علی کریمی
چکیده
در دنیای امروز، شهرسازی دیگر تنها یک فرایند فنی یا دولتی نیست، بلکه بعنوان یک فعالیت اجتماعی و مشارکتی شناخته می شود که نیازمند حضور فعال شهروندان در تمام سطوح برنامه ریزی و اجرا است. این مقاله به بررسی جایگاه مشارکت مردم در شهرسازی، مزایای آن، موانع موجود در مسیر تحقق مشارکت مؤثر و راهکارهایی برای ارتقای آن در چارچوب شهرهای ایرانی می پردازد. نتیجه گیری نشان میدهد که بدون مشارکت واقعی مردم، توسعه پایدار شهری ممکن نخواهد بود.
مقدمه
گسترش بی رویه شهرنشینی، افزایش جمعیت، فشار بر منابع و پیچیدگی مسائل شهری، موجب شده تا مدیریت شهری نیازمند تغییر رویکرد از تصمیم گیری متمرکز به مشارکت محور شود. مشارکت مردمی در فرآیندهای شهرسازی به این معناست که شهروندان نه تنها دریافت کننده خدمات، بلکه نقش آفرینانی فعال در شکل دهی به آینده شهر خود باشند. این نوع مشارکت، یکی از ارکان مهم حکمرانی خوب شهری به شمار می رود و نقش مهمی در افزایش کارایی، شفافیت، و پاسخگویی نهادهای شهری دارد. در بسیاری از شهرهای جهان، مدلهای موفقی از مشارکت شهروندی موجب شده تا تصمیمات شهری دقیقتر، عادلانه تر و اثربخش تر اتخاذ شوند.
اهمیت مشارکت مردم در فرآیند شهرسازی
۱. افزایش دقت تصمیمات شهری: شهروندان به دلیل تجربه زیست در محله ها و آشنایی با مسائل واقعی، میتوانند اطلاعات ارزشمندی در اختیار برنامه ریزان قرار دهند. حضور آنان در مراحل مختلف طرحهای شهری به واقع گرایی و کارآمدی تصمیمات کمک می کند.
۲. افزایش مشروعیت و پذیرش اجتماعی طرحها: مشارکت مردم باعث می شود تصمیمات شهری با کمترین مقاومت اجتماعی اجرا شوند.
۳. تقویت حس تعلق و مسئولیت پذیری: شهروندانی که در فرآیندهای شهرسازی مشارکت می کنند، نسبت به محیط زندگی خود احساس مالکیت بیشتری دارند.
۴. افزایش شفافیت و مقابله با فساد: وقتی مردم در جریان جزئیات تصمیمات و پروژه ها قرار گیرند، احتمال بروز فساد کاهش مییابد.
موانع و چالشهای مشارکت مردم در ایران
۱. فرهنگ مشارکت ضعیف: در بسیاری از مناطق، مردم یا تمایل ندارند یا تجربه ای از مشارکت ندارند.
۲. ساختارهای ناکارآمد نهادی: شوراهای محله یا نهادهای مردمی، اختیارات اجرایی کافی ندارند.
۳. بی اعتمادی عمومی: به علت عدم تحقق وعده ها یا برخورد سطحی با مشارکت، بسیاری از شهروندان مشارکت را بی ثمر می دانند.
۴. نبود زیرساختهای فنی و ارتباطی: ابزارهای ارتباطی نوین مانند سامانه های مشارکت آنلاین در دسترس نیستند یا کارآمدی کافی ندارند.
راهکارهای ارتقای مشارکت مردمی در شهرسازی
۱. ایجاد ساختارهای مشارکتی محلی: تشکیل شوراهای محله با اختیارات واقعی و بودجه مشخص.
۲. راه اندازی پلت فرمهای دیجیتال مشارکتی: طراحی سامانه های اینترنتی برای نظرسنجی و دریافت بازخورد.
۳. آموزش عمومی در حوزه حقوق شهری: آموزش در مدارس و رسانه ها درباره مشارکت و حقوق شهروندی.
۴. شفاف سازی تصمیمات شهری: انتشار عمومی اطلاعات پروژهها و مراحل اجرا از طریق رسانه ها و سامانه ها.
نتیجه گیری
شهرسازی فرآیندی پیچیده، چندبُعدی و انسانی است که نمی توان آن را صرفاً با نگاههای فنی و از بالا به پایین مدیریت کرد. مشارکت مردم در شهرسازی نه تنها یکی از ابزارهای مؤثر برای افزایش کارآمدی تصمیمات شهری است، بلکه به عنوان یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار، عدالت فضایی و حکمرانی خوب شهری شناخته می شود. تجربه های داخلی و بین المللی نشان می دهند که طرحهایی که با مشارکت واقعی مردم طراحی و اجرا شده اند، با مقاومت اجتماعی کمتری مواجه بوده و در بلندمدت نیز پایداری بیشتری داشته اند. با این حال، تحقق مشارکت مردمی نیازمند بسترهای نهادی، فرهنگی و فنی مناسب است. به ویژه در شهرهایی مانند قم، مشارکت مردم میتواند به عاملی برای تقویت هویت شهری، ارتقاء انسجام اجتماعی و هماهنگی میان نیازهای سنتی و الزامات مدرن تبدیل شود. در نهایت، باید توجه داشت که مشارکت مردم، صرفاً یک روش مدیریتی نیست، بلکه نوعی نگاه انسانی به شهر و شهروند است.
واژگان کلیدی:
مشارکت شهروندی، شهرسازی مشارکتی، حکمرانی شهری، توسعه پایدار، شوراهای محله، شفافیت
