در گفتگو با کارشناسان مطرح شد:
زهره مهرنوروزی-امنیت غذایی یکی از دغدغه‌های اساسی جوامع امروزی است و برای کشورهایی مانند ایران، که ظرفیت‌های زیادی در تولید داخلی دارند، اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند. با توجه به نوسانات اقتصادی، تغییرات اقلیمی و وابستگی به واردات، بررسی وضعیت تولید داخلی و ارائه راهکارهای مؤثر برای تقویت آن ضروری است. توسعه تولید داخلی می‌تواند نقش مهمی در بهبود امنیت غذایی ایران ایفا کند. با اجرای سیاست‌های پایدار، حمایت از کشاورزان و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، کشور می‌تواند وابستگی به واردات را کاهش داده و امنیت غذایی را تقویت کند. علاوه بر این، با مدیریت صحیح منابع و اصلاح ساختارهای اقتصادی، تولید داخلی پایدارتر شده و از تأثیرات منفی بحران‌های جهانی بر عرضه مواد غذایی کاسته خواهد شد. در کشور ما یکی از راه های امنیت غذایی تقویت بخش کشاورزی است. اما مشکلاتی در این زمینه وجود دارد. که با کارشناسان به گفتگو نشستیم. در ابتدا با رضا سلیمانی گفتگو کردیم که ماحصل را در مصاحبه می خوانید:
تغییرات اقلیمی و منابع طبیعی
رضا سلیمانی کارشناس کشاورزی می گوید: یکی از چالش های موجود در کشور تغیرات اقلیمی و نابع طبیعی است کاهش بارندگی و خشکسالی‌های مکرر تأثیر مستقیم بر تولید محصولات کشاورزی دارد. افت سطح آب‌های زیرزمینی و کمبود منابع آبی، کشاورزی را با مشکل مواجه کرده است.فرسایش خاک و کاهش حاصل‌خیزی، توان تولید محصولات غذایی را محدود می‌کند.
این کارشناس می گوید: ایران بخش قابل توجهی از مواد غذایی و نهاده‌های کشاورزی را وارد می‌کند که با تحریم‌ها و نوسانات ارزی، امنیت غذایی را تهدید می‌کند. افزایش قیمت نهاده‌های کشاورزی مانند بذر، کود و تجهیزات موجب کاهش بهره‌وری تولید داخلی شده است.
وی معتقد است در بخش ساختاری نیز با مشکلاتی مواجه هستیم. نبود سیاست‌های پایدار برای حمایت از کشاورزان و تولیدکنندگان داخلی.عدم توسعه فناوری‌های کشاورزی، که موجب کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌های تولید می‌شود. زنجیره تأمین ناکارآمد، که منجر به هدررفت محصولات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی می‌گردد.
سلیمانی در حضوص راهکارهای بهبود امنیت غذایی و تولید داخلی در ایران می گوید: بهره‌گیری از کشاورزی هوشمند و سیستم‌های آبیاری نوین برای افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب، استفاده از روش‌های نوین اصلاح بذر و کشت گیاهان مقاوم به خشکی و تغییرات اقلیمی ، ارائه تسهیلات مالی و وام‌های کم‌بهره برای کشاورزان و تولیدکنندگان داخلی، کاهش وابستگی به واردات با توسعه صنایع تولید نهاده‌های کشاورزی در داخل کشور، اصلاح سیاست‌های ارزی و کاهش هزینه‌های تولید برای رقابتی شدن محصولات داخلی در بازار بسیار مهم است.
بهبود مدیریت زنجیره تأمین غذا
این کارشناس کشاورزی تاکید می کند: ایجاد زیرساخت‌های بهتر برای نگهداری، حمل‌ونقل و توزیع محصولات کشاورزی ، کاهش ضایعات غذایی از طریق مدیریت بهینه و اصلاح فرآیندهای برداشت، بسته‌بندی و توزیع، توسعه بازارهای محلی و حمایت از تولیدکنندگان داخلی برای افزایش عرضه مستقیم محصولات به بهبود زنجیره غذایی کمک می کند.
بررسی سیاست‌های حمایتی و نقش دولت در تقویت امنیت غذایی
در ادامه با امید توکلی کارشناس امنیت غذایی و توسعه به گفتگو نشستیم که می گوید: امنیت غذایی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار، نقش حیاتی در سلامت و رفاه جامعه ایفا می‌کند، در ایران با وجود پیشرفت‌های قابل توجه در کاهش گرسنگی و افزایش تولیدات کشاورزی، چالش‌هایی همچون تغییرات اقلیمی، کمبود آب، وابستگی به واردات و ضعف در زیرساخت‌های کشاورزی همچنان پابرجاست.
وی امنیت غذایی را شامل چهار مؤلفه اصلی می داند و می افزاید: فراهم بودن، دسترسی، استفاده و پایداری در ایران، فراهم بودن غذا از طریق تولید داخلی و واردات تأمین می‌شود، اما دسترسی به غذا به‌دلیل نوسانات قیمتی و توزیع ناعادلانه در برخی مناطق با چالش روبه‌رو است. استفاده از غذا نیز به‌دلیل کمبود آگاهی و امکانات بهداشتی در برخی مناطق محدود شده است. پایداری امنیت غذایی نیز تحت تأثیر تغییرات اقلیمی و بحران‌های اقتصادی قرار دارد.
چالش‌های امنیت غذایی در ایران
وی یکی از ضعف های کشور ما را در این حوزه وابستگی می داند و تصریح می کند: ایران برای تأمین برخی محصولات اساسی همچون گندم، ذرت و روغن نباتی به واردات وابسته است. این وابستگی در شرایط بحران‌های جهانی مانند جنگ روسیه و اوکراین، امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند. به‌عنوان مثال، افزایش قیمت گندم در سال ۲۰۲۲ به‌دلیل این جنگ، فشار زیادی بر اقتصاد ایران وارد کرد، همچنین تحریم‌های بین‌المللی نیز دسترسی ایران به بازارهای جهانی را محدود کرده است.
این کارشناس ضعف در زیرساخت‌های کشاورزی بسیار مهم می داندو تاکید می کند: بسیاری از کشاورزان هنوز از روش‌های سنتی آبیاری و کشت استفاده می‌کنند که موجب هدر رفت آب و کاهش بهره‌وری می‌شود، همچنین کمبود تجهیزات مدرن و فناوری‌های نوین، مانع از افزایش تولیدات کشاورزی شده است، علاوه بر این ضعف در زنجیره تأمین و توزیع محصولات کشاورزی نیز موجب افزایش ضایعات غذایی می‌شود که این موضوع به نوبه خود امنیت غذایی را تهدید می‌کند.
وی به بررسی سیاست‌های حمایتی و نقش دولت در تقویت امنیت غذایی می پردازد و تاکید می کند: ایران در سال‌های اخیر با استفاده از فناوری‌های نوین همچون آبیاری قطره‌ای و تولید بذرهای مقاوم، موفق به افزایش تولیدات کشاورزی شده است. به‌عنوان مثال، تولید گندم مقاوم به بیماری زنگ زرد، عملکرد این محصول را تا ۳۰ درصد افزایش داده است، همچنین کشت محصولات استراتژیک همچون برنج و جو نیز با استفاده از روش‌های نوین کشاورزی، بهبود قابل توجهی داشته است.
توکلی تصریح کرد: استفاده از فناوری‌هایی همچون هوش مصنوعی، سنجش از راه دور و بلاک‌چین در بخش کشاورزی، به بهبود مدیریت منابع و افزایش بهره‌وری کمک کرده است. به‌عنوان نمونه، پروژه‌های اصلاح نژاد دام‌ها و تولید واکسن‌های نوین، تلفات ناشی از بیماری‌های دامی را به نصف کاهش داده است، همچنین استفاده از پهپادهای مجهز به سنسورهای تصویربرداری، امکان شناسایی سریع بیماری‌های گیاهی را فراهم می‌کند.
وی با مهم دانستن سیاست‌های حمایتی دولت اظهار داشت: دولت با اجرای سیاست‌هایی همچون حمایت از کشاورزان، تأمین نهاده‌های کشاورزی و ایجاد صندوق‌های پشتیبانی مالی، نقش مهمی در تقویت امنیت غذایی ایفا کرده است، به‌عنوان مثال، بیش از ۷۰ درصد از پروژه‌های مرتبط با پدافند زیستی با حمایت‌های دولتی به موفقیت رسیده‌اند، همچنین اجرای طرح‌های بیمه محصولات کشاورزی نیز به کاهش ریسک کشاورزان کمک کرده است.
راهکارهای نوآورانه برای تقویت امنیت غذایی
وی گفت: استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار همچون کشت محصولات کم‌آب‌بر و سازگار با اقلیم، می‌تواند به کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری کمک کند. به‌عنوان مثال، کشت زعفران، پسته و خرما که با شرایط اقلیمی ایران سازگار هستند، می‌تواند به تنوع تولید و افزایش امنیت غذایی کمک کند، همچنین توسعه کشت گلخانه‌ای نیز به‌عنوان یک راهکار مؤثر برای کاهش مصرف آب و افزایش تولیدات کشاورزی مطرح شده است.
این کارشناس بر لزوم تقویت زیرساخت‌های فناوری در کشاورزی تاکید می کند ومی افزاید: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین همچون هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و سامانه‌های پایش هوشمند، می‌تواند به بهبود مدیریت منابع و افزایش تولیدات کشاورزی کمک کند. به‌عنوان نمونه، استفاده از پهپادهای مجهز به سنسورهای تصویربرداری، امکان شناسایی سریع بیماری‌های گیاهی را فراهم می‌کند، همچنین توسعه سامانه‌های هوشمند آبیاری نیز به کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری کمک می‌کند.
توکلی آموزش و توانمندسازی کشاورزان ضروری می داند و می افزاید: برگزاری دوره‌های آموزشی برای کشاورزان در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های کشاورزی پایدار، می‌تواند به افزایش آگاهی و بهبود عملکرد آن‌ها کمک کند، به‌عنوان مثال بیش از ۵۰ هزار نفر در دوره‌های آموزشی پدافند زیستی شرکت کرده‌اند که به کاهش ۳۵ درصدی شیوع بیماری‌های دامپزشکی کمک کرده است، همچنین آموزش کشاورزان در زمینه مدیریت منابع آب و خاک نیز می‌تواند به کاهش ضایعات و افزایش تولیدات کشاورزی کمک کند.
وی تصریح کرد: ایران با همکاری سازمان‌هایی همچون فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) و برنامه جهانی غذا، می‌تواند از تجربیات و منابع بین‌المللی برای تقویت امنیت غذایی استفاده کند، به‌عنوان مثال اجرای پروژه‌های مشترک در زمینه مدیریت منابع آب و توسعه کشاورزی پایدار، می‌تواند به بهبود وضعیت امنیت غذایی کمک کند، همچنین همکاری با سازمان‌های بین‌المللی در زمینه انتقال فناوری و دانش نیز می‌تواند به افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی کمک کند.
این کارشناس افزود: با افزایش تولیدات کشاورزی و بهبود کیفیت محصولات، ایران می‌تواند به یکی از صادرکنندگان عمده محصولات غذایی در منطقه تبدیل شود. این امر نه‌تنها به افزایش درآمد کشور کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در تثبیت امنیت غذایی جهانی ایفا می‌کند. به‌عنوان مثال، صادرات پسته، زعفران و خرما می‌تواند به‌عنوان یک منبع درآمد پایدار برای کشور مطرح شود.
وی بیان کرد: امنیت غذایی در ایران با وجود چالش‌های متعدد، از جمله تغییرات اقلیمی، کمبود آب و وابستگی به واردات، دستاوردهای قابل توجهی داشته است. با این حال برای تحقق امنیت غذایی پایدار، نیاز به اقدامات نوآورانه و هماهنگ در بخش‌های مختلف وجود دارد، توسعه کشاورزی پایدار، تقویت زیرساخت‌های فناوری و آموزش کشاورزان، از جمله راهکارهای کلیدی برای تقویت این حوزه هستند. با همکاری بین‌المللی و اجرای سیاست‌های مؤثر، ایران می‌تواند به یکی از الگوهای موفق در زمینه امنیت غذایی تبدیل شود.
