان از کتیبهها برای ثبت فرمانها و قوانین استفاده میکردند. سنگ حمورابی نمونهای مشهور است.
چینیها حدود قرن دوم میلادی کاغذ را اختراع کردند که انقلابی در رسانه ایجاد کرد. این فناوری بعدها به جهان اسلام و اروپا منتقل شد و کتابت را ارزانتر و گستردهتر کرد. در جوامع باستان، قصهگویان و شاعران نقش رسانه داشتند. آنها تاریخ و ارزشهای جامعه را سینهبهسینه منتقل میکردند. کتابخانه بیتالحکمه در بغداد نمونهای از مرکز رسانهای-علمی بود. آثار یونانی، ایرانی و هندی ترجمه و تکثیر شدند. این دوره نشان داد رسانه چگونه میتواند ابزار انتقال دانش میان فرهنگها باشد.
در اروپا، رسانه بیشتر در اختیار کلیسا بود. نسخ خطی توسط راهبان نوشته و نگهداری میشد. ارتباطات بهشدت محدود بود و دسترسی عمومی به اطلاعات وجود نداشت. اختراع چاپ توسط یوهانس گوتنبرگ در قرن پانزدهم نقطه عطفی در تاریخ رسانه بود. کتاب مقدس گوتنبرگ نخستین کتاب چاپی اروپا بود. چاپ، دانش را دمکراتیزه کرد و زمینهساز رنسانس، اصلاح دینی و انقلاب علمی شد. روزنامهها بهتدریج پدید آمدند و به رسانه عمومی تبدیل شدند. تلگراف در قرن نوزدهم امکان انتقال سریع پیام در فواصل طولانی را فراهم کرد. تلفن در دهه ۱۸۷۰ معرفی شد و ارتباط صوتی مستقیم را ممکن ساخت. رادیو در اوایل قرن بیستم و تلویزیون در نیمه قرن به رسانههای اصلی تودهای بدل شدند. آنها نقش بزرگی در جنگها، سیاست و فرهنگ عمومی ایفا کردند. از نیمه دوم قرن بیستم، رایانهها و سپس اینترنت بهوجود آمدند. ایمیل، وبسایتها و شبکههای اجتماعی شکل جدیدی از ارتباط جهانی ایجاد کردند. فیسبوک، توییتر، اینستاگرام و تلگرام رسانه را از حالت یکسویه به تعاملی تبدیل کردند. هر فرد میتواند هم مصرفکننده و هم تولیدکننده محتوا باشد. امروز هوش مصنوعی در تولید محتوا و واقعیت مجازی در ایجاد تجربههای تعاملی نقشی فزاینده دارد. رسانهها بیش از هر زمان دیگر شخصیسازی شدهاند. این تاریخ رسانه نشان میدهد که هر تحول فناورانه نهتنها ابزار جدیدی برای انتقال پیام فراهم کرده بلکه ساختارهای اجتماعی و سیاسی را نیز دگرگون ساخته است. چاپ زمینهساز رنسانس شد، رادیو و تلویزیون هویت ملی را تقویت کردند و اینترنت جهان را به دهکدهای جهانی تبدیل کرده است. در دنیای امروز که هر لحظه با انبوهی از پیامها، اخبار، تصاویر و ویدیوها از طریق رسانههای مختلف بمباران میشویم، داشتن سواد رسانهای دیگر یک مهارت لوکس نیست، بلکه ضرورتی حیاتی است. سواد رسانهای یعنی توانایی درک، تحلیل، ارزیابی و تولید محتوا در فضای رسانهای. این سواد به ما کمک میکند تا نه تنها مصرفکنندهای منفعل نباشیم، بلکه با آگاهی و مسئولیتپذیری، نقش فعالی در فضای رسانهای ایفا کنیم. رسانهها میتوانند هم ابزار آگاهی باشند، در تمام این سالها رسانهها همواره ابزار قدرت بودهاند. از اعلامیههای پادشاهان باستان تا جنگهای رسانهای معاصر، کنترل بر رسانه به معنای کنترل بر افکار عمومی است. همزمان، رسانهها بستری برای آزادی بیان، اعتراض اجتماعی و تبادل فرهنگی بودهاند. سواد رسانهای به ما میآموزد چگونه اخبار جعلی، شایعات و اطلاعات تحریفشده را شناسایی کنیم. در عصر هوش مصنوعی و رسانههای اجتماعی، افکار عمومی بهراحتی هدف عملیات روانی قرار میگیرد. فردی که سواد رسانهای دارد، هر پیام را با ذهنی پرسشگر میپذیرد، منبع آن را بررسی میکند و از پذیرش کورکورانه پرهیز میکند. افراد باسواد رسانهای، بهتر میتوانند در گفتوگوهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مشارکت کنند و نقش فعالی در جامعه ایفا نمایند. یکی از تهدیدات پیش رو کاهش سن کاربران فضای مجازی است بنابراین آموزش سواد رسانهای به کودکان و نوجوانان، آنان را در برابر آسیبهای فضای مجازی، تبلیغات فریبنده و الگوهای نادرست مصون میسازد.



