دست و پنجه نرم کردن قم با کمبود آب؛
زهره نعلبندی
شاخه سبز- استان قم یکی از کویری‌ترین نقاط ایران است که با کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کند و این روزها با وجود اینکه این کویر تشنه‌تر از همیشه است اما با این وجود هنوز اصلاح الگوی مصرف برای خیلی از خانوارها جا نیفتاده و همچنان در مصرف آب زیاده‌روی می‌کنند؛ اتفاقی که ممکن است ما را از این نعمت ارزشمند و حیاتی محروم کند.
به گزارش خبرنگار شاخه سبز، قم یکی از استان‌‌هایی است که برای تامین آب مورد نیاز خود چالش‌های بسیاری دارد و منابع آبی این استان نسبت به جمعیت آن محدود است.
برای رفع این چالش انتقال آب از سرشاخه‌های رودخانه دز به قم در سال 1382 آغاز شد و فاز اول آن در سال 1390 و فاز دوم در سال 1392 افتتاح شد و 181 میلیون متر مکعب کل تخصیص سرشاخه‌های دز به سمت قم است که از این مقدار 144 میلیون مترمکعب برای قم و مابقی برای شهرهای دیگر است.
اما با وجود انجام این عملیات پرهزینه همچنان قم مشکلاتی در حوزه آب دارد که بخشی از آن مربوط به مصرف بی رویه افراد است.
طبق اعلام اداره آب و فاضلاب قم تنها 12 درصد مشترکان زیر ۵ درصد مصرف می‌کنند و مشترکین خوش مصرف حدود ۲۱درصد هستند اما 40 درصد مشترکان پر مصرف و 8 درصد جزو افراد بد مصرف هستند و در حوزه روستایی نیز متاسفانه دو تا سه برابر الگوی مصرف، آب مصرف می‌شود و یکی ازعلل کاهش کیفیت آب از لحاظ شوری نسبت به سال گذشته به دلیل مصرف بی رویه افراد و کمبود آب و اضافه شدن آب چاه‌ها به آب شهری است که اگرچه مشکلی به لحاظ بهداشتی ندارد، اما موجب شوری آب شده است.
مهندس مهدی نظرزاده مدیرعامل آبفای قم با اشاره به پایان یافتن افق طراحی شده برای تامین آب استان، اظهار کرد: پیش‌بینی شده بود که با منابع موجود، نیازهای آبی استان تا سال 1415 پاسخ داده شود، اما به دلیل رشد جمعیت و افزایش مصرف، این افق عملا در سال 1403 پایان یافته است که ضروری است با جا به جایی تخصصی از صنعت به شرب این کمبود جبران شود.
وی با اشاره به تخصیص 181 میلیون مترمکعب آب از سرشاخه‌های دز، گفت: از این میزان، 144 میلیون مترمکعب مربوط به استان قم است که در مرحله اول 103 میلیون مترمکعب آن برای شرب و 41 میلیون مترمکعب برای صنعت در نظر گرفته شده بود، اما با تغییرات ایجاد شده، بخش صنعت باید مصرف خود را به پساب منتقل کند.
نظرزاده تاکید کرد: امیدواریم با اجرای کامل سامانه انتقال و پروژه‌های علاج‌بخشی، بتوان سهم شرب را به حداکثر و سهم صنعت را به حداقل رساند.
وی در توضیح موانع اجرایی پروژه انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم گفت: سامانه انتقال به طور کامل اجرا نشده و در شرایط سیلابی بخشی از آب به دلیل ظرفیت محدود تونل، به سمت پایین دست منحرف می‌شود که به همین منظور، پروژه‌ای تحت عنوان "علاج‌بخشی منابع آب قم" در دستور کار قرار گرفته است که با احداث بند در بالا دست تونل مدیریت بهتری روی آب‌های جاری و رسوبات صورت گیرد.
وی در ادامه با اشاره به طرح نهضت ملی مسکن در قم افزود: این طرح نیاز آبی جدیدی بالغ بر 27 میلیون مترمکعب در سال ایجاد کرده و تلاش می شود بخشی از آن را از محل تکمیل سامانه انتقال تأمین شود..
مدیرعامل آبفای قم با اشاره به تغییر نسبی کیفیت آب در سال جاری گفت: آب شرب قم از لحاظ استانداردهای کیفی در وضعیت مطلوبی قرار دارد، اما شوری آن نسبت به سال گذشته افزایش یافته است؛ علت آن، افزایش استفاده از چاه‌ها در مواقع کم‌آبی و ترکیب با آب سطحی است که باعث کاهش گوارایی می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به شکاف درآمدی ناشی از الگوهای مصرف و تعرفه‌های پایین، اعلام کرد: تنها هشت درصد مشترکان پرمصرف خانگی شهری، ۴۳ درصد از درآمد آب‌بهای این بخش را تامین می‌کنند، در حالی که همچنان هیچ‌کدام از مشترکان، حتی بدمصرف‌ها، بهای واقعی آب را نمی‌پردازند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم با اشاره به میزان پوشش تعرفه‌ای نسبت به قیمت تمام شده آب اظهار کرد: مشترکان کم‌مصرف تنها ۱۱.۵ درصد از قیمت تمام شده را می‌پردازند، در حالی که بدمصرف‌ها با وجود سهم بالای مصرف، تنها حدود ۱.۶ برابر قیمت دفتری آب را پرداخت می‌کنند؛ این در حالی است که قیمت تمام شده واقعی آب حداقل دو تا سه برابر قیمت تمام شده دفتری فعلی برآورد می‌شود.
مدیرعامل شرکت آبفای قم در ادامه از افزایش قابل توجه مصرف در برخی مناطق روستایی نیز ابراز نگرانی کرد و گفت: در برخی روستاها نظیر جعفریه، مصرف سرانه به حدود ۲۸۷ لیتر در روز رسیده که بیش از دو برابر الگوی تعیین شده است.
وی همچنین با اشاره به ظرفیت‌های مدیریت مصرف تاکید کرد: در شهر قم حجم بالایی از آب به وسیله دستگاه‌های آب شیرین کن خانگی هدر می‌رود؛ به‌گونه‌ای که بین ۷۰ تا ۷۵ درصد آب ورودی این دستگاه‌ها به فاضلاب ریخته می‌شود در حالی که این پساب قابلیت استفاده در مصارف غیرشرب مانند شستشو و آبیاری فضای سبز خانگی را دارد.
مهندس نظرزاده همچنین از پیگیری برای الزام استفاده از مخازن جمع‌آوری آب باران در ساختمان‌های شهری و روستایی خبر داد و افزود: با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک قم، استفاده از باران حتی در حجم کم می‌تواند در کاهش مصرف شبکه تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد.
به گفته وی، با اجرای ساده‌ترین سیستم جمع آوری باران روی پشت‌بام صد متری، می‌توان سالانه حدود ۱۵ هزار لیتر آب ذخیره کرد.
وی تصریح کرد: بر اساس چهل و ششمین مصوبه شورای عالی آب در سال 1403، سازمان نظام مهندسی موکلف شده است مقررات مربوط به جمع‌آوری و استفاده از آب باران را در مباحث مقررات ملی ساختمان وارد کند، و این مهم می‌تواند در مناطقی مانند قم، تغییر مهمی در رفتار مصرف رقم بزند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم در پایان با اشاره به تراز مالی شرکت اظهار کرد: در حالی که در بخش آب حدود ۹۹ درصد هزینه‌ها از محل درآمدها تامین می‌شود، در بخش فاضلاب تنها ۵۷ درصد از قیمت تمام شده جبران می‌شود که این تراز شکننده باعث شده اصلاح شبکه و نوسازی زیرساخت‌ها با مشکل مواجه شود.
