زهره نعلبندی
شاخه سبز - پاییز، فصلی که قرار بود با رقص قطرات باران بر برگها، وعده شکوفایی بهار آینده را زمزمه کند، امسال در بسیاری از پهنههای ایران با سکوتی سنگین و خشکی ناخوانده آغاز شد؛ و حالا بارش رحمت الهی به حسرت پاییزی امسال ما بدل شده است.
حسرت بارش، که سایهاش نه تنها بر زیباییهای بصری، بلکه بر منابع حیاتی و آینده کشاورزی این سرزمین سایه افکنده است.
به گزارش خبرنگار شاخه سبز، ایران، سرزمینی که روی کمربند ناهمواریهای زمین جای گرفته است، فراتر از مرزهای جغرافیایی و تاریخ پرفراز و نشیبش، یک گنجینه بیبدیل طبیعی است. این کشور نه تنها بهشت باستانشناسان و مورخان، بلکه رویای هر عاشق طبیعت و عکاس منظره است. برخلاف بسیاری از کشورهای پهناور، ایران به طرز شگفتانگیزی ویژگی «چهار فصل بودن» را به صورت همزمان و در فاصله اندک جغرافیایی در خود جای داده است. این تنوع اقلیمی خیرهکننده، از جنگلهای مهآلود شمال تا کویرهای سکوتپیشه مرکز، و از کوههای سربه فلک غرب تا سواحل گرم و مرطوب جنوب، ایران را به یک قاره کوچک در دل یک کشور تبدیل کرده است.
بهار در ایران، تجلی رهایی از سرمای زمستان و آغاز یک حیات دوباره است.
در این فصل دشتهای سرسبز شمال، به ویژه در گلستان و مازندران، با بارانهای موسمی طراوتبخش، سبزی خود را به اوج میرسانند و جنگلهای هیرکانی با قارچهای وحشی و بوی خاک نمخورده، میزبان گردشگرانی هستند که به دنبال هوای پاکیزه و عطر ناشی از شکفتن هزاران گونه گیاهیاند.
کویر مرکزی نیز در فروردین ماه، با گلهای زرد و کوچک کویری، رخساری موقت از سبزی به خود میگیرد.
با گرم شدن هوا، بسیاری از مناطق مرکزی ایران وارد فاز کویری و گرم میشوند؛ اما اینجاست که نبوغ طبیعت ایران خود را نشان میدهد. در حالی که خوزستان و یزد در اوج گرمای خود هستند، کوهستانها به پناهگاههای خنک تبدیل میشوند. تابستان فصل اوج زیبایی مناطق مرتفع زاگرس و البرز است. رشتهکوههایی چون دماوند، سبلان و علمکوه، میزبان کوهنوردان و طبیعتدوستاناند که به دنبال
خنکی هوای ارتفاعات هستند. در این زمان، دامنههای شمالی البرز، به ویژه گیلان و مازندران، با شبهای خنک و مه صبحگاهی، بهترین فرصت برای لذت بردن از چشمهسارها و آبشارهای خروشان را فراهم میکنند. همچنین، سواحل نیلگون خلیج فارس و دریای عمان در این فصل، اگرچه گرم هستند، اما میزبان گردشگرانی از مناطق بسیار گرمتر جهان برای ورزشهای آبی و لذت بردن از مناطق ساحلی هستند.
پاییز، شاید زیباترین و احساسیترین فصل طبیعت ایران باشد. در این زمان، رقص رنگها آغاز میشود و طبیعت ایران را به یک تابلوی نقاشی زنده تبدیل میکند. جنگلهای شمال، بهویژه در ارتفاعات ماسوله، و مناطق کوهپایهای مانند سمقاوران در آذربایجان شرقی، با ترکیب رنگهای قرمز، نارنجی و زرد درختان، جواهری بیبدیل خلق میکنند. همچنین، مناطق کوهستانی کردستان و آذربایجان با هوای مطبوع و درخشش برگهای زرد درختان بید و افرا، فضایی آرام و دلانگیز برای پیادهرویهای طولانی فراهم میآورند. این فصل، بهترین زمان برای تجربهی طبیعتگردی بدون سختی سرمای شدید یا گرمای طاقتفرسا است.
زمستان در ایران، تصویری از سکوت، عظمت و سپیدی است. در حالی که بخشهایی از جنوب در آرامش نسبی آب و هوایی به سر میبرند، کوههای مرتفع ایران به تابلویی پوشیده از برف تبدیل میشوند.
حتی کویر نیز در زمستان، با آسمان صاف و رصد ستارگان در هوای سرد و خشک، تجربهای متفاوت از سکوت محض را به ارمغان میآورد که در هیچ فصل دیگری قابل تکرار نیست.
تنوع اقلیمی ایران سبب شده است در یک روز، امکان برفبازی در ارتفاعات و آفتاب گرفتن در سواحل جنوبی وجود داشته باشد، یک امتیاز استراتژیک و زیباییشناختی برای این کشور است. این چهار فصل بودن، نه تنها یک ویژگی جغرافیایی، بلکه یک دعوت دائمی به گشتوگذار و کشف ناشناختههاست. هر فصل، لباس متفاوتی بر تن طبیعت ایران میپوشاند و هر بار منظرهای نو را عرضه میکند. این پویایی مداوم، طبیعت ایران را از یک مقصد ثابت، به یک سفر
همیشگی تبدیل کرده است که هر بازدیدی، تازگی و شگفتی خود را دارد.
با وجود تمام زیباییهای چندفصلی ذکر شده، طبیعت ایران همواره با چالشهای محیط زیستی، بهویژه تغییرات اقلیمی، دست و پنجه نرم میکند. در سال جاری، گزارشهای متعددی از کاهش چشمگیر بارشها، بهویژه در فصل پاییز، منتشر شده است که زنگ خطر جدیدی را برای اکوسیستم کشور به صدا درآورده است.
فصل پاییز، به طور سنتی یکی از حیاتیترین دورهها برای تغذیه سفرههای آب زیرزمینی و آمادهسازی منابع آبی برای گذر از تابستان گرم سال بعد محسوب میشود. کاهش این بارشها، مستقیما بر سرسبزی جنگلها و دشتها در آغاز فصل و همچنین ذخیره آب برای فصل پرمصرف بهار آتی تاثیر منفی میگذارد.
این روند کاهشی، نمایانگر یک تغییر الگوی بزرگتر در پدیدههای جوی است که نیازمند توجه جدی مدیریتی و فرهنگی است. مناطق نیمهخشک و خشک ایران که همواره با کمبود آب دست و پنجه نرم میکردند،
اکنون شاهد تشدید این بحران هستند. کشاورزان در مناطق دیم، به طور مستقیم تحت تاثیر قرار گرفتهاند و ذخایر سدها، علیرغم تلاشهای صورت گرفته، زنگ هشداری جدی برای مدیریت مصرف آب شرب و کشاورزی در ماههای آینده به شمار میروند.
بنابراین، در حالی که زیباییهای طبیعت ایران همچنان پابرجاست، این کاهش بارشها یادآور این حقیقت است که پایداری این تنوع اقلیمی خیرهکننده، وابسته به حفظ توازن محیط زیستی و مقابله فعال با اثرات تغییرات اقلیمی است. حفاظت از منابع آبی و تغییر الگوهای مصرف، اکنون به همان اندازه دیدن شکوفههای بهاری یا برگریزان پاییزی، اهمیت حیاتی یافته است.
