مهدی یوسفی
کارشناس ارشد برنامهریزی شهری
در سالهای اخیر، سیمای شهری قم با پدیدهای تازه مواجه شده است؛ افزایش چشمگیر تابلوهای صنفی که به جای زبان فارسی، از زبان لاتین و بهویژه انگلیسی بهره میبرند. این تغییر بیش از همه در صنوفی چون کافهها، قهوهخانهها، فروشگاههای دخانیات و برخی واحدهای پوشاک دیده میشود. صاحبان این مشاغل، با هدف جذب مشتریان جوان و ایجاد جلوهای مدرن، ترجیح دادهاند نام و عنوان واحد صنفی خود را به زبان بیگانه درج کنند. هرچند این اقدام در نگاه نخست نشانهای از نوگرایی و ارتباط با بازار جهانی تلقی میشود، اما در ابعاد فرهنگی، اجتماعی و قانونی پیامدهای قابل توجهی به همراه دارد.
مطابق قوانین موجود، از جمله مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و آییننامههای شهرداریها، استفاده از زبان فارسی در تابلوهای صنفی الزامی است. این قوانین با هدف صیانت از زبان ملی، حفظ هویت فرهنگی و جلوگیری از آشفتگی بصری در سیمای شهری تدوین شدهاند. با این حال، کمبود نظارت مؤثر و رقابت شدید میان صنوف، موجب شده است که برخی واحدها به استفاده از زبان لاتین روی آورند و این روند بهتدریج گسترش یابد.
پیامدهای این تغییر تنها محدود به ظاهر تابلوها نیست. رواج زبان لاتین در فضای عمومی، جایگاه زبان فارسی را در محیط شهری تضعیف میکند و بهویژه برای نسل جوان، نوعی عادیسازی استفاده از زبان بیگانه به وجود میآورد. این امر در شهری چون قم، که پایگاه علمی و مذهبی جهان اسلام محسوب میشود، میتواند به خدشه در هویت فرهنگی و مذهبی آن بینجامد. افزون بر این، ترکیب نامهای فارسی و لاتین بدون رعایت اصول طراحی، آشفتگی بصری و ناهماهنگی در سیمای شهری ایجاد میکند و احساس تعلق شهروندان به محیط زندگیشان را کاهش میدهد. از سوی دیگر، استفاده از زبان لاتین در صنوفی مانند کافهها و پوشاک، سبک زندگی غربگرایانه و گرایش به برندهای خارجی را در میان جوانان تقویت میکند و در بلندمدت به تغییر ذائقه مصرفی جامعه منجر میشود. همچنین، ضعف در اجرای قوانین و برخورد با متخلفان، اعتماد عمومی به سیاستهای فرهنگی و نظارتی را کاهش میدهد و شکاف اجتماعی میان نسلها را تشدید میکند؛ چرا که نسل جوان زبان لاتین را جذابتر میبیند، در حالی که نسلهای بزرگتر آن را بیتوجهی به ارزشهای ملی و مذهبی تلقی میکنند.
برای مدیریت این روند، شهرداری قم و سازمانهای نظارتی موظفاند بازرسیهای مستمر انجام دهند، به واحدهای صنفی متخلف اخطار دهند و در صورت لزوم، تابلوهای غیرمجاز را اصلاح یا جمعآوری کنند. اعمال جرایم مالی، همراه با برنامههای فرهنگی و آموزشی برای ارتقای جایگاه زبان فارسی، از جمله اقداماتی است که میتواند در این مسیر مؤثر باشد. همچنین، تشویق اصناف به استفاده از نامهای اصیل فارسی و ایرانی، نه تنها به حفظ هویت فرهنگی کمک میکند، بلکه سیمای شهری را نیز منظمتر و هماهنگتر خواهد ساخت.
در نهایت، افزایش تابلوهای لاتین در قم بازتابی از تحولات اجتماعی و اقتصادی است، اما اگر بدون مدیریت صحیح ادامه یابد، میتواند به تضعیف زبان فارسی، خدشه به هویت فرهنگی و آشفتگی سیمای شهری منجر شود. اجرای دقیق قوانین، همراهی اصناف و برنامههای فرهنگی گسترده، ضرورتی انکارناپذیر برای صیانت از زبان فارسی و حفظ اصالت فرهنگی و مذهبی شهر قم است؛ شهری که باید همواره نماد فرهنگ ملی و اسلامی باقی بماند.
