زهره نعلبندی
شاخه سبز - نام قم بیشتر با زیارت و مراکز مذهبی شناخته می‌شود، اما در سال‌های اخیر چهره‌ای تازه از این شهر در عرصه هنر و اقتصاد در حال شکل‌گیری است؛ چهره‌ای که با حضور پررنگ نسل جوان در صنایع‌دستی، روح تازه‌ای به بازار هنرهای سنتی بخشیده است.
به گزارش خبرنگار شاخه سبز، این روزها کارگاه‌های کوچک در محله‌های قدیمی قم، جایی میان صدای چکش بر مس و بوی چوب و لعاب، به پاتوق‌هایی برای خلاقیت و کارآفرینی جوانان تبدیل شده‌اند.
در یکی از کوچه‌های اطراف خیابان صفاییه، کارگاهی وجود دارد که جوانان قمی در آن مشغول ساخت ظروف میناکاری و تولید زیورآلات دست‌ساز هستند. «فاطمه احمدی» ۲۶ ساله، فارغ‌التحصیل رشته گرافیک از دانشگاه قم، از جمله این هنرمندان است. او می‌گوید:
«از دوران دانشجویی به طراحی علاقه داشتم، اما همیشه دلم می‌خواست چیزی خلق کنم که لمس‌پذیر باشد، نه فقط تصویری روی مانیتور. با حمایت یکی از کارگاه‌های صنایع‌دستی، شروع به یادگیری میناکاری کردم و حالا کارهام در چند فروشگاه اینترنتی عرضه می‌شود.»
طبق داده‌های اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قم، در سه سال اخیر تعداد کارگاه‌های فعال صنایع‌دستی از ۱۸۰ واحد به بیش از ۳۵۰ مورد رسیده که بخش قابل‌توجهی از مدیران و هنرمندان آن زیر ۳۰ سال سن دارند. رشته‌هایی مانند سفالگری، منبت‌کاری، معرق، بافندگی سنتی، قلم‌زنی، چرم‌دوزی و ساخت تندیس‌های هنری بیشترین استقبال را در میان جوانان به خود اختصاص داده‌اند.
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی قم می‌گوید: با توجه به ظرفیت بالای نیروهای جوان خلاق در قم، ما تلاش کردیم مسیر آموزش و ورود به بازار کار برایشان ساده‌تر شود. در دو سال اخیر بیش از ۷۰۰ نفر در دوره‌های مهارت‌آموزی صنایع‌دستی شرکت کرده‌اند و حدود نیمی از آن‌ها حالا تولیدکننده مستقل هستند.
به گفته او، طرح‌هایی مانند “خانه خلاق صنایع‌دستی” که در سال گذشته در قم راه‌اندازی شد، بستر همکاری بین هنرمندان سنتی و استارتاپ‌های دیجیتال را فراهم کرده است. در این فضا، جوانان می‌توانند محصولات خود را طراحی، عکاسی و به‌صورت آنلاین در بازارهای داخلی و حتی بین‌المللی عرضه کنند.
در بازار تاریخی قم، همچنان مغازه‌های صنایع‌دستی با سبک سنتی به فعالیت ادامه می‌دهند؛ اما حالا کنار ویترین‌های پر از فیروزه و مس، جوانان با تلفن‌های همراهشان در حال پاسخ به سفارش‌های آنلاین هستند.
در سال جاری، بر اساس آمارهای رسمی، حدود ۴۰ درصد از فروش صنایع‌دستی قم از طریق پلتفرم‌های اینترنتی انجام شده است؛ آماری که تا سه سال پیش کمتر از ۱۰ درصد بود. این تحول دیجیتال باعث شده بسیاری از کارگاه‌های کوچک، حتی با سرمایه اندک، بتوانند در بازار ملی رقابت کنند.
ویژگی جالب فعالیت هنرمندان جوان قمی، ترکیب مهارت‌های سنتی با نگاه مدرن است. در نمایشگاه اخیر صنایع‌دستی استان، نمونه‌هایی از ساعت‌های دیواری و زیورآلات مسی با طرح‌های مدرن ایرانی، کیف‌های چرمی با نقوش مذهبی، و کاشی‌های دست‌ساز با الهام از معماری حرم مطهر حضرت معصومه (س) به چشم می‌خورد.
سحر نادری یکی از داوران نمایشگاه می‌گوید:
جوانان قم نگاه متفاوتی دارند. آن‌ها گذشته را می‌شناسند اما به آینده نگاه می‌کنند. استفاده از رنگ‌های مینیمال، ترکیب هنر ایرانی با طراحی مدرن و استفاده از بسته‌بندی حرفه‌ای، باعث شده محصولاتشان برای نسل جدید مشتریان هم جذاب باشد.
با وجود رشد چشمگیر فعالیت‌ها، هنرمندان جوان قم هنوز با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. افزایش قیمت مواد اولیه مانند مس، چرم و لعاب، نبود کارگاه‌های مجهز مشترک، و محدود بودن فضای نمایشگاهی از مهم‌ترین مشکلات ذکرشده است.
استان قم به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش در مسیر زائران و گردشگران داخلی و خارجی، پتانسیل بالایی برای عرضه صنایع‌دستی دارد. مسئولان میراث فرهنگی نیز برنامه‌هایی برای برندینگ محصولات محلی تدوین کرده‌اند و در حال آماده‌سازی نشان تجاری “صنایع‌دستی قم” هستند تا محصولات تولیدشده با این برند، با کیفیت مشخص و بسته‌بندی استاندارد به کشورهای همسایه صادر شوند. همچنین در مذاکراتی با رایزنان فرهنگی ایران در عراق و لبنان، زمینه معرفی آثار هنرمندان جوان فراهم شده است.
گشت و گذار در کارگاه‌های هنری قم، شاید بیش از هر چیز نشان از روحیه خودباوری در میان نسل جدید دارد. آن‌ها نه در پی شهرت، بلکه به دنبال ساختن راهی برای بقا و شکوفایی هنر ایرانی در روزگار دیجیتال هستند.
حضور پرانرژی و خلاق جوانان، حمایت نسبی نهادهای فرهنگی، و گسترش بازارهای دیجیتال، نویدبخش آینده‌ای روشن برای هنرهای سنتی در این شهر است. اگر چالش‌های موجود در زمینه مواد اولیه و امکانات
آموزشی برطرف شود، صنایع‌دستی قمی می‌تواند از یک هنر بومی، به برندی ملی و حتی بین‌المللی بدل شود.
