در طول تاریخ کشورمان شاهد تجاوزهایی بوده است اما ملت ایران توانستند کشورشان را از تجاوزات بیگانه حفظ کنند. اکنون کارشناسان علوم اجتماعی به این نتیجه رسیده اند که آن حربه نامرئی ایران زمین حاصل سرمایه اجتماعی است که مردم کشورشان را مانند خانه پدری دوست دارند و براتیش جان می دهند و همین جام فشانی ها کشورمان را در امام نگاه داشته است. اما سرمایه اجتماعی چیست؟ و کارکرد آن چیست؟
زهرا توکلی کارشناس علوم اجتماعی می گوید: سرمايه اجتماعي (Social Capital) در سال هاي اخير يكي از مهمترين متغيرهاي تبيين كننده سطح توسعه و رفاه جوامع و توسعه محلي در سطوح گوناگون و مورد توجه خاص سياست گذاران و برنامه ريزان بوده است.
وی تصریح می کند:ميزان سرمايه اجتماعي در هر گروه يا جامعهاي نشان دهنده ميزان اعتماد افراد به يكديگر است. همچنين وجود ميزان قابل قبولي از سرمايه اجتماعي موجب تسهيل كنشهاي اجتماعي ميشود، به طوري كه در مواقع بحراني ميتوان براي حل مشكلات از سرمايه اجتماعي به عنوان اصليترين منبع حل مشكلات و اصلاح فرآيندهاي موجود سود برد. از اين رو شناسايي عوامل موثر در تقويت يا تضعيف سرمايه اجتماعي اهميت دارد.
این کارشناس اظهارداشت: سرمايه اجتماعي داراي دو بعد عيني و ذهني است، 'پيوندهاي عيني ميان افراد' يعني ساختار شبكه اي عيني كه افراد را به يكديگر مرتبط مي كند. 'نوع پيوند ذهني' يعني پيوندهاي ميان افراد بايد داراي ويژگي هاي خاص همانند دوجانبه، مورد اعتماد و مستلزم احساس مثبت باشد. پيامدهاي مثبت سرمايه اجتماعي هنگامي وجود دارد كه دو بعد متشكله آن همزمان و به ميزان بسنده حاضر باشند.
وی گفت: 'فوكوياما' سرمايه اجتماعي را منعكس كننده توان افراد براي كاركردن با هم در جهت اهداف مشترك در گروهها و سازمان ها مي داند. به نظر انديشمندي همچون 'رابرت پاتنام' (از پيشگامان رابطه ميان توسعه منطقه اي و سرمايه اجتماعي)، سرمايه اجتماعي به معناي ويژگي هاي سازمان اجتماعي مانند اعتماد، هنجارها و شبكه هاست كه مي تواند كارايي جامعه را با تسهيل كنش هاي هماهنگ بهبود بخشد.
توکلی بیان کرد: منابع سرمايه اجتماعي مانند اعتماد، هنجارها و شبكه ها معمولا خود تقويت كننده و خود افزاينده هستند. دوره باز توليد فضائل، به تعادل اجتماعي همراه با سطح بالايي از همكاري، اعتماد، معامله متقابل، مشاركت مدني و رفاه جمعي منجر مي شود. برعكس، فقدان اين ويژگي ها در جوامع غيرمدني نيز خصلتي خود تقويت كننده دارد. عهد شكني، بي اعتمادي، فريب و حيله، بهره كشي، انزوا، بي نظمي و ركود يكديگر را در يك جو خفقان آور دورهاي باطل تشديد مي كنند.
این پژوهشگر افزود: پاتنام در بحث تقدم و تاخر سه عامل مذكور كه منابع سرمايه اجتماعي را مي سازند معتقد است 'اعتماد اجتماعي، هنجارهاي معامله متقابل، شبكه مشاركت مدني و همكاري موفقيت آميز متقابلا همديگر را تقويت مي كنند. وجود نهادهاي همكاري جويانه كارآمد مستلزم مهارت ها و اعتماد بين اشخاص مي باشد اما آن مهارت ها و اين اعتماد نيز به نوبه خود به وسيله همكاري سازمان يافته تلقين و تقويت مي شوند. هنجارها و شبكه هاي مشاركت مدني، به رفاه اقتصادي – اجتماعي كمك مي نمايند و به نوبه خود نيز توسط اين رفاه اجتماعي تقويت مي شوند.'
توکلی اذعان کرد: آن چه از تعاريف متعدد سرمايه اجتماعي برمي آيد اين است كه اين مفهوم دربردارنده مفاهيمي همچون اعتماد، همكاري و روابط متقابل بين اعضاي يك گروه بوده به نحوي كه گروه را به سمت دستيابي به هدفي كه بر مبناي ارزش ها و معيار رايج در جامعه مثبت تلقي شود، هدايت مي كند. اهداف اكثر تعريف هاي صورت گرفته شده از سرمايه اجتماعي، شامل نهاد سازي، شبكه سازي، منافع گروهي و منافع فردي مي شوند.
اهميت سرمايه اجتماعي
وی در کارکرد و چیستی این مهم افزود: به طور كلي ميزان سرمايه اجتماعي در هر گروه يا جامعهاي نشان دهنده ميزان اعتماد افراد به يكديگر است. همچنين وجود ميزان قابل قبولي از سرمايه اجتماعي موجب تسهيل كنشهاي اجتماعي ميشود، به طوري كه در مواقع بحراني ميتوان براي حل مشكلات از سرمايه اجتماعي به عنوان اصليترين منبع حل مشكلات و اصلاح فرآيندهاي موجود سود برد. از اين رو شناسايي عوامل موثر در تقويت يا تضعيف سرمايه اجتماعي اهميت بسزايي دارد.
وی تاکید کرد: اگر سرمايه اجتماعي را ارتباط و شبكههاي اجتماعي اي كه ميتوانند اطمينان و حس همكاري را در ميان افراد حاضر در شبكههاي مورد بحث ايجاد كنند بدانيم، آن چه بيش از پيش اهميت پيدا ميكند نقش نهادهاي جامعه مدني در تشكل اين سرمايه است. اگر جوانان مانند عنصري از يك سازمان مدني به صورت هميشگي همديگر را ملاقات كنند، احساس مسئوليت نسبت به يكديگر در آنها پيدا ميشود و ميتوانند به همديگر اعتماد كرده و در نهايت با هم همكاري كنند.
این محقق علوم اجتماعی بیان کرد: براي اينكه احساس اطمينان در بين باشد لازم است كه جوانان همديگر را ملاقات كنند و ارتباط مدام با هم داشته باشند. منظور از با هم بودن جوانان، ايجاد نهادهاي اجتماعي اي است كه كاركرد ديدار، شناخت و در نهايت اعتماد را ميسر ميكنند. البته حتما لازم نيست كه ارتباط پيش گفته تنها در داخل نهادهاي جامعه مدني باشد بلكه بيشتر روشها و فرمهاي اجتماعي را نيز كه ارتباط مداوم و سازماندهي شده دارند، در برميگيرد.
توکلی تاکید کرد: اما نبايد از ياد برد كه اعتماد و حس همكاري با شيوهاي آسانتر در داخل نهادهاي جامعه مدني درست ميشوند؛ به اين دليل كه اعضاي آن نهادها به دلخواه و بدون هيچ چشمداشتي به عضويت آن نهادها درميآيند.
وی با تاکید بر ضرورت توجه دولت به شراتیط معیشتی مردم گفت: سرمايه اجتماعي عبارت است از مجموع آن دسته از ارتباطات و شبكههاي ارتباط اجتماعي كه در جامعه موجودند و نيز ميزان اعتماد و همكاري ميان روابط موجود. از اين رو ميتوان گفت اگر در جامعهاي ميزان سرمايه اجتماعي پايين باشد، خطر افتادن آن جامعه به وضعيت تله اجتماعي و يا مشكل منافع جمعي بسيار بالاست. تله اجتماعي يعني سرمايه اجتماعي پايين، نبودن اعتماد و اطمينان به يكديگر بين مردم، رواج فساد اداري- اقتصادي، ترس است.
محمدحسین قربانی زواره کارشناس جنگ شناختی می گوید: چیزی که اسراییل را در جنگ 12 روزه نا امید کرد سرمایه اجتماعی مردم ایران بود که مانند حربه نامرئی در مقابل اسراییل ایستاد چون اسراییل گمانش این بود که با شروع جنگ مردم ایران به خیابان ها ریخته و علیه نظام خواهند شد اما برعکس سرمایه اجتماعی مردم ایران که ریشه در وطن دوستی و اعتقادات مذهبی دارد نقشه اسراییل را نابود کرد به هیمن علت در همین 12 روز متحمل شکست های زیادی شد.
الهه صادقی کارشناس رسانه گفت: یکی از افت های سرمایه اجتماعی فضای مجازی است آنچه که سرمایه احتماعی ملت ما را هدف گرفته در بستر فضای مجازی شکل می گیرد. بنابریان لازم است سواد رسانه مردم و جوانان را افزایش دهیم باید سواد رسانه از طریق رسانه ها به مردم آموزش داده شود تا دشمن تواند از این نفوذ کند.
وی معتقد است، اگر جهاد تبیین به درستی صورت گیرد با همین سرمایه اجتمماعی موجود می توانیم از تاخت و تاز دشمنان در امان بمانیم.
