زهره مهرنوروزی- هنوز آن مراسم پر زرق و برق مژگان و مهرداد از خاطر هیچ کدام از فامیل ها بیرون نیامده است تالار آنچنانی، مراسم عقد آنچنانی ، اما این زوجیت کمتر یکسال دوام آورد و داماد بینوا به خاطر عدم توانایی در پرداخت مهریه دچار مشکل جدی شد به طوری که مجبور شد حتی ماشین زیر پایش را بفروشد اما سوال این بود وقتی که مهریه 570 سکه را پذیرفت آیا فکر این روزها هم بود؟
در سالهای اخیر، موضوع مهریه به یکی از مباحث بحثبرانگیز در جامعه ما تبدیل شده است. بهویژه زمانی که صحبت از جوانان و تصمیمگیریهای آنها برای ازدواج به میان میآید، مهریه بهعنوان یک مانع جدی در مسیر این تصمیمات مطرح میشود. با توجه به تحولات اجتماعی، اقتصادی و تغییرات فرهنگی در دهههای اخیر، بررسی اثرات مهریه بر روند ازدواجها ضروری به نظر میرسد. آیا مهریه بهعنوان یک سنت تاریخی و قانونی، هنوز هم میتواند بهعنوان یک ابزار حمایتی برای زنان باشد یا بهعنوان یک عامل فشار اقتصادی و اجتماعی بر جوانان عمل میکند؟
آمارها نشان میدهند که در سالهای اخیر، نرخ ازدواج در ایران به طور چشمگیری کاهش یافته است. این کاهش در حالی رخ داده که آمار طلاق نیز به شدت افزایش یافته است، بهطوری که در همان سال، نسبت طلاق به ازدواج به بالاترین حد خود در تاریخ ایران رسید. این روند هشداردهنده نشاندهنده تغییرات قابل توجه در فرهنگ اجتماعی و اقتصادی جامعه ایران است که نیازمند توجه و تحلیل عمیقتر است.
مهریه و تأثیر آن بر تصمیمات ازدواج
یکی از عواملی که کارشناسان اجتماعی به آن اشاره دارند، تأثیرات منفی مهریه بر تصمیمگیریهای جوانان برای ازدواج است. تحقیقات مختلف نشان میدهند که افزایش مبلغ مهریه به ویژه در ازدواجهای سنتی، برای بسیاری از جوانان تبدیل به یک مانع جدی شده است. براساس نظرسنجیهای انجام شده توسط پژوهشگران دانشگاههای معتبر کشور، ۶۵ درصد از جوانان در گروه سنی ۲۵ تا ۳۵ سال اذعان کردهاند که فشارهای مالی ناشی از مهریه، یکی از دلایل اصلی آنها برای تأخیر در ازدواج یا اجتناب از آن بوده است. این فشار مالی، بهویژه در شرایط اقتصادی دشوار کنونی که با افزایش نرخ تورم و بیکاری مواجهیم، به صورت یک ترس بزرگ در ذهن جوانان نقش بسته است.
افزایش هزینههای زندگی مشترک
عباس محمدی مشاوره خانواده می گوید: آمارهای منتشر شده در گزارشهای اقتصادی نشان میدهند که هزینههای زندگی در ایران به شدت افزایش یافته است. از سوی دیگر، مهریه بهویژه در مواردی که به صورت سکههای طلا تعیین میشود، میتواند بار مالی سنگینی به زوجین تحمیل کند. برای مثال، در سال ۱۳۹۹، مبلغ مهریه در تهران بهطور میانگین حدود ۲۴۰ سکه بود، که این مبلغ در بسیاری از موارد به دلیل نوسانات قیمت سکه، به مبلغی غیرقابل تحمل برای بسیاری از خانوادهها تبدیل میشود. این افزایش هزینهها نه تنها بر تصمیم جوانان برای ازدواج تأثیر گذاشته بلکه باعث شده است که درصد قابل توجهی از جوانان تمایل به پرداخت مهریههای سنگین نداشته باشند و ترجیح دهند زندگی مشترک را به تأخیر بیندازند.
از حمایت تا ترس از مسئولیتهای مالی
وی افزود: از جنبههای اجتماعی، مهریه بیشتر بهعنوان یک هنجار فرهنگی و دینی در نظر گرفته میشود که هدف آن حمایت از حقوق زن در زندگی مشترک است. با این حال، در شرایط اقتصادی کنونی، بسیاری از جوانان مهریه را بهعنوان یک فشار اجتماعی و مالی میبینند که بهجای حمایت از زنان، آنها را با یک بار مالی سنگین روبهرو میکند. این نگرش منفی نسبت به مهریه موجب شده است که بسیاری از جوانان از ازدواجهای رسمی خودداری کرده یا ترجیح دهند آن را به شکلی غیررسمی (مثل عقد موقت) برگزار کنند.
از دیدگاه این کارشناس، برای کاهش تأثیرات منفی مهریه بر نرخ ازدواج، نیاز به بازنگری در قوانین و مقررات مربوط به آن احساس میشود. یکی از پیشنهادات مطرح شده در این زمینه، کاهش مبلغ مهریه به میزان منطقی و متناسب با وضعیت اقتصادی جامعه است. علاوه بر این، آموزشهای فرهنگی و حقوقی در خصوص مهریه میتواند به جوانان کمک کند تا بهجای نگرانی از مبلغ آن، بیشتر بر روی اهداف واقعی ازدواج و روابط پایدار تأکید کنند.
محمدی بیان داشت: مهریه همچنان یکی از ارکان اصلی فرهنگ ازدواج در ایران است، اما باید با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی روز، راهکارهایی اتخاذ شود که این عامل بهجای تبدیل شدن به مانعی برای ازدواج، ابزاری برای تقویت حقوق زنان و حمایت از زندگی مشترک باشد.
تعیین سقف معقول برای مهریهها
راضیه جعفری یکی از کارشناسان حقوقی می گوید: یکی از راهکارهای اساسی برای کاهش فشار مالی ناشی از مهریه، تعیین سقف معقول و متناسب با وضعیت اقتصادی جامعه برای مهریهها است. بهویژه در شرایط کنونی که تورم و نوسانات اقتصادی به شدت بر قدرت خرید مردم تأثیر گذاشته، تعیین یک مبلغ حداکثر برای مهریه میتواند به جوانان کمک کند تا بدون ترس از بدهیهای سنگین مالی، تصمیم به ازدواج بگیرند. این سقف باید به نحوی باشد که در عین حال احترام به حقوق زنان و حفظ شأن آنها را نیز در نظر بگیرد.
وی تاکید کرد: تعیین سقف مهریه در حدود یک یا دو سکه طلا به عنوان سقف پیشنهادی میتواند نقطه شروع خوبی باشد. این مبلغ نه تنها میتواند از فشارهای اقتصادی بکاهد، بلکه در عین حال برای زنان همچنان ارزشگذار خواهد بود. البته این سقف باید در برخی مناطق یا شرایط خاص با توافق طرفین و خانوادهها تغییر کند، اما یک حداقل برای جلوگیری از افراط در تعیین مهریه لازم است.
ترویج فرهنگ مهریه به عنوان «پشتیبانی مالی» نه «بار مالی»
این کارشناس حقوق تصریح کرد: یکی از چالشهای اصلی در جامعه ایرانی، نگاه نادرست به مهریه به عنوان «بار مالی» و «مانع» ازدواج است. در حالی که مهریه در اصل باید بهعنوان یک ابزار حمایتی برای زنان در نظر گرفته شود، متاسفانه در برخی مواقع به دلیل مبلغ بالای آن، جوانان و خانوادهها این را بهعنوان یک «مسئولیت مالی سنگین» میبینند که ازدواج را به تعویق میاندازد.
وی بیان کرد: اصلاح نگرش فرهنگی نسبت به مهریه و ترویج آن بهعنوان یک «پشتیبانی مالی» برای زنان و نه یک «بار» برای مردان میتواند به کاهش استرس و ترس از ازدواج کمک کند. در این راستا، رسانهها و نهادهای فرهنگی میتوانند با برگزاری کمپینهای آموزشی و اطلاعرسانی در خصوص مفهوم واقعی مهریه، نقش مثبت آن را در تقویت بنیانهای خانوادگی و حمایت از زنان نشان دهند.
تغییر نگرش نسبت به «مهریههای سنگین» در جامعه
جعفری گفت: در بسیاری از خانوادهها، تعیین مهریههای سنگین بهعنوان یک «افتخار» یا «نمایش اجتماعی» در نظر گرفته میشود. این فرهنگ، به جای تأمین امنیت و حمایت، ازدواج را به یک مسابقه اقتصادی تبدیل کرده است که نتیجه آن افزایش فشار مالی و در نتیجه کاهش تمایل به ازدواج است.
وی اظهارداشت: نهادهای مذهبی و اجتماعی باید در برابر فرهنگ «مهریههای سنگین» ایستادگی کنند و بر لزوم سادهسازی مراسمات ازدواج تأکید کنند. آموزشهای فرهنگی و مذهبی میتواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند، بهطوری که مردم باور کنند که مهریه نباید به ابزار فخرفروشی یا مسابقه تبدیل شود بلکه هدف اصلی آن حمایت از حقوق زنان در برابر بیعدالتیهای احتمالی است.
تعیین مهریه توافقی با توجه به شرایط مالی زوجین
کارشناس حقوق گفت: یکی از راهکارهای عملی و موثر، تعیین مهریه به صورت توافقی و با در نظر گرفتن شرایط مالی زوجین است. بهعبارتدیگر، به جای تعیین مبلغی ثابت و مشخص که ممکن است بر دوش یک طرف فشار بیاورد، بهتر است طرفین بر سر مبلغی که هر دو قادر به پرداخت آن هستند، توافق کنند. این میتواند به خصوص در ازدواجهای جوانان، که ممکن است از نظر اقتصادی با مشکلاتی مواجه باشند، یک راهحل منطقی و انسانی باشد. استفاده از توافقنامههای مالی که به زوجین این امکان را میدهد تا مهریه را به صورت تدریجی و در صورت نیاز و شرایط مالی مناسب، پرداخت کنند. در این راستا، مهریه میتواند به صورت اقساطی یا با شرایط خاص تعیین شود که فشار زیادی به یکی از طرفین وارد نکند.
آموزش و مشاوره حقوقی به زوجین در خصوص مهریه
وی تاکید کرد: گاهی اوقات، عدم آگاهی از حقوق و وظایف قانونی، باعث ایجاد ترس و اضطراب در زوجین میشود. این اضطراب به خصوص زمانی که صحبت از مهریههای سنگین باشد، شدت مییابد. بر این اساس، لازم است که آموزشهای حقوقی و مشاورههای لازم به جوانان در خصوص حقوق مهریه، نحوه تعیین آن و تأثیرات آن در زندگی مشترک ارائه شود. برگزاری دورههای آموزشی و مشاورهای در سطح جامعه، به ویژه در دانشگاهها و مراکز فرهنگی، میتواند به جوانان کمک کند تا بهتر از حقوق خود آگاه شوند و از تلههای اقتصادی و اجتماعی مربوط به مهریه جلوگیری کنند.
در نهایت، باید گفت که مهریه یک موضوع پیچیده و چندوجهی است که همواره باید در چارچوب فرهنگ و قوانین جامعه قرار گیرد. با انجام اصلاحات در سیستم مهریه و تغییر نگرشها نسبت به آن، میتوان این موضوع را بهعنوان ابزاری حمایتی و نه مانعی برای ازدواج در نظر گرفت. همچنین، با توجه به اهمیت آن در حقوق زنان، نباید از نظر دور داشت که مهریه باید بهگونهای تعیین شود که نه تنها فشار اقتصادی بر زوجین وارد نکند، بلکه به حقوق زنان نیز احترام بگذارد.
