سیدکمال کیایی طالقانی
عصر انقلاب علمی (۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰م) یکی از مهمترین اعصار تاریخ بشر است. دراین بازه ۲۰۰ ساله به قول پیتر رابرت دیر- استاد تاریخ علم دانشگاه کرنل - جهان به مسیر دیگری افتاد و درخشانترین چهره هادردنیای علم نظیر: کپرنیک ، گیلبرت، کپلر، گالیکه ، بیکن، نیوتن، هاروی و... ظهور کردند.
استفاده ازریاضیات وبه کارگیری آزمایش درفعالیت های علمی، ازویژگی های مهم علم جدیداست.
- تفسیر ریاضی از عالم کمک شایانی به فهم آن کرد و راه را برای کاوش در اعماق ناشناخته هستی باز نمود. گالیلئوگالیله دراین مورددارای سهمی درخور است. اوتامرزاعدام پیش رفت اما خداخواست بماند تا، دنیای علم ازمیراث اوبهره گیرد.
به مدد ریاضیات، علم کمی سازی وفشرده سازی شد. وحاصل سالها مطالعه وکارعلمی، به فرمول های کوتاه مبدل گشت. خدامی داندنیوتن چندسال کوشیدتابتواندنشان دهد، نیروبرابراست باحاصل ضرب جرم درشتاب(f=m.a).
نکته جالب دیگر دراهمیت ریاضیات درعلم، فرمول لودویگ ولتسمان
فیلسوف وفیزیک دان اتریشی است. این فرمول به رابطه بین آنتروپی واحتمال می پردازد. ظاهرا بولتسمان مدعی بودتمام حیات رامی توان بااین فرمول تبیین کرد. اما وقتی موفق به انجام آن نشد، دست به خودکشی زد. فرمول برروی سنگ قبراو، حک شده است.
S=K lnW
-آزمایش یکی دیگر ازویژگی هایی علم مدرن است. فرانسیس بیکن رامی توان پایه گذار روش آزمایش های علمی برشمرد. باورعمیق بیکن به آزمایش موجب شدکه در سال ۱۶۲۰م کتابی با عنوان" احیای کبیر "منتشر کند. روی جلد کتاب یک کشتی را به تصویرکشید، که در حال عبور ازمیان ستون های هرکول بود. زیرکشتی نوشته بود:بازهم جلوتر. کشتی نمادیادگیری بود. بیکن موضع خصمانه عقلانیت مدرن را، درمقابل معرفت سنتی، به نمایش گذاشته بود. زیرا طبق اسطوره های یونانی، ستون ها ی هرکول(واقع درتنگه جبل الطارق)، حد نهایی شناخت بشربودکه روی آن عبارت: جلوترنرویدوفراتر از این چیزی نیست نقش بسته بود.
جان پورکینگهورن درکتاب الهیات درمتن علم آورده است: بیشترموفقیت علم باسلاح سرًی آزمایش، فراچنگ آمده است. یکی ازاین آزمایش ها، آزمایشی به نام "پی دُدُم" است که توسط پاسکال انجام شد. به باورمورخین علم، آزمایش "پی دُدُم"یکی از درخشانترین آزمایش ها درتاریخ علم است. در این آزمایش بود که باور کلیسایی نسبت به عدم امکان خلاً، مورد تردید قرارگرفت و به کلی از ذهن بشر مدرن بیرون رفت. در یکی از روزهای سال ۱۶۴۸(م) پاسکال از برادر زن خود( که نزدیک کوهی به نام "پی دُدُم" در بخش مرکزی فرانسه زندگی می کرد) خواست دو"بارومتر" تهیه کند، یکی را درپایین قله و دیگری را در بالای آن قرار دهد. ارتفاع پایین تر ستون جیوه، در"بارومتر"بالای قله، حاکی از آن بود که در فضای بالای جیوه موجود در لوله بارومتر، چیزی جزخلا نیست.
چراگالیله ازریاضیات برای چگونگی کارکردطبیت بهره گرفت؟پاسخ به این پرسش ماهیت فلسفی پیدامی کند. به بیان دیگراینجاست که فلسفه به یاری علم می آید.
گالیله احتمالامعتقدبودخداوندعالم رابرمبنای اصول ریاضی سامان داده است. این مسئله بیشترازآنکه حاصل آزمایش های علمی گالیله باشد، ریشه درباورهای اوداشت. اوبه این امرکه، جهان براساس اصول ریاضی کارمی کند؛ ایمان ویاباور داشت، بدون اینکه آن را آزموده باشد. همه چیز را نمی توان آزمود. جایی باید باورداشت وایمان آورد.
مایکل پولانی ازضرورت تعهدبه باورهادرساحت علم می گوید.
کجاباید تشخیص دادکه درآنجا جای ایمان وباوراست؟
بحث آزمایش هم همین است. گویابیکن معتقدبود، تنهاآزمایش است که حقایق نهفته درپدیده هارا، آشکارمی نماید.
البته به باورمتفکران عصرحاضر، این نگاه ناشی ازبرداشت ساده انگارانه ای بودکه فیلسوفان عصرروشنگری ازعینیت وواقعیت داشتند.پوکینگهورن درکتاب الهیات درمتن علم می آوردماغالبا مواجهه ای غیرمستقیم وابهام آمیز باواقعیت داریم.
باری؛ علم اگر ایستاده واستوارمانده است وام دار فلسفه است، چون پایش را درزمین فلسفه گذارده است.
