محمد حسن فیروز علیزاده
در سالهای اخیر، گرانی افسارگسیخته لبنیات به یکی از جدیترین دغدغههای خانوارهای ایرانی بدل شده است؛ دغدغهای که تنها به سفره مردم محدود نمیماند و پیامدهای آن، سلامت عمومی جامعه را نشانه میگیرد. لبنیات، شامل شیر، ماست، پنیر و دوغ، ستونهای اصلی سبد غذایی سالم هستند و کاهش مصرف آنها میتواند هزینههایی بهمراتب سنگینتر از گرانی امروز، در آیندهای نهچندان دور بر دوش نظام سلامت و اقتصاد کشور بگذارد.
لبنیات منبع اصلی کلسیم، پروتئین باکیفیت، ویتامینهای گروه B و D و مواد معدنی ضروریاند. این ترکیب مغذی، نقشی بیبدیل در رشد کودکان، استحکام استخوانها، پیشگیری از پوکی استخوان، سلامت دندانها و عملکرد مناسب عضلات و اعصاب دارد. با این حال، افزایش قیمتها موجب شده بسیاری از خانوادهها ، بهویژه در دهکهای پایین درآمدی ، مصرف لبنیات را کاهش دهند یا بهکلی از سفره خود حذف کنند. این تصمیم ناخواسته، اگرچه برای مدیریت هزینهها قابل درک است، اما تبعات آن نگرانکننده است.
کاهش مصرف لبنیات در کودکان و نوجوانان، خطر اختلال در رشد قدی، ضعف استخوانی و افزایش احتمال شکستگیها را بالا میبرد. در بزرگسالان، کمبود کلسیم و ویتامین D زمینهساز پوکی استخوان، دردهای مزمن اسکلتی و کاهش کیفیت زندگی میشود. در سالمندان نیز این کمبودها میتواند به افت تعادل، افزایش زمینخوردگی و هزینههای درمانی سنگین منجر شود. از سوی دیگر، حذف لبنیات غالباً با جایگزینیهای ناسالم همراه است؛ خوراکیهای کمارزش، پرنمک یا پرقند که خود عامل تشدید بیماریهای غیرواگیر مانند دیابت، فشار خون و بیماریهای قلبی هستند.
ریشههای گرانی لبنیات متعدد است: افزایش هزینه نهادههای دامی، نوسانات ارزی، هزینههای حملونقل و انرژی، و گاه سیاستهای ناکارآمد حمایتی. تولیدکنندهای که با افزایش هزینهها مواجه است، ناچار قیمت را بالا میبرد؛ مصرفکنندهای که قدرت خریدش کاهش یافته، مصرف را کم میکند؛ و در این میان، سلامت جامعه قربانی میشود. این چرخه معیوب نیازمند مداخله هوشمندانه و مسئولانه است.
راهحلها روشناند، اگر ارادهای جدی برای اجرای آنها وجود داشته باشد. حمایت هدفمند از تولیدکنندگان لبنی، بهویژه از طریق تأمین پایدار نهادههای دامی و کاهش هزینههای سربار، میتواند ثبات قیمتها را تقویت کند. در سمت مصرف، یارانههای هوشمند غذایی برای اقشار آسیبپذیر، توزیع لبنیات در مدارس و مراکز عمومی، و اجرای برنامههای آگاهیبخشی درباره اهمیت مصرف لبنیات، ضروری است. همچنین نظارت مؤثر بر زنجیره توزیع برای جلوگیری از سودجویی و افزایش غیرمنطقی قیمتها، نقش مهمی در بازگرداندن اعتماد عمومی دارد.
گرانی لبنیات تنها یک مسئله اقتصادی نیست؛ مسئلهای اجتماعی و بهداشتی است که به آینده نسلها گره خورده است. سرمایهگذاری امروز برای دسترسی عادلانه به لبنیات، صرفهجویی فردای نظام سلامت و تضمین کیفیت زندگی شهروندان را به دنبال خواهد داشت. «شاخه سبز» بر این باور است که سلامت، کالایی لوکس نیست؛ حق همگانی است. اگر قرار است جامعهای پویا، سالم و تابآور داشته باشیم، باید لبنیات را از حاشیه سفرهها به متن سیاستگذاریها بازگردانیم.
