زهره نعلبندی
قرارداد رژی یا قرارداد تالبوت قراردادی است که بین ناصرالدین شاه (برای تامین هزینه سفرش به اروپا)و جرالد تالبوت در ۲۹ اسفندماه ۱۲۶۸ امضا گردید و امتیازی برای انحصار کامل تولید، فروش و صادرات تنباکو به مدت پنجاه سال به ماژور جیاف تالبوت اعطا شد.
این قرارداد افزون بر زیان های اقتصادی، در زمینه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نیز زیان هایی در پی داشت؛ زیرا بنا بر بندهای گوناگون قرارداد، صاحبان امتیاز توتون و تنباکو برای آگاهی از میزان محصول زارعان، به هرگونه تفحص و تجسس مجاز بودند و همه وسایل و لوازمی که صاحبان امتیاز از خارج وارد می کردند، از هزینه های گمرکی و پرداخت هرگونه مالیات معاف بود.
این باعث شد ناگهان عده زیادی از فرنگیان از لندن به تهران آمدند و از آنجا به شهرهای گوناگون ایران رفتند. آنها برای پیشرفت کار خود زمین هایی خریدند، بیمارستان، مدرسه، کلیسا و مدرسه های متعدد ساختند و دختران ایرانی را برای پرستاری کودکانشان استخدام کردند. آنها همچنین مردانی را به منظور نگهبانی و دفاع از منافع کمپانی به خدمت گرفتند و مردم را به آیین مسیحیت فرا خواندند.
رهبران مذهبی وقتی این وضعیت را دیدند، کوشیدند افزون بر گوشزد کردن زیان های اقتصادی این قرارداد، پیامدهای فرهنگی و اجتماعی آن را نیز به مردم یادآور شوند. مردم نیز به ندای رهبران خود پاسخ مثبت دادند و دست به قیام گسترده و عمومی زدند. در این شرایط میرزای بزرگ فتوای تحریم تنباکو را صادر کرد.
لذا نهضت تنباکو در تاریخ معاصر ایران، نخستین حرکت گسترده موفقیت آمیز در برابر قدرت مطلق حکومت بود.
قرارداد رژی حدود یک سال پس از امضا لغو شد. در واقع، فتوای میرزای شیرازی در ۲۴ اردیبهشت ماه سال ۱۲۷۰ هجری شمسی موجب لغو این قرارداد شد.
از این رو روز 24 اردیبشهت ماه در تقویم کشورمان به عنوان روز لغو امتیاز تنباکو توسط آیت الله میرزا حسن شیرازی نامگذاری شده است و در حقیقت نهضت تنباکو نخستین حرکت جدی مردم ایران برای رهایی از نفوذ و سلطه ی خارجی و مبارزه با ستم داخلی بود.
این قرارداد قدرت وحدت و حرکت‌های مردمی را به نمایش گذاشت و قدرت شاه را دود کرد.
