مجید پاینده کارشناس امور پیمانها و قراردادها
امروزه شهرها بهعنوان مراکز اصلی زیست انسانها، بهطور مداوم در حال توسعه و تغییر هستند. رشد جمعیت شهری، گسترش نیازهای خدماتی و ضرورت ارتقای کیفیت زندگی شهروندان، شهرداریها را موظف میسازد تا پروژههای متعددی در زمینههای عمرانی، خدماتی، حملونقل، محیط زیست و فرهنگی طراحی و اجرا کنند. این پروژهها نه تنها زیرساختهای شهری را بهبود میبخشند، بلکه نقش مهمی در افزایش رضایت عمومی و توسعه پایدار ایفا میکنند.
با توجه به تنوع و گستردگی این پروژهها، شهرداریها به تنهایی قادر به اجرای مستقیم همه آنها نیستند. محدودیتهای مالی، کمبود نیروهای متخصص، حجم بالای پروژهها و نیاز به فناوریهای نوین باعث میشود تا شهرداریها از ظرفیت بخش خصوصی و بهویژه پیمانکاران بهرهمند شوند. پیمانکاران در واقع بازوی اجرایی شهرداریها هستند که وظیفه اصلی آنها، تحقق طرحها و برنامههای مدیریت شهری در قالب قراردادهای رسمی است.
پروژههای عمرانی بهعنوان یکی از اصلیترین ابزارهای توسعه شهری، نقش مهمی در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان و بهبود زیرساختهای شهری دارند. در این میان، شهرداریها بهعنوان متولیان اصلی مدیریت و توسعه شهرها، معمولاً در جایگاه کارفرما قرار میگیرند و اجرای پروژههای مختلف را به پیمانکاران واجد صلاحیت میسپارند. پیمانکاران در این چرخه به منزله بازوی اجرایی شهرداریها عمل میکنند و نقشی کلیدی در تحقق اهداف برنامههای عمرانی ایفا مینمایند.
نخستین و مهمترین نقش پیمانکاران، اجرای عملیات عمرانی است. شهرداریها به دلیل گستردگی وظایف و محدودیتهای نیروی انسانی و تجهیزاتی، امکان اجرای مستقیم بسیاری از پروژهها را ندارند. از این رو، پیمانکاران با در اختیار داشتن نیروهای متخصص، ماشینآلات و منابع لازم، عملیات اجرایی را بر اساس اسناد مناقصه، قرارداد و نقشههای مصوب به انجام میرسانند. این امر سبب میشود پروژهها در زمان معین و با کیفیت مناسب به بهرهبرداری برسند.
از سوی دیگر، پیمانکاران به دلیل داشتن تجربه و تخصص در حوزههای متنوع عمرانی مانند راهسازی، احداث پل، ساخت ساختمانهای عمومی، توسعه فضای سبز و اجرای شبکههای تاسیسات شهری، امکان اجرای دقیق و اصولی پروژهها را فراهم میسازند. به بیان دیگر، شهرداریها به کمک پیمانکاران میتوانند از ظرفیت تخصصی بخش خصوصی بهرهمند شوند و کیفیت خدمات شهری را ارتقا دهند.
نقش دیگر پیمانکاران، مدیریت منابع، زمان و هزینه است. پیمانکار موظف است ضمن تامین مصالح، تجهیزات و نیروی انسانی، پروژه را در چارچوب بودجه مصوب شهرداری و در مدت تعیینشده به پایان برساند. این موضوع اهمیت ویژهای دارد، زیرا تأخیر در اجرای پروژهها یا افزایش هزینهها، علاوه بر تحمیل بار مالی به شهرداری، نارضایتی عمومی شهروندان را نیز در پی خواهد داشت.
همچنین پیمانکاران ملزم به رعایت کامل ضوابط، آییننامهها و استانداردهای فنی هستند. رعایت اصول ایمنی در کارگاهها، توجه به ملاحظات زیستمحیطی و پایبندی به قوانین کار از جمله مسئولیتهای قانونی و اخلاقی پیمانکار محسوب میشود. بدیهی است که هرگونه قصور در این زمینه میتواند خسارتهای جانی، مالی و اجتماعی جبرانناپذیری را در پی داشته باشد.
از منظر اجتماعی و اقتصادی، پیمانکاران در پروژههای عمرانی نقش بسزایی در ایجاد اشتغال و توسعه محلی ایفا میکنند. اجرای پروژهها موجب بهکارگیری نیروهای بومی و رونق اقتصادی در سطح منطقه میشود. این امر علاوه بر پیشبرد توسعه شهری، به افزایش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی نسبت به عملکرد شهرداریها کمک میکند.
ارتباط میان پیمانکار و شهرداری نیز از طریق دستگاه نظارت (اعم از مشاوران یا واحدهای فنی شهرداری) برقرار میشود. در این تعامل، پیمانکار مسئول اجراست و ناظر مسئول کنترل کیفیت و تطابق عملیات با مفاد قرارداد و استانداردهای لازم. این همکاری سهجانبه بین کارفرما، پیمانکار و ناظر، ضامن موفقیت و تحقق اهداف پروژه خواهد بود.
به طور کلی میتوان گفت پیمانکاران بازوی توانمند شهرداریها در عرصه عمرانی هستند. بدون بهرهگیری از توانمندی و ظرفیتهای پیمانکاران، اجرای پروژههای بزرگ شهری با مشکلات جدی روبهرو میشود. از این رو، انتخاب پیمانکاران متخصص و متعهد، نظارت مستمر بر عملکرد آنها و ایجاد سازوکارهای شفاف در فرآیند مناقصه و عقد قرارداد، از ضروریترین اقدامات برای موفقیت پروژههای عمرانی شهرداریها به شمار میآید.
