فاطمه مداح نظری - حزب‌الله لبنان به عنوان یک گروه سیاسی-نظامی با پایگاه عمدتا شیعی از سال ۱۹۸۲ فعالیت خود را آغاز کرده و برای دهه‌ها یکی از بازیگران اثرگذار در تحولات سیاسی و امنیتی خاورمیانه و به ویژه لبنان به شمار می‌رود. این نیروی سیاسی طی چهار دهه فعالیت به یک نیروی نظامی مجهز و سازمان‌یافته تبدیل شد و در همراهی با ایران نقش مهمی در رویارویی با اسراییل و تحولات منطقه‌ای ایفا کرده است. در روزهای اخیر، دولت لبنان ارتش را موظف کرده که انحصار سلاح را صرفا دراختیار دولت و ارتش قرار دهد و سایر گروه‌ها و نیروهای نظامی مجاز به استفاده از اسلحه نباشند. اجرای این طرح به معنای خلع سلاح حزب‌الله، تحویل تسلیحات نظامی و به تعبیری پایان فعالیت‌های نظامی این گروه است.
وب سایت الخنادق در گزارش جدید خود به بررسی تحولات لبنان پرداخت و در گزارشی نوشت: لبنان که مدت‌ها از دخالت‌های خارجی و اختلافات داخلی رنج برده، بار دیگر در آستانه یک درگیری جدی قرار گرفته است. موج اخیر تنش‌های سیاسی که بر سر سلاح مقاومت شکل گرفته، نه از دل جامعه لبنان برخاسته و نه خواست اکثریت مردم آن است، بلکه نتیجه یک کارزار سعودی است که با دقت طراحی شده و از طریق یزید بن فرحان، فرستاده ریاض در بیروت اجرا می‌شود.
تحت شعار‌های حمایت از دولت و تقویت حاکمیت لبنان، ریاض از ابزار‌های رسانه‌ای و سیاسی خود بهره می‌برد و از فروپاشی اقتصادی این کشور برای رسیدن به هدف نهایی‌اش، یعنی خلع سلاح حزب‌الله، استفاده می‌کند.
عربستان به جای اینکه وظیفه خود را در تقویت ثبات انجام دهد، با دخالت‌هایش به اختلافات داخلی در لبنان دامن می‌زند و مقامات دولتی این کشور را به اتخاذ تصمیمات عجولانه تشویق می‌کند که ممکن است لبنان را به سمت یک رویارویی حتمی داخلی و حتی خارجی سوق دهد.
دستور کار مقامات سعودی در لبنان بر حاکمیت، اصلاحات یا بازسازی خرابی‌های ناشی از تجاوز اسرائیل متمرکز نیست، بلکه هدف اصلی آنها تضعیف محور مقاومت در منطقه به ویژه حزب‌الله، همسو کردن لبنان با اولویت‌های امنیتی رژیم تروریستی اسرائیل و آمریکا و بازیابی اعتبار عربستان پس از سال‌ها شکست‌های استراتژیک است.
عربستان سعودی احتمالا تامین‌کننده مالی این درگیری نیز هست. چند هفته پیش، یکی از اعضای شورای سیاسی حزب‌الله اعلام کرد که آمریکا با بودجه عربی (بدون مشخص کردن منبع) در حال مسلح کردن نیروهای لبنانی و برخی گروه‌های داخلی در لبنان است.
همچنین، سال‌ها پیش شهید سید حسن نصرالله، دبیرکل سابق حزب‌الله، در مصاحبه‌ای با شبکه المیادین فاش کرد که بر اساس اطلاعات موثق، عربستان سعودی از مدت‌ها پیش و حداقل از زمان آغاز جنگ یمن، برای ترور او توطئه کرده است.
او افزود که محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، در یکی از سفرهایش به واشنگتن موضوع ترور او را مطرح کرده و آمریکایی‌ها نیز با این درخواست سعودی موافقت کرده‌اند، با این شرط که اسرائیل آن را اجرا کند. شهید سید حسن نصرالله همچنین اشاره کرد که عربستان تعهد داده بود در صورت وقوع جنگ، هزینه‌های آن را بپردازد.
تضعیف نفوذ منطقه‌ای ایران؛ حزب‌الله قوی‌ترین متحد جمهوری اسلامی ایران و نماد محور مقاومت است. این اقدام می‌تواند مقدمه‌ای برای حمله نظامی دوباره به ایران در آینده نزدیک باشد.
تامین امنیت جبهه شمالی اسرائیل: لبنان بدون حزب‌الله و سوریه با دولت فعلی آن یعنی الجولانی، هیچ خطری برای اسرائیل ندارند.
بازیابی ریاست سنی‌ها: عربستان با از بین بردن مزیت نظامی حزب‌الله، امیدوار است که سلطه سیاسی سنی در لبنان را تحت حمایت خود احیا کند.
شدت تنش‌های فعلی در لبنان بدون در نظر گرفتن نقش محوری عربستان سعودی قابل توضیح نیست. ریاض از طریق فرستاده خود، یزید بن فرحان، دستور کار سیاسی لبنان را در دست گرفته، دولت را به اتخاذ سیاست‌های نسنجیده برای خلع سلاح و تشدید اختلافات فرقه‌ای سوق داده است.
به جای تقویت ثبات، عربستان به محرک اصلی تنش در لبنان تبدیل شده است. آینده لبنان نباید قربانی جاه‌طلبی‌های خارجی شود. مردم لبنان شایسته دولتی هستند که به بهبودی اقتصادی، انسجام اجتماعی و حاکمیت واقعی اولویت دهد، نه دولتی که بر اساس دستورات سعودی عمل کند.
در ماه ژوئن، لبنان رسماً طرحی را برای خلع سلاح اردوگاه‌های پناهندگان فلسطینی آغاز کرد که از برج البراجنه، شتیلا و مار الیاس در بیروت آغاز شد و در ماه ژوئیه در طرابلس و الجلیل ادامه یافت. این طرح تحت نظارت یک کمیته مشترک فلسطینی لبنانی و یک جدول زمانی مشخص مرتبط با تعهدات مربوط به بهبود حقوق اجتماعی و اقتصادی پناهندگان به اجرا گذاشته شد.
روز پنجم آگوست، دولت لبنان به ارتش این کشور دستور داد تا پایان سال جاری میلادی، یعنی کمتر از ۵ ماه دیگر، طرحی را تدوین کند تا اطمینان حاصل شود که فقط نهادهای دولتی در لبنان سلاح در اختیار داشته باشند. معنای این طرح این است که قرار است تا کمتر از ۵ ماه دیگر روند خلع سلاح حزب‌الله لبنان به نتیجه برسد اما درست یک روز بعد از صدور این فرمان، حزب‌الله بیانیه‌ای صادر کرد و به شدت از این اقدام انتقاد کرده و گفت که با این دستورالعمل «طوری برخورد خواهد کرد که انگار وجود ندارد». حزب‌الله البته در این بیانیه تصریح کرد که به‌رغم مخالفت با این فرمان، همچنان پذیرای گفت‌وگو با دولت لبنان خواهد بود.
نعیم قاسم، دبیرکل حزب‌الله نیز اعلام کرده است که این گروه به جدول زمانی برای خلع سلاح پایبند نخواهد بود و خلع سلاح را درحالی‌که لبنان هیچ استراتژی مدون امنیت ملی ندارد، نخواهد پذیرفت. نعیم قاسم گفت که مذاکرات در مورد خلع سلاح فقط در راستای تامین منافع ایالات متحده و اسرائیل است.
واضح است که این تصمیم دولت لبنان، به‌رغم مخالفت حزب‌الله با آن، با هدف جلب رضایت ایالات متحده و جلوگیری از حملات تهاجمی‌تر اسرائیل به لبنان اتخاذ شده است. این دستورالعمل دولت لبنان، اولین مورد از نوع خود در اعمال فشار برای خلع سلاح حزب‌الله است. پیشتر در دهه نود نیز دولت وقت لبنان برای خلع حزب‌الله گام‌هایی برداشته بود اما تا این حد پیش نرفته بود.
با این حال، زمان‌بندی تصمیم کنونی دولت لبنان نشان می‌دهد که هدف، جلب رضایت ایالات متحده و به طور غیرمستقیم اسرائیل است تا از یک سو روند مذاکرات با میانجیگری ایالات متحده ادامه یافته و از سوی دیگر از تشدید حملات نظامی اسرائیل به لبنان جلوگیری شود. ماه‌هاست که رهبران دولت لبنان بارها به خلع سلاح حزب‌الله متعهد شده‌اند، اما از انجام اقدامات قاطع خودداری کرده‌اند. دلیل این خودداری، عمدتاً به دلیل ترس از ایجاد خشونت‌های فرقه‌ای و بی‌ثبات کردن بالانس شکننده فرقه‌ای در داخل لبنان بوده است.
ارتش اسرائیل همچنان به حملات دوره‌ای خود علیه مواضع حزب‌الله ادامه می‌دهد و با وجود اینکه آتش‌بس هنوز برقرار است، همچنین علیه لبنان کمپین‌های نظامی خود را اجرا می‌کند. این امر تلاش‌های دولت لبنان برای دستیابی به چارچوبی مرضی‌الطرفین با حزب‌الله در مورد خلع سلاح را پیچیده‌تر کرده است.
حرکت لبنان در این مسیر تبعاتی دیپلماتیک نیز برای ایران در پی خواهد داشت. نخستین تنش دیپلماتیک بین ایران و لبنان در هفته گذشته مشاهده شد. وزیر خارجه لبنان در پاسخ به موضع سیدعباس عراقچی در دفاع از حزب‌الله لبنان، به ادبیاتی تند به وزیر خارحه ایران تاخته و از ایران خواست تا در امور داخلی لبنان مداخله نکند. نتیجه این تنش دیپلماتیک این شد که روز گذشته اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران سعی کرد اوضاع را تلطیف کند.
او در پاسخ به سوالی درباره روند خلع سلاح لبنان و موضع ایران در این خصوص، بدون اینکه به صراحت نامی از حزب‌الله ببرد و دفاع مشهودی از این گروه صورت دهد، گفت: «موضع ما نسبت به تحولات اخیر، در حمایت از تمامیت سرزمینی، یکپارچگی و استقلال لبنان، موضعی ثابت و اثبات‌شده است. ما همواره بر ضرورت حفظ استقلال و یکپارچگی سرزمینی لبنان و بر حق این کشور برای دفاع از خود در برابر شرارت‌های رژیم صهیونیستی تأکید کرده‌ایم.
درک می‌کنیم که همسایگی با یک موجودیت اشغالگر، که هیچ حد و مرزی در ارتکاب تجاوز و جنایت نمی‌شناسد، شرایط دشواری را ایجاد می‌کند. تجربه نشان داده که در کنار مردم لبنان بوده‌ایم تا در برابر نقض تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی کشورشان از خود دفاع کنند. آنچه بیان شده، موضوع اصلی جمهوری اسلامی ایران دفاع از استقلال ملی و تمامیت سرزمینی لبنان بوده است. تجربه زیست در این منطقه به ما نشان می‌دهد که رژیم صهیونیستی جز با تجهیز کشورها به توان لازم برای دفاع از خود، به هیچ شکل دیگری مهار نمی‌شود. از همین رو، حق ذاتی لبنان برای دفاع از خود و مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی را به رسمیت می‌شناسیم.
نصرت‌الله تاجیک دیپلمات پیشین کشورمان در مطلبی آورده است: «حزب‌الله از بدو تولد و در سال ۱۹۸۲ با هدف مقاومت در برابر اشغال اسرائیل شکل گرفت و مسلح شدن اساساً فلسفه وجودی این جریان بود؛ چراکه لبنان در آن زمان شاهد پیشروی اسرائیل تا بیروت و سکوت رهبران عرب بود.»
او تأکید کرد که سلاح حزب‌الله از ابتدا به‌عنوان سرمایه ملی لبنان تلقی شده و هرگز ابزاری برای اهداف جناحی یا طایفه‌ای نبوده است. به گفته تاجیک، این سلاح تاکنون نقش بازدارنده در برابر تجاوزات اسرائیل ایفا کرده و عاملی تعیین‌کننده در ثبات داخلی لبنان و توازن طایفه‌ای آن بوده است.
این دیپلمات پیشین با اشاره به مصوبه اخیر دولت لبنان مبنی بر خلع سلاح حزب‌الله افزود: «این تصمیم بیش از آنکه ریشه در نیازهای داخلی داشته باشد، ناشی از فشار آمریکا و اسرائیل است. ارتش لبنان نیز به دلیل ضعف ساختاری قادر به دفاع کامل از مرزها نیست و تنها سلاح حزب‌الله توانسته اسرائیل را پشت مرزهای لبنان نگه دارد.»
او با تأکید بر اینکه خلع سلاح حزب‌الله سناریویی غیرعملی و پرهزینه است، هشدار داد: «اصرار بر چنین طرحی می‌تواند لبنان را به سمت جنگ داخلی و حتی تجزیه سوق دهد. حزب‌الله، پ.ک.ک نیست که با یک تصمیم سیاسی خلع سلاح شود؛ این سلاح بخشی از هویت و امنیت ملی لبنان است.»
تاجیک در پایان یادآور شد که رویکرد حزب‌الله تاکنون سنجیده و ملی بوده و بهتر است موضوع خلع سلاح در چارچوب یک گفتمان ملی و از مسیر سیاسی حل‌وفصل شود، نه با فشار خارجی. او تأکید کرد: «اعتماد به توانایی حزب‌الله برای مدیریت این موضوع بهترین راه برای حفظ ثبات لبنان است.»
